Το γάλα ημέρας και η κοροϊδία της ημέρας

Των Γιάννη Ζαμπετάκη και Κώστα Εφήμερου

Το καρτέλ του γάλακτος δεν είναι θεωρία συνομωσίας. Στις 2 Δεκεμβρίου του 2012 η ολομέλεια της Επιτροπής Ανταγωνισμού επέβαλλε πρόστιμα μαμούθ ύψους 48,7 εκατομμυρίων ευρώ στις μεγαλύτερες γαλακτοβιομηχανίες της χώρας για τον σχηματισμό καρτέλ αφού όπως επεσήμανε το πόρισμα της επιτροπής «μεταξύ των ετών 2003-2006 διαπιστώνεται ύπαρξη συμπλέγματος συνεννοήσεων με ενιαίο ανταγωνιστικό σκοπό, στην οποία καταφαίνεται ο ηγετικός ρόλος και η συμμετοχή στο σύνολο των παραβάσεων των εταιρειών Δέλτα και Μεβγάλ, […] Η συνεννόηση αυτή επεδίωκε έναν ενιαίο αντιανταγωνιστικό στόχο, να παρεμποδίσει κάθε ανταγωνισμό στον τομέα των τιμών με την επίτευξη συμφωνίας ή εναρμονισμένων πρακτικών επί των περισσοτέρων παραμέτρων ανταγωνισμού στην αγορά γάλακτος».

Όταν λοιπόν ξεκίνησε η συζήτηση για το άνοιγμα της αγοράς του γάλακτος με στόχο την πτώση της τιμής του δεν είμασταν λίγοι όσοι θυμούμενοι την προηγούμενη ιστορία διατηρούσαμε τις επιφυλάξεις μας για την αποτελεσματικότητα του μέτρου. Και δυστυχώς δικαιωθήκαμε.

Όταν η τρόικα ζήτησε γάλα μεγαλύτερης διάρκειας (και δέχτηκε και το ημέρας)

Στο τελευταίο μεσοπρόθεσμο νομοσχέδιο της 30ης Μαρτίου του 2014 ψηφίστηκαν (σε ένα άρθρο 100 σελίδων) μια σειρά από τροπολογίες που επηρεάζουν τις εργασιακές σχέσεις, τους ελεγκτικούς μηχανισμούς, τα ανοιχτά επαγγέλματα, τους φόρους του κράτους κ.λπ.

Σε αυτό το νομοσχέδιο π.χ. μεταξύ άλλων υπάρχει και η τροπολογία (σελίδα 78) που χαρίζει αναδρομική ασυλία στους υπαλλήλους κρατικά χρηματοδοτούμενων εταιριών για περιπτώσεις διαφθοράς. Ωστόσο η κυβέρνηση επέλεξε να δώσει την τηλεοπτική μάχη για την αλλαγή της διατηρησιμότητας στο γάλα που θεωρούσε ότι θα της έκανε το μικρότερο κακό, αφού οι εκπρόσωποι της Τρόικας δεν ζητούσαν κάτι παράλογο.

Η Τρόικα ήθελε να ανοίξει την αγορά του γάλακτος επεκτείνοντας την ημερομηνία διατηρησιμότητας του φρέσκου γάλακτος πέραν των 5 ημερών (στην υπόλοιπη Ε.Ε. φρέσκο είναι το γάλα έως 10 ημερών). Ο σχεδιασμός της κυβέρνησης όμως δεν πήγε καλά αφού παρά το σχεδιασμό του υπουργείου Ανάπτυξης του Κώστα Χατζηδάκη για «άνοιγμα» της αγοράς μέσω της επέκτασης η υπόθεση βρήκε αντιστάσεις από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης του Θανάση Τσαυτάρη που ήθελε να τα έχει καλά με τους Έλληνες κτηνοτρόφους.

Ξεκίνησε μια απίστευτη τηλεοπτική διελκυστίνδα που λίγο έλειψε να δημιουργήσει συνολικά προβλήματα στην κυβέρνηση μεταξύ των δύο υπουργείων και του ΟΟΣΑ και τελικά η μπίλια έκατσε στο «7». Από τον Απρίλιο του 2014 λοιπόν η χώρα μας διαθέτει παστεριωμένο γάλα με λήξη 7 ημερών από την ημερομηνία παραγωγής (συμβιβασμός μεταξύ των 5 ημερών που ίσχυε σε εμάς και των 10 στην υπόλοιπη Ευρώπη).

Στα πλαίσια της διαπραγμάτευσης όμως προέκυψε και ένα νέο προϊόν: το «Γάλα ημέρας». Σύμφωνα με τον Ν.4046/2012 «το παστεριωμένο γάλα που συσκευάζεται σε τελική συσκευασία εντός 24 ωρών από την άρμεξη χωρίς να έχει υποστεί διαδικασία θέρμανσης ή άλλη ισοδύναμη επεξεργασία προ της παστερίωσης και η διάρκεια συντήρησής του δεν υπερβαίνει τις δύο ημέρες από την ημερομηνία παστερίωσης, μπορεί, πέραν των αναφερόμενων στο προηγούμενο εδάφιο, να φέρει και την ένδειξη «γάλα ημέρας».

Τα δοκιμάσαμε και τα δύο

Έτσι στις 14 Οκτωβρίου του 2014 επισκεφτήκαμε ένα κατάστημα και αγοράσαμε το «Γάλα ημέρας» (με διατηρησιμότητα 3 ημερών) και το «Φρέσκο γάλα» (με διατηρησιμότητα 7 ημερών) της εταιρίας ΔΕΛΤΑ προκειμένου να κάνουμε οργανοληπτική σύγκριση. Επιλέξαμε αυτή την φίρμα αφού αυτή κάνει αυτή την περίοδο την επιθετικότερη διαφημιστική καμπάνια παρουσιάζοντας γαλατάδες με ποδήλατα να μοιράζουν το γάλα της στις συνοικίες της Αθήνας.

Η τιμή αγοράς για το «Γάλα ημέρας» ήταν 1,65 ευρώ (τιμή γνωριμίας σύμφωνα με τη συσκευασία) και 1,50 ευρώ για το «φρέσκο γάλα». Η διαφορά της τιμής του δηλαδή είναι ήδη 10% και δεν γνωρίζουμε πόσο θα αυξηθεί όταν θα λήξει η προσφορά γνωριμίας. Ας δούμε όμως τι διαφέρει στα δύο γάλατα.

Καταρχάς έχουν μικρές διαφοροποιήσεις στην περιεκτικότητά τους σε λίπος με 0,2% περισσότερο για το «γάλα ημέρας» ενώ κατά 0,1% είναι περισσότερες και οι πρωτεΐνες στο νέο προϊόν. Ως εκ τούτου το θερμιδικό περιεχόμενο στο «Γάλα ημέρας» είναι 163 θερμίδες αντί των 158 του «φρέσκου γάλακτος» (για κάθε 250 ml). Δικαιολογούν όμως αυτές οι διαφοροποιήσεις τη διαφορά στην τιμή;

Για την απάντηση σε αυτό το ερώτημα διεξήγαμε ένα πείραμα που σχεδίασε και εκτέλεσε μια ερευνητική ομάδα του τμήματος Χημείας Τροφίμων ΕΚΠΑ υπό τις κυρίες Κάλλια Μεγαλέμου και Ελένη Σιορίκη. Χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της περιγραφικής ανάλυσης σε τυφλό δείγμα (χωρίς οι δοκιμαστές να ξέρουν δηλαδή την ταυτότητα των δειγμάτων). Η μελέτη ασχολήθηκε με τη γεύση και την επίγευση των δειγμάτων και τα οι δοκιμές έγιναν από πάνελ 4 έμπειρων δοκιμαστών. Τα αποτελέσματα φαίνονται στα δύο διαγράμματα που ακολουθούν.

Το πείραμα έδειξε ότι το «γάλα ημέρας» υπερτερεί τόσο στη γεύση όσο και στην επίγευση σε σχέση με το «φρέσκο γάλα» των 7 ημέρων και ότι το πρώτο υπερέχει στις οργανοληπτικές ιδιότητες.

Η επιστήμη του φρέσκου γάλακτος

Ωστόσο τα δύο γάλατα δεν πωλούνται με βάση τη γεύση τους αλλά η προώθησή τους βασίζεται αποκλειστικά στην διαφορά διατηρησιμότητας. Δεδομένου ότι σύμφωνα με την ετικέτα και τα δύο προϊόντα είναι παστεριωμένα γάλατα επικοινωνήσαμε με την εταιρία ΔΕΛΤΑ ζητώντας να μάθουμε πως γίνεται το ένα να έχει μόνο τρεις ημέρες διατηρησιμότητα ενώ το άλλο να έχει 7 ημέρες χωρίς να λάβουμε κάποια απάντηση.

Ας δούμε λοιπόν τι σημαίνει παστερίωση: Πρόκειται για τη διαδικασία κατά την οποία γίνεται χρήση ήπιας θερμότητας για την καταστροφή μέρους των μικροοργανισμών. Η παστερίωση γίνεται με θέρμανση του γάλακτος στους 72 βαθμούς για 16 έως 20 δευτερόλεπτα ή στους 60 βαθμούς για 30 λεπτά. Το παστεριωμένο γάλα αμέσως μετά την θερμική επεξεργασία πρέπει να ψύχεται και να συσκευάζεται.

Σύμφωνα όμως με τον Γιάννη Ζαμπετάκη, Επίκουρο Καθηγητή του τμήματος Χημείας Τροφίμων του ΕΚΠΑ, τεχνολογικά είναι αδύνατο τα δύο γάλατα να έχουν διαφορετική επεξεργασία αφού όπως διαβάζουμε στις ετικέτες και των δύο συσκευασιών πρόκειται για παστεριωμένα γάλατα.

Δηλαδή η διαφήμιση της ΔΕΛΤΑ που προσπαθεί να πριμοδοτήσει το «Γάλα ημέρας» και αναφέρει ότι κάθε πρωί συλλέγεται το γάλα και μέσα σε λίγες ώρες παστεριώνεται περιγράφει την ίδια διαδικασία που ακολουθείται για όλα τα ανάλογα προϊόντα είτε αυτά αναγράφουν ημερομηνία 1, 3, 7 ή 10 ημέρες.

Οι τιμές και η αποτυχία της Τρόικας

Στην Ελλάδα της κρίσης, όπου το εργοδοτικό κόστος έχει μειωθεί μεσοσταθμικά κατά τουλάχιστον 30% και η αγοραστική δύναμη του κόσμου κοντεύει να μειωθεί στο μισό, η τιμή του γάλακτος στον παραγωγό είναι μεταξύ 40 και 45 λεπτών ενώ η τελική τιμή στο ράφι κυμαίνεται μεταξύ 0,96 ευρώ (με ιδιωτική φίρμα) έως τα 2,00 ευρώ (επώνυμο γάλα σε συνοικιακό mini market). Το παράλογο όμως είναι ότι παρά την εγχώρια παραγωγή και την ύπαρξη μεγάλων εγχώριων βιομηχανιών επεξεργασίας (με ισχυρή παρουσία και στο εξωτερικό) η Ελλάδα έχει μια από τις υψηλότερες τιμές στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Από το 2009 μέχρι σήμερα η τιμή του γάλακτος όχι μόνο δεν μειώθηκε αλλά αντίθετα σημείωσε αύξηση της τάξης του 8,5%, ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από τη μέση συνολική αύξηση στην κατηγορία της διατροφής. Και αν νομίζετε ότι το ποσοστό αυτό επηρεάζεται επειδή στην περίοδο υπολογίζονται και χρόνια εκτός κρίσης κάνετε λάθος: Η μεταβολή μόνο στο 2013 για το παστεριωμένο γάλα ήταν αύξηση 13,4%. Η αποτελεσματικότητα του μέτρου με το γάλα των 7 ημερών και το «Γάλα ημέρας» είναι εντελώς ανύπαρκτη.

Ας δούμε όμως και τι έχει στη διάθεσή του ο Έλληνας καταναλωτής: την άνοιξη του 2014, στην αγορά δεν υπήρχε κανένα προϊόν µε διάρκεια ζωής από 5 έως 15 ημέρες και µόνο 6 προϊόντα, µε διάρκεια ζωής από 15 έως 40 ημέρες. Αντίθετα, εντοπίστηκαν 17 προϊόντα στην κατηγορία των 5 ημερών και 17 προϊόντα πάνω από τις 40 ημέρες. Αυτό εξηγεί το φαινόμενο του τεχνητού διαχωρισμού. Οι καταναλωτές προτιμούν όλο και περισσότερο το υψηλής παστερίωσης – μακράς διαρκείας γάλα, ακριβώς λόγω της μεγαλύτερης διάρκειας ζωής. Ειδικά σήμερα, µε τις συνθήκες που δημιουργεί η κρίση, είναι περισσότερο διατεθειμένοι να αγοράσουν γάλα μακρύτερης διάρκειας, το οποίο θα καταναλώσουν, αντί για γάλα µικρότερης διάρκειας, που ενδεχομένως θα πετάξουν μετά την ημερομηνία λήξης. Πρέπει να γίνει σαφές ότι το γάλα υψηλής παστερίωσης – μακράς διαρκείας δεν μπορεί να συγκρίνεται µε το γάλα χαμηλής παστερίωσης, αφού πρόκειται για άλλο προϊόν, µε άλλη διαδικασία παστερίωσης, άλλη συσκευασία, άλλα logistics και άλλο δίκτυο διάθεσης. Η αλήθεια παραμένει ότι µε δύο ουσιαστικά είδη γάλακτος, η αγορά παραμένει πολωμένη, οι επιλογές του καταναλωτή περιορισμένες και η θέση του αδύναμη.

Η παραγωγή στην Ελλάδα

Παρά τις υποτιθέμενες προστατευτικές ρυθμίσεις, η εγχώρια παραγωγή αγελαδινού γάλακτος την τελευταία πενταετία συρρικνώνεται ενώ η εθνική ποσόστωση ανεβαίνει: Από περίπου 700.000 τόνους µε ποσόστωση 837.000 τόνους προ 5 ετών, φέτος πέσαμε σε περίπου 600.000 τόνους µε ποσόστωση 871.000.   Πιο συγκεκριμένα, τα στοιχεία ανά έτος είναι ως εξής:

Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι ο αριθμός των αγελαδοτρόφων που πριν πέντε χρόνια υπερέβαινε τις 5.000, σήμερα, μόλις φθάνει τις 3.500. Και αντί λοιπόν, η Κυβέρνηση και τα εμπλεκόμενα Υπουργεία Ανάπτυξης και Αγροτικής Ανάπτυξης να δουν πώς θα δώσουν κίνητρα σε άνεργους να ασχοληθούν με την κτηνοτροφία που μαραζώνει, η Κυβέρνηση απλά νομοθετεί και νουθετεί.