Μετά τις πρώτες απορριπτικές αποφάσεις για χορήγηση ασύλου από την Υπηρεσία Προσφύγων, οι αιτούντες κατέφυγαν στις Επιτροπές Προσφυγών, οι οποίες κατά πλειοψηφία τους δικαίωσαν, αναγνωρίζοντας πως η Τουρκία δεν αποτελεί ασφαλή τρίτη χώρα. Με τροπολογία που κατέθεσε όμως το υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής και ψηφίστηκε μαζί με τον Αναπτυξιακό Νόμο, οι Επιτροπές Προσφυγών άλλαξαν, με την κάθε άλλο παρά πειστική αιτιολόγηση ότι τα αιτήματα ασύλου θα εξετάζονται πλέον από  νέα δικαιοδοτικά όργανα με αυξημένες εγγυήσεις αμεροληψίας και ανεξαρτησίας.

του Μάνου Φραγκιουδάκη

Η πρώτη τροπολογία 85 σελίδων που κατέθεσε ο υπουργός κ.Γιάννης Μουζάλας το βράδυ της Τρίτης, αποσύρθηκε ως εκπρόθεσμη μετά τις έντονες αντιδράσεις της αντιπολίτευσης. Λίγο πριν την ψήφιση του Αναπτυξιακού νόμου όμως την Τετάρτη, ο υπουργός κατέθεσε εκ νέου την τροπολογία και η Ελληνική Βουλή την ψήφισε την Πέμπτη κατά πλειοψηφία, με 152 ψήφους υπέρ (ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ) 101 κατά και 12 παρών.

Σύμφωνα λοιπόν με όσα προβλέπονται, ιδρύονται Ανεξάρτητες Επιτροπές Προσφυγών που λειτουργούν εντός της Αρχής Προσφυγών, με μέλη που έχουν προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία. Οι Επιτροπές θα είναι αυτές που θα συζητούν και θα αποφασίζουν επί των προσφυγών που κατατίθενται ενάντια στις αποφάσεις της Υπηρεσίας Ασύλου.

(Διαβάστε εδώ την επιστολή 18 μελών των Επιτροπών Προσφυγών)

Ερωτηματικά για την συνταγματικότητα

Μέχρι τώρα οι Επιτροπές Προσφυγών, οι οποίες είχαν εκδώσει περίπου 30 αποφάσεις που δικαίωναν τους προσφεύγοντες και 2 –με βάση όσα έχουν γίνει γνωστά- που απέρριπταν τις προσφυγές,  αποτελούνταν από  έναν δημόσιο υπάλληλο ένα μέλος που όριζε η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και ένα μέλος που όριζε η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ, κατόπιν αξιολόγησης της νομικής τους κατάρτισης ως προς το προσφυγικό δίκαιο. Πλέον η τροπολογία της κυβέρνησης αλλάζει την σύνθεση, τοποθετώντας δύο δικαστές των Τακτικών Διοικητικών Δικαστηρίων και το μέλος που επιλέγει η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ.

Η κυβέρνηση δηλαδή, αποφάσισε να τοποθετήσει δικαστικούς λειτουργούς σε ένα διοικητικό όργανο, προκαλώντας σημαντικά ερωτηματικά για την συνταγματικότητα της απόφασής της.

Χαρακτηριστικές είναι οι αποφάσεις του Ε΄ Τμήματος του ΣτΕ με αριθμό 99/2015 και 137/2015. Στις περιπτώσεις αυτές το Δικαστήριο κλήθηκε να κρίνει αιτήσεις ακύρωσης πολιτών κατά αποφάσεων της Δευτεροβάθμιας Επιτροπής Επίλυσης Δασικών Αμφισβητήσεων Εφετείου Πειραιά και Χανίων, σχετικά με τον χαρακτηρισμό μιας έκτασης ως δασικής ή μη.

Στις αποφάσεις του, το ΣτΕ αναφέρει ότι οι Επιτροπές Επίλυσης Δασικών Αμφισβητήσεων, αποφαίνονται επί ενδικοφανών προσφυγών κατά διοικητικών πράξεων, με βάση τη διαγραφόμενη στο νόμο διοικητική διαδικασία χωρίς στοιχεία τα οποία να προσιδιάζουν σε εκτέλεση δικαιοδοτικού έργου και σε άσκηση αρμοδιότητας δικαιοδοτικού οργάνου. Συνεπώς η συγκρότησή τους με τη συμμετοχή δικαστικού λειτουργού δεν είναι νόμιμη και είναι αντίθετη προς τις συνταγματικές διατάξεις.

Οι νέες Ανεξάρτητες επιτροπές Προσφυγών που θα λειτουργούν εντός της Αρχής Προσφύγων, θα αποφαίνονται επίσης επί ενδικοφανών προσφυγών κατά διοικητικών πράξεων. Συνεπώς οι δύο περιπτώσεις φαίνεται ότι προσιδιάζουν.

Πρόστιμα από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου

«Λόγω της αρμοδιότητας των διοικητικών δικαστηρίων σε υποθέσεις ασύλου και αλλοδαπών, οι εν λόγω Δικαστικοί Λειτουργοί διαθέτουν εξειδικευμένες γνώσεις στο εν λόγω αντικείμενο, εξοικείωση με το δίκαιο της διεθνούς προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς και άριστη γνώση της νομολογίας του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων» τονίζει η αιτιολογική έκθεση στην τροπολογία που κατατέθηκε.

Ωστόσο, σειρά καταδικαστικών αποφάσεων από το ΕΔΔΑ (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου) δεν φαίνεται να επιβεβαιώνει τους ισχυρισμούς που επικαλείται η τροπολογία. Στο παρελθόν, πρόσφυγες και μετανάστες έχουν καταφύγει στο ΕΔΔΑ και έχουν δικαιωθεί για αποφάσεις των ελληνικών διοικητικών δικαστηρίων.

Η αυτοπρόσωπη εξέταση στην ευχέρεια της Επιτροπής

Πέραν των παραπάνω, εγείρονται ζητήματα όσον αφορά την υπεράσπιση των προσφύγων και συγκεκριμένα την δυνατότητα που τους δίνεται για αυτοπρόσωπη ακρόαση. Η τροπολογία, δίνει το δικαίωμα στην υπηρεσία Ασύλου να εξηγήσει τις θέσεις της για την απόφαση που πήρε ενώπιον της Επιτροπής Προσφυγών, ενώ αντίθετα απαγορεύει στον πρόσφυγα να ζητήσει ο ίδιος αυτοπρόσωπη ακρόαση.
Αναφέρει συγκεκριμένα ότι «για λόγους οικονομίας της διαδικασίας» καταργείται το δικαίωμα του πρόσφυγα να αιτηθεί ο ίδιος αυτοπρόσωπη ακρόαση και εναπόκειται στην επιτροπή Προσφυγών το να κρίνει αν συντρέχουν οι λόγοι να τον καλέσει.
Υπενθυμίζεται ότι στη μια από τις δύο απορριπτικές αποφάσεις προσφυγών που εκδόθηκαν πρόσφατα, αυτή του 46χρονου Σύρου, ο προσφεύγων δεν είχε κληθεί σε αυτοπρόσωπη εξέταση.

Σε αυτό πρέπει να προστεθούν δύο δεδομένα, που φέρνουν σε ιδιαίτερα δύσκολη θέση τους πρόσφυγες. Αφενός το γεγονός ότι η αυτοπρόσωπη εξέταση μπορεί να διενεργείται και από ξένης υπηκοότητας προσωπικό του Ευρωπαϊκού Γραφείου Ασύλου. Αφετέρου το ότι παρέχεται δωρεάν νομική υποστήριξη στους πρόσφυγες, μόνο στον δεύτερο βαθμό εξέτασης (δηλαδή στην εξέταση από την Επιτροπή Προσφυγών). Συνεπώς, ο αιτών άσυλο είναι πιθανό, αν δεν έχει την ευχέρεια να προσλάβει δικηγόρο (υπενθυμίζεται ότι η πλειοψηφία των προσφύγων βρίσκεται σε κέντρα κράτησης) να εξετάζεται με προσωπική συνέντευξη πρωτοβάθμια, χωρίς νομική υποστήριξη και όταν πλέον αυτή του παρέχεται δωρεάν (δηλαδή στον δεύτερο βαθμό), να μην έχει τη δυνατότητα να αναπτύξει τις θέσεις του αυτοπροσώπως.

Προαναγγελθείσα και κατά παραγγελία παρέμβαση

Η τροπολογία και η βιασύνη για την ψήφισή της, μάλλον δεν αιφνιδίασαν όσους παρακολουθούσαν τις εξελίξεις. Οι πρώτες ενδείξεις ήταν η παρουσία του Γιάννη Μουζάλα σε συνάντηση των Επιτροπών Προσφυγών   στα μέσα Μαΐου, όπου αφού είπε στα μέλη των Επιτροπών πως αποτελούν ανεξάρτητο όργανο και δεν προτίθεται να παρέμβει στις αποφάσεις που λαμβάνουν, φέρεται να εξέφρασε την προσωπική του άποψη υπογραμμίζοντας τις επιφυλάξεις του για ορισμένες περιπτώσεις και το κατά πόσο θα έπρεπε ή όχι να επιστρέφονται στην Τουρκία.

Λίγες ημέρες αργότερα, η Wall Street Journal ανέφερε πως η Ελλάδα ετοιμαζόταν να προχωρήσει σε αντικατάσταση των μελών στις επιτροπές Προσφυγών, ώστε να επιταχυνθούν οι διαδικασίες απέλασης. «Η αλλαγή της σύνθεση των Επιτροπών θεωρείται από την Αθήνα λιγότερο επικίνδυνη πολιτικά λύση σε σχέση με τη νομική αναγνώριση της Τουρκίας σαν ασφαλούς τρίτης χώρας. Η απόφαση είναι πιθανό να αμφισβητηθεί από ορισμένους βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά κυβερνητικοί αξιωματούχοι ισχυρίζονται ότι δεν περιμένουν εξέγερση στο κοινοβούλιο, διότι οι περισσότεροι βουλευτές καταλαβαίνουν την έλλειψη εναλλακτικών. Χωρίς αυτό το βήμα, λένε, ο υπερπληθυσμός και η σύγχυση στους καταυλισμούς προσφύγων στα ελληνικά νησιά του Αιγαίου θα μπορούσε να οδηγήσει σε βίαιες αναταραχές» ανέφερε το δημοσίευμα.

Τέλος, πριν από μια εβδομάδα η Εφημερίδα των Συντακτών αποκάλυψε ότι στέλεχος του γερμανικού υπουργείου Εσωτερικών, σε ενημέρωση του από τα γερμανικά ομοσπονδιακά υπουργεία Εσωτερικών και Δικαιοσύνης εξέφρασε «την έκπληξή του για τις επιτυχείς προσφυγές μεταναστών και προσφύγων στο δευτεροβάθμιο όργανο, οι οποίοι τελικά δεν επιστρέφονται από την Ελλάδα στην Τουρκία».

Μάλιστα, το στέλεχος του υπουργείου φάνηκε ιδιαίτερα ανενημέρωτο καθώς, απαντώντας σε Δανό συνάδελφό του, επικαλέστηκε πληροφορίες της γερμανικής πλευράς ότι η επιτυχία των προσφυγών «οφείλεται στη συμμετοχή εκπροσώπων ΜΚΟ στην Επιτροπή Προσφυγών» κάτι που δεν ίσχυε καθώς οι επιτροπές αποτελούνται, όπως προαναφέρθηκε, από έναν δημόσιο υπάλληλο, και από τα δύο μέλη που υποδεικνύουν η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου(ανεξάρτητο συμβουλευτικό όργανο) και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες (διεθνής οργανισμός).

Στην επαφή με τον Δανό συνάδελφό του, το στέλεχος του γερμανικού υπουργείου Εσωτερικών, είπε ότι για το θέμα «ο Γερμανός Υπουργός Εσωτερικών είναι σε επαφή με τον Έλληνα ομόλογό του».

Προσχηματικές αντιδράσεις από τον ΣΥΡΙΖΑ

Φαίνεται πως η εκτίμηση ότι δεν θα δημιουργούνταν έντονα προβλήματα στην κυβερνητική πλειοψηφία από την παρέμβαση στις Επιτροπές Προσφυγών δικαιώθηκε, καθώς λίγο πριν την ψήφιση της τροπολογίας που εντάχθηκε στον Αναπτυξιακό Νόμο, πέντε βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ, έστειλαν επιστολή ζητώντας την απόσυρσή της. Στην επιστολή τους οι Χρήστος Καραγιαννίδης, Αννέτα Καβαδία, Γιώργος Ψυχογιός, Γιώργος Πάλλης, και Χριστόφορος Παπαδόπουλος απειλούσαν πως αν διεξαγόταν ονομαστική ψηφοφορία δεν σκόπευαν να την υπερψηφίσουν.

Γνωρίζοντας πως για να γίνει αίτημα ονομαστικής ψηφοφορίας απαιτούνταν 15 υπογραφές και με την θετική ψήφο της αντιπολίτευσης εξασφαλισμένη, οι αντιδράσεις ήταν μάλλον κωμικές παρά ουσιαστικές. Τελικώς, δεν έγινε αίτημα ονομαστικής ψηφοφορίας από κανέναν και η τροπολογία υπερψηφίστηκε δια της δεδηλωμένης, δηλαδή από το σύνολο των Κοινοβουλευτικών Ομάδων του ΣΥΡΙΖΑ και των ΑΝΕΛ.

Όλα τα παραπάνω, γίνονται με σκοπό να επιταχυνθεί η υλοποίηση της συμφωνίας μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και Τουρκίας. Στην συμφωνία δεν είχε συμπεριληφθεί λίστα χωρών που θεωρούνται ασφαλείς για τους πρόσφυγες, αντίθετα είχαν συμπεριληφθεί κάποια κριτήρια που θα πρέπει να πληρούνται. Τότε, η ελληνική κυβέρνηση είχε επιχειρήσει να παρουσιάσει ως επιτυχία τη μη αναγνώριση της Τουρκίας, πράγμα που διαψεύστηκε από τις εξελίξεις.

Δεν είναι λίγα τα κρούσματα πυροβολισμών προσφύγων στα τουρκικά σύνορα ενώ αρκετές διεθνείς οργανώσεις έχουν εκφράσει τις επιφυλάξεις τους για το κατά πόσο η Τουρκία είναι μια χώρα που σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και δεν επιστρέφει πρόσφυγες στην Συρία.   

Τον έλεγχο της διαδικασίας χορήγησης ασύλου στην Ελλάδα έχουν αναλάβει πάνω από 2.000 αστυνομικοί, χειριστές ασύλου και δικαστές χωρών της Ε.Ε., καθώς οι διαδικασίες γίνονται με εξαιρετικά γρήγορους ρυθμούς. Παράλληλα, η ελληνική κυβέρνηση έχει επιτρέψει την συμμετοχή Τούρκων αστυνομικών σε διαδικασίες επαναπροωθήσεων από τα νησιά.

Στο πλαίσιο του περιορισμού των προσφυγικών ροών μάλιστα, η Ελλάδα αποδέχτηκε την δραστηριοποίηση του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο, μεταξύ ελληνικών νησιών και Μικράς Ασίας. Ο υπουργός Εθνικής Άμυνας, Πάνος Καμμένος, μόλις την Τετάρτη δήλωσε ότι η δραστηριότητα αυτή έχει στεφθεί «με απόλυτη επιτυχία». «Το γεγονός αυτό δείχνει ξεκάθαρα ότι οι επιχειρήσεις αυτές πρέπει να συνεχιστούν» τόνισε ο κ. Καμμένος συνθέτοντας έτσι, σε συνδυασμό με την επιτάχυνση των απελάσεων προς την Τουρκία, ένα σκηνικό ακόμη μεγαλύτερης πίεσης.