της Ευρυδίκης Μπερσή
Στο θέμα της νέας γενιάς εμπορικών συμφωνιών TTIP (μεταξύ Ε.Ε. -ΗΠΑ) και CETA (μεταξύ Ε.Ε – Καναδά). Τα συμπεράσματα από την ομιλία του Υπουργού Οικονομίας Γιώργου Σταθάκη είναι δύο: Πρώτον η αριστερή ελληνική κυβέρνηση εμφανίζεται λιγότερο επιφυλακτική απέναντι στις εξαιρετικά αμφιλεγόμενες συμφωνίες ακόμη και από σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις, όπως πχ της Αυστρίας. Η αυστριακή κυβέρνηση έχει ξεκαθαρίσει ότι οι συμφωνίες TTIP και CETA δεν πρόκειται να επικυρωθούν από τη βουλή της χώρας εαν περιέχουν τις ρήτρες “προστασίας επενδυτών” ISDS, που υποσκάπτουν ευθέως το δικαίωμα των κυβερνήσεων να νομοθετούν. Ο Ελληνας υπουργός χαρακτήρισε απαράδεκτη την συμφωνία TTIP (“θεωρώ δεδομένο ότι με τη μορφή που έχει τώρα, αν ολοκληρωθεί, δεν υπάρχει καμία περίπτωση να γίνει αποδεκτή από την ελληνική κυβέρνση”) αλλά φάνηκε να αποδέχεται την CETA, υποστηρίζοντας ότι οι διαπραγματεύσεις έκλεισαν πριν έρθει ο ΣΥΡΙΖΑ στην κυβερνηση (σωστό) και ότι οι ρήτρες ISDS στη συμφωνία με τον Καναδά είναι κατά κάποιο τρόπο πιο ήπιες από αυτές της συμφωνίας με τις ΗΠΑ (πώς αλήθεια;).
Η αναφορά στις ρήτρες ISDS, μας φέρνει στο δεύτερο συμπέρασμα: Η στάση πολιτών και κυβερνήσεων απέναντι στις νέες αυτές εμπορικές συμφωνίες είναι άμεση συνάρτηση του πόσα γνωρίζουν γι αυτές. Δεν είναι τυχαίο ότι η Αυστρία είναι η χώρα με την μεγαλύτερη ενημέρωση για τις TTIP/CETA, ενώ στην Ελλάδα η συντριπτική πλειοψηφία όσων θα επηρεαστούν από τις συνθήκες αυτές δεν υποψιάζεται καν την ύπαρξή τους. Οσο πιο κατανοητό γίνεται τι βρίσκεται πίσω από τον ουδέτερο όρο “Διευθέτηση Διαφορών Επενδυτή-Κράτους” (Investor-State Dispute Settlement- ISDS) τόσο σφοδρότερες είναι οι αντιδράσεις.
Στην Ευρώπη έχουν συγκεντρωθεί ήδη σχεδόν 2 εκατομμύρια υπογραφές ενάντια στην TTIP και την CETA. Πλατιές συμμαχίες οργανώσεων, συνδικάτων, εμπορικών συλλόγων και επαγγελματικών ενώσεων έχουν ασκήσει τεράστια πίεση στις κυβερνήσεις και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή προκειμένου να σταματήσει η διαδικασία διαπραγμάτευσης της TTIP και επικύρωσης της CETA.
Θα έλεγε κανείς ότι στην Ελλάδα αδιαφορούμε γιατί πιστεύουμε ότι το μέλλον που προδιαγράφουν οι συμφωνίες το ζούμε ήδη. Δεν χρειάζεται να ανησυχήσουμε ότι μπορεί να έρθει η TTIP και να καταργήσει τα εργασιακά δικαιώματα, γιατί την πρόλαβε η Τρόικα. H διαχείριση της κρίσης χρέους από τους πιστωτές δίνει επαρκή ώθηση για ιδιωτικοποιήσεις, δεν απαιτείται κάτι επιπλέον. Και τη “γλύκα” του να βάζουν βέτο άλλοι στους νόμους μας την μάθαμε, τι να μας πει το εταιρικό βέτο που κατοχυρώνεται με το ISDS. (Σημειώστε ότι οι επιδιώξεις είναι ίδιες, το μέσο αλλάζει: εδώ μία κρίση χρέους, εκεί μία εμπορική συμφωνία, παραπέρα ένας πόλεμος…)
Επειδή όμως οι επιθέσεις δρουν αθροιστικά, δηλαδή κάλλιστα μπορεί μετά την φρίκη των μνημονίων η ελληνική κυβέρνηση να δεθεί χειροπόδαρα και από τις πολύ επικίνδυνες αυτές συμφωνίες, ας διευκρινίσουμε με δύο λόγια τι είναι το ISDS. Είναι ένας μηχανισμός που δίνει το δικαίωμα στους ξένους επενδυτές να ενάγουν κυρίαρχες κυβερνήσεις εναντίον τριμελών ιδιωτικών δικαστηρίων. Οι “διαιτητές” δεν είναι δικαστές αλλά δικηγόροι που σε μία υπόθεση μπορεί να εκπροσωπούν μία εταιρεία (και να πληρώνονται από αυτην) και στην επόμενη μπορεί να κληθούν να εκδικάσουν υπόθεση που την αφορά. Δικαίωμα προσφυγής έχουν μόνο οι ξένες εταιρείες σε βάρος κυβερνήσεων και όχι το αντίστροφο, οι αποφάσεις είναι δεσμευτικές για τα κράτη και δεν υπάρχει έφεση. Η ζημιά για τους κρατικούς προϋπολογισμούς μπορεί να είναι τεράστια, όπως δείχνει η υπόθεση της σουηδικής ενεργειακής εταιρείας Vattenfall που ζητά από το γερμανικό δημόσιο 5 δισ ευρώ (μέσω της ρήτρας ISDS που περιλαμβάνεται στην Ενεργειακή Χάρτα) επειδή η γερμανική κυβέρνηση αποφάσισε να εγκαταλείψει την πυρηνική ενέργεια μετά την καταστροφή της Φουκουσίμα.
Το πιο σημαντικό είναι ότι οι ρήτρες ISDS επιτρέπουν στους ξένους επενδυτές να προσφύγουν εναντίον κρατών ακόμη και αν δεν υπάρχουν συμβόλαια που έχουν παραβιαστεί. Η Philip Morris δεν είχε φυσικά κάποιο συμβόλαιο που να ορίζει τις καπνιστικές συνήθειες των Αυστραλών όταν προσέφυγε κατά της κυβέρνησης της Αυστραλίας για τα λευκά πακέτα τσιγάρων. Ούτε είχε η Veolia συμβόλαιο που να επιβάλλει ότι οι Αιγύπτιοι θα παραμείνουν φτωχοί, όταν προσέφυγε εναντίον της κυβέρνησης της Αιγύπτου για την αύξηση του κατώτατου μισθού. Οι ρήτρες ISDS τιμωρούν τις κυβερνήσεις αν οι νόμοι θίγουν “εύλογες προσδοκίες” για κέρδη, ανεξάρτητα αν θεσπίστηκαν προς όφελος του δημοσίου συμφέροντος ή υπό το φως νέας γνώσης. Για να εκτροχιάσει ένας επενδυτής έναν δυσάρεστο γι αυτόν νόμο δεν χρειάζεται καν να έχει τοποθετήσει χρήματα στη χώρα. Αρκεί να θίγονται να σχέδια μελλοντικών επενδύσεων.
Δύο ακόμη στοιχεία: Μετά τις ευρύτατες αντιδράσεις, η Κομισιόν προσπαθεί να “μαλακώσει” κάπως τις ρήτρες ISDS. Αυτό απορρίπτεται από τις ΗΠΑ, που επιμένουν στο πλήρες πακέτο. “Ακόμη και αν η “ήπια” μορφή γινόταν αποδεκτή, δεν θα λυνόταν κανένα από τα βασικά προβλήματα.” είπε στην εκδήλωση της Παρασκευής ο συγγραφέας εγχειριδίου για την TTIP, Βρετανός ακτιβιστής Τζον Χίλαρι. Επίσης, ενώ η TTIP βρίσκεται ακόμα υπό διαπραγμάτευση, η CETA έχει ήδη υπογραφεί και αναμένεται να τεθεί προς επικύρωση το 2016. Και ναι, κ. Σταθάκη, οι μελετητές των συμφωνιών αυτών διαβεβαιωνουν ότι οι ρήτρες ISDS στην συμφωνία CETA με τον Καναδά είναι ακριβώς οι ίδιες με αυτές που περιλαμβάνει η “σκληρή” εκδοχή της TTIP που εύλογα απορρίπτετε.