του Σαράντη Δημητριάδη, ομότιμου καθηγητή Γεωλογίας ΑΠΘ
Δεν είναι περίεργο αλήθεια, όταν οι πάντες υποστηρίζουν πως με την υπάρχουσα οικονομική αβεβαιότητα στη χώρα μας και το δυσκίνητο για νέες επενδύσεις νομικό μας πλαίσιο κανείς ξένος επενδυτής δεν θα ήταν αρκετά τρελός για να επενδύσει εδώ, η Eldorado -σηκώνοντας τον σταυρό της αβεβαιότητας μήπως- το έχει κάνει και εξακολουθεί να επιμένει φανατικά να το συνεχίσει; Τι αλήθεια υπαγορεύει αυτήν την επενδυτική στη χώρα μας στοχοπροσήλωσή της; Ας προσπαθήσουμε να το εξηγήσουμε:
Σχεδιαστικά, η υλοποίηση της επένδυσης της Eldorado Gold (της Ελληνικός Χρυσός δηλαδή στα καθ' ημάς) στην ανατολική Χαλκιδική, με τα επι μέρους έργα που τη συνιστούν, παρουσιάστηκαν από την εταιρεία ως:
Α. Από άποψη περιβαλλοντική η βέλτιστη δυνατή λύση, όχι μόνο εξαιτίας του ελάχιστου (υποτίθεται) αρνητικού περιβαλλοντικού της αποτυπώματος, αλλά και με οφέλη (υποτίθεται) για τον τόπο επειδή συμπεριλαμβάνει και τον καθαρισμό και αποκατάσταση ενός υφιστάμενου ρυπογόνου τέλματος παλαιών μεταλλευτικών αποβλήτων στην Ολυμπιάδα.
Β. Από άποψη οικονομική επωφελής για την εθνική οικονομία, κυρίως επειδή συμπεριλαμβάνει (υποτίθεται) και την κατασκευή εργοστασίου μεταλλουργίας στο Μαντέμ Λάκκο που με εφαρμογή της μεθόδου της “ακαριαίας τήξης” (flash smelting) θα επιτρέψει την εγχώρια παραγωγή καθαρών μετάλλων (χαλκού, χρυσού και αργύρου), ωστε αυτά να μη διαφεύγουν “κρυμμένα” μέσα στα σχεδόν αφορολόγητα εξαγόμενα από την εταιρεία μεταλλευτικά εμπλουτίσματα.
Γ. Από άποψη σχεδιαστική και λειτουργική άριστα διαρθρωμένη, με ένα ενιαίο κέντρο στο Μαντέμ Λάκκο για την επεξεργασία των μεταλλευμάτων (ή μέρους αυτών) από τρία διαφορετικά μεταλλεία (Μαύρων Πετρών, Σκουριών και Ολυμπιάδας), μια συνδετήρια (Ολυμπιάδα – Μαντέμ Λάκκος) υπόγεια στοά 8,7 χιλιομέτρων για την πολλαπλή διακίνηση εξορυγμάτων, επεξεργασμένων μεταλλευμάτων, υλικών λιθογόμωσης κ.α. ωστε να ελευθερωθούν εντελώς οι δρόμοι στο παραλιακό μέτωπο, και με την αποκλειστική χρήση του λιμανιού του Στρατωνίου -δίπλα στο ενιαίο μεταλλευτικό κέντρο του Μαντέμ Λάκκου- για την εξαγωγή όλων των εμπορεύσιμων προϊόντων.
Με βάση τα παραπάνω ως αυστηρά απαιτούμενα -και πολλά άλλα επί μέρους που τα εξειδικεύουν λεπτομερώς- και με χρονικά προσδιορισμένα βήματα προχώρησης των επί μέρους έργων -για τα οποία προβλέφθηκε η έκδοση επί μέρους αδειοδοτήσεων- δόθηκε με την ΚΥΑ ΕΠΟ 201745/2011 η κατ' αρχήν αδειοδότηση στην Eldorado Gold – Eλληνικός Χρυσός για να ξεκινήσει τα έργα υλοποίησης του επενδυτικού της σχεδίου.
Από την αρχική αδειοδότηση και μέχρι σήμερα έχουν διατυπωθεί κατηγορίες οτι η εταιρεία προχωράει τα έργα της παραβιάζοντας αρκετούς από τους συμβατικούς όρους της παραπάνω ΚΥΑ ΕΠΟ. Πολλές από αυτές τις παραβιάσεις είχαν ως συνέπεια σημαντική ρύπανση του περιβάλλοντος με τοξικές ουσίες, πράγμα που έχει επιβεβαιωθεί και από τις αρμόδιες υπηρεσίες (βλέπε πράξεις βεβαίωσης παραβάσεων Αρ. Πρωτ. οικ. 14504 30/9/2015 και Αρ. Πρωτ. οικ. 14505 30/9/2015 του τμήματος Επιθεώρησης Περιβάλλοντος Βορείου Ελλάδος, για τις οποίες πράξεις παρεπιπτόντως οι προβλεπόμενες νομικές κυρώσεις δεν έχουν ακόμα καταλογιστεί).
Μια σημαντικότατη παράβαση που συνεχίστηκε και μετά την έκδοση των δύο παραπάνω πράξεων σχετίζεται με τον “καθαρισμό” του παλιού ρυπογόνου τέλματος Ολυμπιάδας. Ο “καθαρισμός” αυτός έχει περατωθεί τον παρελθόντα Μάρτιο χωρίς να παραβιαστεί κατά το σκέλος αυτό ο προβλεπόμενος από τη σύμβαση χρόνος αν και υπήρξαν και στην περίπτωση αυτή παραβιάσεις κάποιων περιβαλλοντικών όρων όπως επισημαίνεται σε μια από τις δύο προαναφερθείσες πράξεις. Κατά το άλλο σκέλος όμως, ενώ η εταιρεία ήταν συμβατικά υποχρεωμένη να προχωρήσει ταυτόχρονα και παράλληλα με τον καθαρισμό και σε εξυγείανση και αποκατάσταση του σταδιακά ελευθερούμενου χώρου του τέλματος εντός της ίδιας τριετίας, αυτή όχι μόνο δεν περάτωσε αυτά τα υποσχεθέντα αλλά ούτε καν ξεκίνησε να κάνει γι' αυτά οτιδήποτε μέχρι σήμερα. Έχει σημασία δε να επισημανθεί οτι ο “καθαρισμός” του τέλματος Ολυμπιάδας έγινε με σημαντικό οικονομικό όφελος για την εταιρεία, αφού αυτή επεξεργάστηκε και εμπορεύθηκε το συγκεκριμένο τέλμα που είχε αρκετή περιεκτικότητα σε χρυσό και άργυρο, ανακτώντας από αυτό σε μεταλλουργίες του εξωτερικού, αφορολόγητα δηλαδή για το ελληνικό Δημόσιο, 34 χιλιάδες ουγγιές χρυσού κατά τις επίσημες δηλώσεις της. Η εταιρεία με άλλα λόγια “καθάρισε” για πάρτη της αλλά όχι για το περιβάλλον. Παρά όμως την αθέτηση από μέρους της εταιρείας της συμβατικής της υποχρέωσης για παράλληλη προχώρηση καθαρισμού και αποκατάστασης, της παραχωρήθηκε πρόσφατα από το Υπουργείο Περιβάλλοντος η άδεια να προχωρήσει στην επόμενη, δεύτερη φάση του υποέργου Ολυμπιάδας, που έπρεπε όμως, επίσης βάσει του ίδιου συμβατικού όρου, να γίνει μόνο μετά την περάτωση της πρώτης φάσης, του καθαρισμού και της αποκατάστασης δηλαδή. Και τα πράγματα (οι παραβιάσεις συμβατικών όρων) έχουν (θα έχουν) εξ ανάγκης και συνέχεια.
Η πρόσφατα λοιπόν παρατύπως αδειοδοτηθείσα δεύτερη φάση του υποέργου Ολυμπιάδας πρέπει κατά τους εγκριθέντες όρους της ΚΥΑ ΕΠΟ να περατωθεί μέχρι το τέλος του 2018, οπότε θα ακολουθήσει η επόμενη και τελική τρίτη φάση. Η δεύτερη φάση προβλέπει την έναρξη μιας συντηρητικής υπόγειας εξόρυξης στην Ολυμπιάδα με ρυθμό ~ 350.000 τόνων ετησίως και την επεξεργασία των εξορυγμάτων στο προσωρινά ανακαινισμένο μόνο για το σκοπό αυτόν εργοστάσιο εμπλουτισμού Ολυμπιάδας. Παράλληλα, θα πρέπει μέχρι το τέλος της δεύτερης αυτής φάσης, μέχρι τέλους δηλαδή του 2018, να έχει περατωθεί η διάνοιξη της υπόγειας συνδετήριας στοάς Ολυμπιάδας – Μαντέμ Λάκκου, οπότε προβλέπεται η παύση λειτουργίας και η καθαίρεση του προσωρινού εργοστασίου στην Ολυμπιάδα επειδή τα εξορύγματα θα προωθούνται τότε, κατά την τρίτη φάση του υποέργου Ολυμπιάδας δηλαδή, μέσω της στοάς αυτής προς το νέο που πρόκειται να κατασκευαστεί εργοστάσιο εμπλουτισμού στο “μεταλλευτικό κέντρο” του Μαντέμ Λάκκου.
Όλα τα παραπάνω όμως μοιάζουν τώρα ανέφικτα. Και διαφαίνεται πως το όλο έργο μπορεί να προχωρήσει μόνο με εξακολουθητική παραβίαση συμβατικών όρων, κάποιων μάλιστα κεφαλαιώδους σημασίας που θίγουν τον πυρήνα των επιχειρημάτων και παραδοχών με βάση τα οποία χορηγήθηκε η αδειοδότηση του όλου επενδυτικού σχεδίου. Αυτό, κυρίως επειδή η εταιρεία αντιμετωπίζει σοβαρά τεχνικά προβλήματα εξαιτίας κακών από μέρους της προβλέψεων και σχεδιασμών και όχι από κωλυσιεργίες των αρμόδιων υπηρεσιών, όπως πολύ συχνά και για πολλά και διάφορα επικαλείται ως άλοθι.
Το κυριότερο τεχνικό πρόβλημα που ανέκυψε είναι η -αναμενόμενη όπως θα έπρεπε αλλά μη προβλεφθείσα στους σχεδιασμούς της εταιρείας- συνεχής και υπό πίεση πλημμύριση της κατασκευαζόμενης συνδετήριας στοάς Ολυμπιάδας – Μαντέμ Λάκκου μήκους 8,5 χιλιομέτρων, μιας και αυτή σχεδιάστηκε να φτάσει μέχρι βάθους 670 περίπου μέτρων κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, εντελώς δε μέσα στον υδροφόρο ορίζοντα του υπερκείμενου Στρατωνικού όρους. Έτσι, και ενώ ήδη έχει παρέλθει το μισό του προβλεπόμενου για τη διάνοιξη αυτής της στοάς χρόνου, το έργο έχει με τεράστιες δυσκολίες προχωρήσει κατά λιγότερο από δύο χιλιόμετρα, και μάλιστα στο ρηχότερο και λιγότερο δύσκολο μέρος της διαδρομής του. Ήδη η εταιρεία με ανακοινώσεις της και καλοπιάσματα προς το Υπουργείο Περιβάλλοντος προσπαθεί να προδιαθέσει για μιαν προς χάριν της παραβίαση των όρων της σύμβασης και παράταση της δεύτερης φάσης του υποέργου Ολυμπιάδας μέχρι (μόνο;) το 2024, αντί του 2018. Είναι προφανής δε η επιθυμία της να ενοποιήσει τη δεύτερη με την επόμενη τρίτη φάση του υποέργου, αφού τώρα μιλάει στις ανακοινώσεις της για -κατά παράβαση και πάλι συμβατικού όρου- άμεση αύξηση της εξόρυξης στην Ολυμπιάδα από τους 350.000 στους 650.000 τόνους ετησίως, έρποντας έτσι δειλά αλλά σταθερά προς τον σχεδιασμένο μέγιστο ρυθμό παραγωγής των 800.000 τόνων ετησίως της τρίτης φάσης. Η περάτωση βέβαια της υπόγειας συνδετήριας στοάς παραμένει έστω και έτσι εξαιρετικά αβέβαιη, ενώ η σημαντική αύξηση του ρυθμού εξόρυξης κατά τη δεύτερη ήδη διανυόμενη φάση αφαιρεί από τη θρυλούμενη να ιδρυθεί στο μέλλον μεταλλουργία το ποσοστό των καθαρών μετάλλων που θα της αναλογούσαν, στέλνοντάς τα από τώρα στο εξωτερικό κρυμμένα μέσα στα μεταλλευτικά εμπλουτίσματα.
Μια τέτοια πιθανή εξέλιξη, με απραγματοποίητη δηλαδή την διάνοιξη της υπόγειας συνδετήριας στοά Ολυμπιάδας – Μαντέμ Λάκκου, υποβαθμίζει εντελώς τη σημασία του ενός (υποτίθεται) “ενιαίου κέντρου επεξεργασίας” στο Μαντέμ Λάκκο, καθιστά αναγκαία τη διατήρηση αντί της καθαίρεσης και τη σημαντική αναβάθμιση του (υποτίθεται) “προσωρινού” εργοστασίου εμπλουτισμού της Ολυμπιάδας, δημιουργεί την ανάγκη κατασκευής ενός ακόμα ΧΥΤΕΑ στην Ολυμπιάδα (εκτός εκείνου στον Κοκκινόλακκα, ή αντί εκείνου αφού εξάλλου η αδειοδότησή του αντιμετωπίζει προβλήματα για διάφορους λόγους μεταξύ των οποίων και επειδή σχεδιάστηκε ιππαστί επί του εξαιρετικά επικίνδυνου σεισμογόνου ρήγματος του Στρατωνίου), καθιστά αναγκαία τη χρήση των δρόμων στο παραλιακό μέτωπο που (υποτίθεται) πως θα έμεναν ελεύθεροι, και καθιστα άχρηστη την ανακαίνιση και χρήση του λιμανιού του Στρατωνίου από όπου (υποτίθεται) οτι θα γινόταν η διακίνηση όλων των παραγόμενων και εμπορεύσιμων προϊόντων. Διαιωνίζοντας έτσι -για μια τριακονταετία τουλάχιστον- αντί να καταργεί την οδική προς το λιμάνι Θεσσαλονίκης μέσω Σταυρού και Εγνατίας Οδού διέλευση των φορτηγών με τα τοξικά εμπορεύσιμα προϊόντα από την επεξεργασία των μεταλλευμάτων Στρατωνίου και Ολυμπιάδας. Αυτό το τελευταίο, επειδή τα φορτηγά πλοία μεταφοράς containers έρχονται τώρα και θα έρχονται και στο μέλλον έμφορτα στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, όπου αφήνουν εμπορεύματα πριν την εκεί φόρτωσή τους με τα προς εξαγωγή μεταλλευτικά εμπλουτίσματα, ενώ στο λιμάνι του Στρατωνίου θα γινόταν με το ανάλογο έξτρα κόστος η μισή δουλειά, αφού δεν θα είχαν τίποτα να ξεφορτώσουν εκεί -και είναι γνωστό τι κοστίζουν τα ταξίδια άδειων φορτηγών πλοίων).
Να σημειωθεί εδώ πως όλες οι παραπάνω σοβαρότατες παραβιάσεις συμβατικών όρων της ΚΥΑ ΕΠΟ -και αναφέρομαι μόνο σε όσες αφορούν το υποέργο Ολυμπιάδας- εάν τυχόν αιτηθούν από την εταιρεία ή προχωρήσουν παράτυπα και εάν παραβλεφθούν από τις αρμόδιες υπηρεσίες ή -το χειρότερο- αδειοδοτηθούν από αυτές, θα έχουν ένα σημαντικό οικονομικό όφελος για την εταιρεία και μια σημαντική οικονομική ζημιά για το ελληνικό Δημόσιο. Γιατί η μεν εταιρεία με την ακύρωση των συναφών έργων θα απαλλαγεί από τα σημαντικότατα απαιτούμενα για το σκοπό αυτό επενδυτικά κεφάλαια, το δε ελληνικό Δημόσιο, πέραν από την ακύρωση καθαρά περιβαλλοντικών όρων, θα απωλέσει και τα (δήθεν) μεγάλα έσοδα που φαντάστηκε οτι θα έχει από την εγκατάσταση εργοστασίου μεταλλουργίας στο Μαντέμ Λάκκο και τη φορολόγηση των εντός της χώρας τότε παραγόμενων καθαρών μετάλλων (χαλκού, χρυσού και αργύρου). Που για να τα έχει πρέπει πράγματι να εγκατασταθεί ένα εργοστάσιο μεταλλουργίας στο Μαντέμ Λάκκο το οποίο θα παράγει αυτά τα καθαρά μέταλλα με την αδειοδοτηθείσα ελέω και ΣτΕ μέθοδο της ακαριαίας τήξης, αλλά και να έχει περατωθεί η υπόγεια συνδετήρια στοά Ολυμπιάδας – Μαντέμ Λάκκου. Και επειδή η περάτωση της στοάς αυτής δεν είναι καθόλου βέβαιη, η δε εφαρμογή της μεταλλουργικής μεθόδου ακαριαίας τήξης παρά την εντελώς ανορθόδοξη αδειοδότηση της συντελούσης και της ηρωϊκής θυσίας της αξιοπρέπειας του ΣτΕ δεν είναι καθόλου βέβαιο οτι θα μπορέσει να εφαρμοστεί και στην πράξη, εμείς μεν θα πρέπει να ξεχάσουμε τα υποσχεθέντα χρυσά κουτάλια των καθαρών μετάλλων, η δε εταιρεία θα πρέπει -και το κάνει ήδη- να ετοιμάζεται για την εξαγωγή όλων της των προϊόντων της με τη μορφή των σχεδόν αφορολόγητων μεταλλευτικών εμπλουτισμάτων, πράγμα που ακριβώς κάνει και σήμερα. Είναι πολύ χαρακτηριστική επί του προκειμένου η παντελής εξάλειψη από τις ανακοινώσεις της εταιρείας όλων όσων αφορούν το θρυλικό (θρυλούμενο μάλλον) εργοστάσιο μεταλλουργίας στο Μαντέμ Λάκκο.
Εάν τα πράγματα τείνουν να εξελιχθούν όπως τα περιέγραψα παραπάνω, τότε το μεν ελληνικό Δημόσιο οφείλει να καταγγείλει τη σύμβαση με την εταιρεία και να ακυρώσει την ΚΥΑ ΕΠΟ ΤΟΥ 2011 (ήδη υφίστανται λόγοι που θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν κάτι τέτοιο), η δε εταιρεία μπορεί να επανέλθει -εάν το επιθυμεί- με την υποβολή νέου επενδυτικού σχεδίου το οποίο θα περάσει όλα τα στάδια αδειοδότησης, αρχής γενομένης από την “εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων” κατά την έννοια της οδηγίας 2001/42 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Γίνεται σαφές ελπίζω από τα προηγούμενα πόσο πολύ απλουστευτική είναι η συμπερίληψη όλων των πλευρών και συνεπειών ενός τέτοιας κλίμακας και πολυπλοκότητας έργου μέσα στο απλό δίλεξο “ξένη επένδυση”. Που μάλιστα αποτελεί για τη συντριπτική πλειοψηφία των καταλλήλως υποβληθέντων σε πλύση εγκεφάλου συμπατριωτών μας το σκοτεινό πράγματι αντικείμενο του πόθου τους. Αυτή λοιπόν ακριβώς η “ξένη επένδυση” μπορεί να ευδοκιμήσει μόνον σε ακαλλιέργητα χωράφια, εκεί που δεν υφίστανται σταθεροί κανόνες παιχνιδιού και απαραβίαστοι συμβατικοί όροι.