Του Χριστόφορου Παπαδόπουλου
Με το κινέζικο ημερολόγιο μπήκαμε στη χρονιά του αλόγου. Ο Γ. Κιμπουρόπουλος επισημαίνει σε άρθρο του ότι το άλογο συμβολίζει τη δύναμη, τη χάρη, την ταχύτητα, ιδιότητες απόλυτα αναγκαίες όταν μιλάμε για την ανασυγκρότηση της ελληνικής οικονομίας, της πραγματικής οικονομίας και όχι της χρηματοοικονομικής σφαίρας – η τελευταία δεν έχει ανάγκη τη χρονιά του αλόγου, τουλάχιστον ως προς την ταχύτητα και τη δύναμη. Στο προηγούμενο σημείωμα (Οριζοντίως και Καθέτως) υποσχεθήκαμε εκτενή αναφορά στα ζητήματα της οικονομίας ακολουθώντας το σχήμα του Αργεντίνου καθηγητή φιλοσοφίας Ε. Λακλάου, που όρισε τις προϋποθέσεις μιας εναλλακτικής πολιτικής: την οριζόντια διάσταση της κοινωνικής διαμαρτυρίας και την κάθετη διάσταση της αναμόρφωσης του κράτους. Προσδιόρισε την πρώτη ως γραμμή της αυτονομίας και τη δεύτερη ως γραμμή της ηγεμονίας. Στο ίδιο σημείωμα επιχειρήσαμε μια καταγραφή του κοινωνικού αρχιπελάγους με τα εκατοντάδες παραδείγματα αγώνων, αντιστάσεων, εναλλακτικών παρεμβάσεων, πρωτότυπων μορφών δράσης και αλληλεγγύης, επισημαίνοντας ότι η ελληνική κοινωνία δεν είναι μια παθητική κοινωνία – αντίθετα.
Πρόγραμμα και πραγματική οικονομία
Ως προς τη δεύτερη διάσταση, εκείνη της ηγεμονίας, δηλαδή του Προγράμματος και του μετασχηματισμού, το εναλλακτικό Πρόγραμμα αναμετράται πάνω απ’ όλα με την πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα που δεν είναι μόνο το δημόσιο χρέος των 300 δισ. ευρώ – προσφιλές θέμα ιδεολογικών και πολιτικών ανταγωνισμών των αριστερών παντού. Είναι πάνω απ’ όλα το ένα εκατομμύριο άνεργοι, τα δύο εκατομμύρια κάτω από τα όρια της φτώχειας. Είναι η ανθρωπιστική κρίση που όμοιά της είχαν δει οι δυτικές κοινωνίες μόνο σε συνθήκες πολέμου. Είναι η παραγωγική ερήμωση. Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος έγραφε προ ημερών ότι ακόμα και όταν μηδενίσουμε το χρέος θα είμαστε στην αρχή, αφού αυτή η κρατική δομή, αυτό το οικονομικό μοντέλο είναι σίγουρο ότι θα δημιουργήσει νέα χρέη, νέες ανισότητες, νέα φτώχεια.
Ενδεχομένως το ποιο παραμελημένο θέμα στον ενδοαριστερό διάλογο είναι η οικονομία, η πραγματική οικονομία, η οποία σε σύγκριση με τα δημόσια οικονομικά είναι στον αριστερό προβληματισμό ο φτωχός συγγενής. Παρόλα αυτά υπάρχει μια ομάδα οικονομολόγων, οργανικών διανοουμένων, στο πλαίσιο της Αριστεράς και του ΣΥΡΙΖΑ, που ασχολούνται συστηματικά με τα θέματα της παραγωγικής δομής, της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης, της κριτικής των ισχυρισμών της κυβέρνησης και της τρόικας, ενώ την ίδια στιγμή υφαίνουν τις προϋποθέσεις για το εναλλακτικό Πρόγραμμα της Αριστεράς. Πολλές από τις δικές τους επισημάνσεις έχουν συμπεριληφθεί στα δεδομένα αυτού του κειμένου.
Στα πραγματικά δεδομένα τώρα, αυτά με τα οποία θα αναμετρηθεί μια κυβέρνηση της Αριστεράς: Στα χρόνια του μνημονίου χάθηκαν 850.000 θέσεις εργασίας οι οποίες είχαν χρειαστεί 17 χρόνια για να δημιουργηθούν, με ανάπτυξη 4% ετησίως για μεγάλο χρονικό διάστημα. Είναι η εκκαθάριση των μικρών, πολύ μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων οι οποίες κλείνουν με καταιγιστικούς ρυθμούς, τη στιγμή που το 85% της μισθωτής εργασίας εργάζεται σ’ αυτές τις επιχειρήσεις, μέσος όρος που ισχύει για όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Είναι η ολιγοπωλιακή διάρθρωση της αγοράς: το 75% των προϊόντων εισάγονται ή διακινούνται από επτά πολυεθνικούς ομίλους. Είναι η πιστωτική ασφυξία για τις εναπομείνασες επιχειρήσεις. Είναι η φορολογική επιδρομή, προκειμένου να μείνουν αλώβητοι οι έχοντες και κατέχοντες. Είναι η γραφειοκρατία, η διαφθορά και τα πελατειακά δίκτυα, μεταξύ των άλλων και στις κρατικές προμήθειες. Είναι τόσα άλλα που ξεφεύγουν από την οικονομία του κειμένου.
Ποια ανάπτυξη, με ποιο κοινωνικό μοντέλο
Πριν από λίγες μέρες, ο υπουργός Ανάπτυξης παρουσίασε το νέο αναπτυξιακό σχέδιο της χώρας με δεκαετή ορίζοντα, καθώς και την αρχιτεκτονική του νέου ΕΣΠΑ για την περίοδο 2014-2020. Ο κ. Χατζηδάκης υποσχέθηκε τη δημιουργία 640.000 θέσεων εργασίας μέχρι το 2020, περίπου 90.000 κάθε χρονιά, αριθμός διπλάσιος από εκείνον της δεκαετίας του 2000, με τα μεγάλα έργα και την απεριόριστη πιστωτική επέκταση…
Εκτίμησε ο υπουργός ότι το 2020, με ιδιωτικές επενδύσεις της τάξης των 120 δισ. η ανεργία θα πέσει στο 15%. Να σημειώσουμε ότι το ΕΣΠΑ 2014-2020 για την επιχειρηματικότητα και την καινοτομία, τους τομείς δηλαδή όπου το υπουργείο προσδοκά επενδύσεις, προβλέπει απορρόφηση 4,15 δισ., με την προϋπόθεση ότι θα ανταποκριθεί το εγχώριο τραπεζικό σύστημα. Πιθανότητα μάλλον χλωμή, πολύ χλωμή θα έλεγα με την υφιστάμενη δομή του πιστωτικού συστήματος, το οποίο είναι εν πολλοίς υπεύθυνο για την πιστωτική ασφυξία, και με το κράτος από την άλλη να στερείται και των στοιχειωδών χρηματοπιστωτικών εργαλείων, αφού φρόντισε να ξεπουλήσει (φτηνά) τις μεγάλες κρατικές τράπεζες και τις τράπεζες ειδικού σκοπού (αγροτική, επενδυτικές, ταμιευτήριο, στεγαστικές).
Αν υποθέσουμε ότι τα πράγματα πάνε σύμφωνα με την ευχή του υπουργού, τότε θα πρέπει να εξετάσουμε την ανομολόγητη προϋπόθεση, ότι δηλαδή για να επενδύσουν οι ιδιώτες τόσα πολλά λεφτά θα πρέπει να ισοφαρίσουν τη λειψή εσωτερική ζήτηση και το ακριβό (και δυσεύρετο) τραπεζικό χρήμα με άλλα πλεονεκτήματα, που δεν είναι άλλα από την “κινεζοποίηση” της αγοράς εργασίας και την αγοραία εκμετάλλευση του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων .
Αλλαγή παραδείγματος
Είναι σαφές ότι μια αριστερή εναλλακτική πολιτική δεν μπορεί παρά να κινείται στον αντίποδα του νεοφιλελεύθερου σχεδίου: της υπερεκμετάλλευσης της εργασίας με μισθούς και συντάξεις στα όρια της επιβίωσης, των μηδενικών κοινωνικών δικαιωμάτων, της απορρύθμισης των εργασιακών σχέσεων και της αγοράς εργασίας. Όπως είναι επίσης σαφές ότι ένα σχέδιο για την ανεργία δεν μπορεί να ακολουθεί το παράδειγμα της επισφάλειας, των mini jobs, της εργασιακής περιπλάνησης, των πρεκάριων και του αποειδικευμένου νεανικού εργατικού δυναμικού.
Ένα Πρόγραμμα της Αριστεράς δεν μπορεί παρά να εκτείνεται στο χρόνο, να ξεκινά από τα άμεσα μέτρα κοινωνικής σωτηρίας και ταυτόχρονα να σχεδιάζει εκείνες τις αλλαγές στο κράτος, στην οικονομία και την κοινωνία που να έχουν ορίζοντα τον κοινωνικό μετασχηματισμό. Στα άμεσα μέτρα ο ΣΥΡΙΖΑ έχει δώσει επαρκές πλαίσιο ενεργειών, μιλά για τους κατώτερους μισθούς, που εκτός των άλλων θα επαναφέρουν τη ζήτηση, καθώς και την επιβίωση των ασφαλιστικών οργανισμών, την αποκατάσταση των συλλογικών συμβάσεων και των συλλογικών διαπραγματεύσεων, την πρόσβαση όλων στη δημόσια υγεία και παιδεία και άλλα μέτρα που η κοστολόγησή τους και ο ισολογισμός τους μπορεί να προέλθει από άμεσα μέτρα αναδιανομής και φορολόγησης του πλούτου.
Στα δύσκολα, δηλαδή στην ανεργία και την ανάπτυξη, η βασική ιδέα του ΣΥΡΙΖΑ είναι ότι το κράτος χρειάζεται εργαλεία, γι’ αυτό σχεδιάζει ένα πιστωτικό σύστημα υπό δημόσιο έλεγχο, με τράπεζες ειδικού σκοπού που να μπορούν να χρηματοδοτήσουν την πραγματική οικονομία. Στην ίδια λογική είναι η επανοικειοποίηση των δημόσιων οργανισμών στην ενέργεια και στις τηλεπικοινωνίες, των δικτύων μεταφοράς ανθρώπων και εμπορευμάτων κ.α. Αναλογιστείτε πόσο αδόκιμη είναι η ιδέα του Χατζηδάκη για ανάπτυξη διαμέσω των εταιρειών Logistics, χωρίς δημόσιες επενδύσεις σε υποδομές, με ιδιωτικοποιημένα (και σε συνθήκες ολιγοπωλίου των διεθνών δικτύων) τα λιμάνια, τον σιδηρόδρομο κοκ. Ένα σχέδιο οικονομικής ανάπτυξης και γρήγορης απορρόφησης της ανεργίας (καμιά κυβέρνηση της Αριστεράς δεν μπορεί να σταθεί για πολύ με ανεργία 30%, ούτε καν με 15% που «προβλέπει» το υπουργείο Ανάπτυξης για τα τέλη του 2020) οφείλει να μεριμνά με στοχευμένες παρεμβάσεις για την παραγωγική ανασυγκρότηση σε τομείς με υψηλή απορροφητικότητα της ανεργίας και την ίδια στιγμή με υψηλή προστιθέμενη αξία. Το Πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ θέτει τρεις βασικές αρχές στο σχέδιο παραγωγικής ανασυγκρότησης:
– Τη δημιουργία θέσεων εργασίας με όρους αξιοπρέπειας.
– Τη βιώσιμη, ισόρροπη και περιεκτική ανάπτυξη, δηλαδή μια ανάπτυξη με κοινωνική λογοδοσία και συμμετοχή, με στόχο τη μεγέθυνση του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα στην παραγωγή εγχώριας προστιθέμενης αξίας, με έμφαση στην τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη. Με άλλα λόγια, μια ανάπτυξη που να διαχέεται σε όλη την κοινωνία και ιδιαίτερα στον κόσμο της εργασίας.
– Εξισορρόπηση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και ιδιαίτερα του εμπορικού ισοζυγίου, που σημαίνει τόνωση της εγχώριας παραγωγής, υποκατάσταση των εισαγωγών και αξιοποίηση των παραδοσιακών δυνατοτήτων της ελληνικής οικονομίας. Αυτό σημαίνει, μεταξύ άλλων, υποστήριξη των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων (τις οποίες η τρόικα θεωρεί «διαρθρωτικό πρόβλημα») που με την υποστήριξη των δημόσιων πολιτικών μπορούν να γίνουν φορείς καινοτομίας και μέσο γρήγορης απορρόφησης της ανεργίας. Προϋπόθεση, η ενσωμάτωση της έρευνας, της τεχνολογίας και των καινοτομιών στην παραγωγική διαδικασία, που σημαίνει μεταξύ άλλων την ανάσχεσης της φυγής πολύτιμου επιστημονικού δυναμικού το οποίο σήμερα εξωθείται στη μετανάστευση στα μητροπολιτικά κέντρα του καπιταλισμού. Τα παραπάνω προφανώς δεν είναι το φάρμακο για τις ασθένειες του μεταπολεμικού μοντέλου επέκτασης του ελληνικού καπιταλισμού, σε κάθε περίπτωση όμως συνιστούν την αλλαγή παραδείγματος απέναντι στο μνημονιακό υπόδειγμα και στον καπιταλισμό της κρίσης.
Τελευταίο, αλλά όχι έσχατο
Στην παραπάνω σκιαγράφηση αφήσαμε απέξω τις διεθνείς αντιδράσεις, τον πόλεμο τόσο από τη διεθνή των χρηματαγορών όσο και από το ακραίο νεοφιλελεύθερο κέντρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν ασχοληθήκαμε επίσης με τις αντιδράσεις των εγχώριων συμφερόντων, καθόλου αμελητέα διάσταση, αν αναλογιστούμε ότι στις εκλογές του Ιουνίου 2012 δημιούργησαν συνθήκες bank run, εις βάρος ακόμα και των κοντοπρόθεσμων συμφερόντων τους. Θα το κάνουμε σε κάποιο επόμενο σημείωμα, αφού δεν πιστεύουμε ότι σε συνθήκες νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης εμείς ζούμε στο γαλατικό χωριό στο οποίο θα αρκούσε η καταφυγή στο εθνικό νόμισμα για να εκμεταλλευθούμε τις αντιφάσεις του διεθνοποιημένου καπιταλισμού.