Από το ατομικό άγχος στη συλλογική δράση

του Αντώνη Ανδρουλιδάκη

Περίπου δυο-τρείς δεκαετίες πριν, αυτή η αξιωματική αρχή έμοιαζε ακόμη αδιαμφισβήτητη και πεισματικά αδιάφορη στη καστοριαδική εκδοχή ότι «η ελευθερία μου αρχίζει εκεί όπου αρχίζει η ελευθερία του άλλου». Αντίστοιχα, οι ανησυχίες για τις καταστροφικές συνέπειες των οικονομικών και οικολογικών κρίσεων ήταν λιγότερο σημαντικές και διαδεδομένες μεταξύ των λαϊκών στρωμάτων. Ωστόσο, έκτοτε, η συχνή κάλυψη αυτών των θεμάτων στα μέσα μαζικής ενημέρωσης -αλλά και στις ευρέως δημοσιευμένες επιστημονικές εκθέσεις- έχει ευαισθητοποιήσει εκατομμύρια ανθρώπους σε ολόκληρο τον κόσμο, για τις δυνητικά καταστροφικές συνέπειες των παγκόσμιων προβλημάτων, αλλά και για τις τυχόν αρνητικές επιδράσεις τους στην καθημερινή τους ζωή και στην ευημερία. Είναι δηλαδή φανερό, ότι μια σειρά από ριζοσπαστικές αλλαγές που έχουν επισυμβεί στη δομή και στη λειτουργία τόσο του τοπικού, εθνικού όσο και του παγκόσμιου οικονομικού, κοινωνικού πολιτισμικού κ.λπ. περιβάλλοντος, έχουν επιφέρει κρίσιμες ψυχικές αλλαγές, τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο και είναι σχεδόν αυτονόητο  ότι οι ανησυχίες των ατόμων σε σχέση με τις απειλές κατά του περιβάλλοντος δεν μπορεί παρά να επηρεάζουν την υποκειμενική τους αίσθηση ευημερίας. Άλλο τόσο είναι βέβαιο, στην ελληνική περίπτωση, ότι οι ανησυχίες αλλά και ο βομβαρδισμός απειλών εκ μέρους των κυρίαρχων ΜΜΕ, σε σχέση με το οικονομικό περιβάλλον και την εξ’ αυτού αβεβαιότητα, επηρεάζει την ψυχική υγεία των Ελλήνων.

Επιπλέον αυτών, οι άνθρωποι βρίσκονται σήμερα αντιμέτωποι με μια διαρκώς επιταχυνόμενη μεταβολή της δομής και της λειτουργίας των οικιστικών, εργασιακών και κοινωνικών ρυθμίσεων-θέσεων και συνθηκών, εξαιτίας της εμφάνισης των τεχνολογιών Internet και των ασύρματων επικοινωνιών. Δεν υπάρχει, δηλαδή, αμφιβολία ότι οι ψυχολογικές διεργασίες από την επίγνωση των περιβαλλοντικών, οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων, η ανάγκη καθημερινής επεξεργασίας ενός όγκου πληροφοριών, το άγχος και η αντιμετώπιση όλων αυτών, είναι καθοριστικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά και το σύνολο των ψυχικών λειτουργιών του ατόμου.

Το ζήτημα είναι ότι οι ρίζες ακριβώς αυτών των παγκόσμιων-εθνικών-συλλογικών προβλημάτων αλλά και οι πιθανότητες ανάπτυξης λαϊκών στρατηγικών αντιμετώπισης τους, συναρτώνται στενά με ψυχολογικές και συμπεριφορικές διαδικασίες σε ατομικό επίπεδο. Η μείωση της στιβάδας του όζοντος, για παράδειγμα, πρέπει να γίνει κατανοητή και ως συνέπεια ατομικών κινήτρων και ατομικών συμπεριφορών, κατά τον ίδιο τρόπο που η διατήρηση της μνημονιακής πραγματικότητας στην Ελλάδα δεν είναι μόνο αποτέλεσμα ενός γεωστρατηγικού παιγνίου, αλλά και συνεπαγόμενο του αθροίσματος των ατομικών συμπεριφορών κρίσιμης μάζας της κοινωνίας μας.

Ας πούμε το αυτονόητο: οι λύσεις στα συλλογικά προβλήματα εξαρτώνται από τους τρόπους με τους οποίους τα άτομα -και όχι οι κυρίαρχες ελίτ- αντιλαμβάνονται τις απειλές αυτές και αναλαμβάνουν ή όχι συλλογικές προσπάθειες για την επίλυσή τους. Και άρα, είναι εξόχως σημαντικό να εντοπίσει κανείς, και ει δυνατόν να επηρεάσει, εκείνες τις ψυχολογικές συνθήκες που θα επιτρέψουν στα άτομα να μετακινηθούν από το άγχος και την παθητικότητα, σε μια εποικοδομητική συλλογική δράση.

ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ – ΠΗΓΕΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΟΤΗΤΑΣ

Κάθε ανθρώπινο περιβάλλον υποβάλλεται περιστασιακά σε λιγότερο ή περισσότερο σημαντικές αλλαγές, που τις πιο πολλές φορές αφορούν σε συγκεκριμένες και περιορισμένης έκτασης επανα-ρυθμίσεις. Όμως μερικές φορές το περιβάλλον πιέζεται για θεμελιώδεις αλλαγές που αφορούν όχι μόνο στην Οργάνωση και στη Λειτουργία του αλλά και στους ίδιους τους Σκοπούς του, δηλαδή, το λόγο της ύπαρξης του. Κάτι τέτοιο συνέβη και στην Ελλάδα των Μνημονίων,  εξαναγκάζοντας την ελληνική κοινωνία να μετακινηθεί προς μια άλλη «κανονικότητα», όπου η Οργάνωση, η Λειτουργία, αλλά και ο ίδιος ο Σκοπός ύπαρξης της θα είναι υπηρετικός της αποικιοκρατικής διείσδυσης. Οι εκατοντάδες μνημονιακοί νόμοι, ρυθμίσεις  και Προεδρικά Διατάγματα, με το εύρος τους να επηρεάζει το σύνολο σχεδόν των περιβαλλόντων (οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό,πολιτισμικό, οικολογικό κ.λπ.) επιχειρούν να ορίσουν αυτή τη νέα κοινωνική «κανονικότητα». Βεβαίως, αυτού του είδους οι γενικοί μετασχηματισμοί ενεργοποιούνται, συνήθως, από απότομες αλλαγές στο κοινωνικό πλαίσιο και «πιέζουν» για την ενσωμάτωση τους. Για παράδειγμα, μπορεί να σκεφτεί κανείς την πρόσφατη εξέλιξη των επιχειρήσεων από το σπίτι ή την παροχή υπηρεσιών εκπαίδευσης εξ’ αποστάσεως (distancelearning), που έγιναν εφικτές μέσω της γοργής ανάπτυξης του διαδικτύου.

Με την έννοια αυτή, είναι απορίας άξιο ποιες αιφνίδιες αλλαγές συντελέστηκαν στην νεοελληνική κοινωνία, ώστε απαιτήθηκε η ενσωμάτωση των μνημονιακών ρυθμίσεων; Προφανώς καμία, πέραν της μεθοδευμένης πρόσκρουσης του ελληνικού «Τιτανικού» στο παγόβουνο του ΔΝΤ και της ΕΚΤ, ύστερα από τις επιτηδευμένα ατυχείς ενέργειες εκείνου «του δόλιου βλάκα», που είχε αναλάβει τον ρόλο του πρωθυπουργού. Δηλαδή, στην ελληνική περίπτωση, οι ρυθμίσεις επιβλήθηκαν προκειμένου να υπάρξουν οι αλλαγές και όχι αντιστρόφως. Με δεδομένο δηλαδή, ότι οι  μετασχηματιστικές αλλαγές στο ανθρώπινο περιβάλλον οφείλονται σε μεγάλο βαθμό σε ορισμένες τεχνολογικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές δυνάμεις, γίνεται αντιληπτό ότι αφού τέτοιες δυνάμεις δεν υπήρξαν στην ελληνική κοινωνία, ο μνημονιακός μετασχηματισμός είναι ένας «παρά-φύσιν» μετασχηματισμός. Αυτή όμως η διαπίστωση θέτει, ως εκ τούτου, βασανιστικά ερωτήματα σε σχέση με την ισχύ, τη διάρκεια, αλλά και την έκταση-βάθος του μνημονιακού μετασχηματισμού. 

Η αλήθεια είναι ότι μια από τις πιο ισχυρές δυνάμεις μετασχηματισμού, τουλάχιστον στις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, είναι η δυναμική των τεχνολογιών του διαδικτύου και της ψηφιακής επικοινωνίας γενικότερα.Οι συναφείς εξελίξεις έχουν προκαλέσει θεμελιώδεις αλλαγές στην οργάνωση και στη λειτουργία του ανθρώπινου περιβάλλοντος. Κι’ έτσι, ενώ μέχρι πρότινος, με βάση και την θεμελιακή αρχή της διάκρισης ιδιωτικού και δημόσιου χώρου-ελευθερίας, οι ρυθμίσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς οργανώνονταν με βάση κάθε διακριτή χωρική δραστηριότητα (π.χ. η γονεϊκή μέριμνα για το μεγάλωμα των παιδιών εντός της οικίας ή η εργασία στον χώρο άσκησης του επαγγέλματος, δηλαδή, εκτός της κατοικίας) οι σύγχρονες ρυθμίσεις αναγκαστικά αφορούν σε πολύ-λειτουργικές δραστηριότητες, καθώς οικιακές, εργασιακές ή ψυχαγωγικές δραστηριότητες, πολύ συχνά, «μπλέκονται γλυκά» στον ίδιο χώρο-τόπο. Αυτό όμως επέφερε μια συγκλονιστική αλλαγή στον πυρήνα της θεμελιακής αρχής της νεωτερικότητας- που αναφέρουμε στην αρχή του άρθρου:  Τα όρια μεταξύ ιδιωτικής και δημόσιας σφαίρας και άρα και μεταξύ ατομικής και πολιτικής ελευθερίας, γίνονται περισσότερο θολά και λιγότερο διακριτά, καθώς και οι δύο σφαίρες (ατομικό και δημόσιο) συχνά αλληλοπεριχωρούνται και βιώνονται ταυτόχρονα στο ίδιο πλαίσιο.

Αρκεί να φανταστούμε κάποιον που μιλά στο κινητό του τηλέφωνο ενώ βρίσκεται σε ένα καφέ ή κάποιον που εργάζεται από το σπίτι του μέσω υπολογιστή. Επιπρόσθετα, σαν χρήστες αυτών των νέων πολύ-λειτουργικών και (συν)χωρικών-συγχρονικών ρυθμίσεων – θέσεων είμαστε «εκτεθειμένοι» στη δημόσια σφαίρα πολύ περισσότερο απ’ ότι στο παρελθόν, καθώς είμαστε υποχρεωμένοι να είμαστε σχεδόν ανά πάσα στιγμή προσβάσιμοι στο δημόσιο πλαίσιο.  Όποιος είναι υποχρεωμένος να μην κλείνει ποτέ το κινητό του τηλέφωνο, για επαγγελματικούς ή άλλους λόγους, καταλαβαίνει πολύ καλά τι εννοώ. Ως εκ τούτου όμως, όλοι αντιμετωπίζουμε όχι μόνο πολύ μεγαλύτερο όγκο επικοινωνίας-πληροφορίας, αλλάκυρίως άπειρες «ευκαιρίες» διάσπασης της προσοχής μας. Εδώ τίθεται, έτσι, ένα κρίσιμο ερώτημα: μπορεί αυτή η συνεχής διάσπαση της προσοχής, σε συνδυασμό με έναν διαρκώς αυξανόμενο όγκο πληροφοριών, να αξιοποιείται ως συστημικό εργαλείο κοινωνικής υποταγής; Και νομίζω αρκεί να περιηγηθεί κάποιος κατ’ ελάχιστον στα κοινωνικά δίκτυα ή στις ειδήσεις των συστημικών μέσων ενημέρωσης για να θεωρηθεί κάτι τέτοιο ως εξαιρετικά πιθανόν. Ίσως δεν υπάρχουν και πολλά που θα μπορούσαν να κρατήσουν αμείωτη την προσοχή μας για περισσότερο χρόνο από μερικά δευτερόλεπτα.

Επιπλέον αυτών, η παγκόσμια κοινότητα έχει να αντιμετωπίσει την αυξημένη ανασφάλεια εξ’ αιτίας των κινδύνων που συνδέονται με την υπερθέρμανση του πλανήτη, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, τους περιορισμένους φυσικούς πόρους, την τρομοκρατία ή την «τρομοκρατία» ή ακόμη και τις πιθανές κοινωνικές μεταβολές που θα οφείλονται στις αυξανόμενες κοινωνικοοικονομικές, θρησκευτικές, φυλετικές ή εθνοτικές συγκρούσεις και ανισότητες. Εν τούτοις, η ελληνική κοινωνία, επιπρόσθετα αυτών, καλείται να αντιμετωπίσει και την μνημονιακή πραγματικότητα, δηλαδή τη συνεχή απομείωση των ιδιωτικών εισοδημάτων, την εκποίηση της ιδιωτικής και δημόσιας περιουσίας, το απειλούμενο φάσμα της ανεργίας ή της ακραίας φτώχειας, αλλά και τη ραγδαία υποχώρηση της αίσθησης του συλλογικού ανήκειν  και της ατομικής αυτοεκτίμησης και αξιοπρέπειας.

Το σίγουρο είναι ότι πηγές αυτές μεταβλητότητας, δηλαδή οι τεχνολογικές, γεωφυσικές και κοινωνικοπολιτικές αιτίες της παγκόσμιας αλλαγής, λειτουργούν με τρόπο συνδυαστικά αλληλεπιδραστικό, επηρεάζοντας την ατομική συμπεριφορά αλλά και την όποια αίσθηση ευημερίας. Μπορεί δηλαδή εύλογα να υποθέσει κανείς, ότι η συνεχής και υπερβολική έκθεση του ατόμου σε πληροφορίες ή παρα-πληροφορίες σε σχέση με όλα τα παραπάνω προβλήματα, δεν μπορεί παρά να επιτείνει την ανησυχία και να προκαλεί μια παθητική στάση υπό το φόβο μιας απόλυτης καταστροφής ή εν όψει απειλών που φαίνονται συντριπτικές. «Καλύτερα μια φτωχή επιβίωση μπροστά στην πιθανότητα μια αντίδραση να προκαλέσει μια συντριπτική απειλή», μοιάζει να είναι τότε η πιο δικαιολογημένη απάντηση. Αυτή η συλλογιστική άλλωστε εξηγεί και το μένος των κυρίαρχων μέσων να εντοπίσουν και να υπερτονίσουν την πιθανότητα αυτής της συντριπτικής απειλής (έξοδος από τη ζωνη του ευρω κλπ). Γίνεται έτσι φανερό ότι, τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και ειδικότερα στη χώρα μας, οι τεχνολογίες των πληροφοριών μεταμορφώνουν δραστικά τη δομή και τη λειτουργία του ανθρώπινου περιβάλλοντος με μια σειρά από πολύπλοκες και αλληλοεπηρεαζόμενες συνέπειες στον ανθρώπινο ψυχισμό και στη συμπεριφορά. Το βάθος μάλιστα αυτών των αλλαγών είναι τέτοιο που ανατρέπει βασικές νεωτερικές αρχές, εισάγοντας μας,  ανεπαισθήτως μάλλον, στην υπό διαμόρφωση μετα-νεωτερική πραγματικότητα.  

ΑΝΑΔΥΣΗ ΠΟΛΥ-ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΩΝ

Προφανώς είναι αυτονόητο, και δεν είχαμε ανάγκη τις σχετικές έρευνες για να μας υποδείξουν, πως η εξάρτηση των ανθρώπων από τις τεχνολογίες ψηφιακών επικοινωνιών αλλάζει τη δομή και τη λειτουργία των περιβαλλόντων, ορίζοντας πλέον τις νέες «εικονικές ρυθμίσεις-θέσεις συμπεριφοράς»,καθώς τα παλιά όρια του Χώρου-Τόπου και του Χρόνου είναι πλέον σημαντικά εξασθενημένα. Κι έτσι, αν και οι εικονικές θέσεις έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά που μοιάζουν με τις θέσεις του παλιού Τόπου-Χρόνου των φυσικών τοποθεσιών, όπως είναι για παράδειγμα η κοινωνική αλληλεπίδραση, η αίσθηση του ανήκειν και της προσκόλλησης (π.χ. ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης όπως το MySpace και το Facebook, οι ψυχαγωγικές δραστηριότητες μέσω βίντεο, podcasting και online gaming π.χ. YouTube, iTunes και World of Warcraft), εντούτοις όλα είναι διαφορετικά.

Ο Daniel Stokols (1999) χαρακτήρισε αυτού του είδους τις ενδιάμεσες σχέσεις–που υφίστανται μεταξύ των πραγματικών (βάσει του Τόπου) και των εικονικών θέσεων (βασισμένων στον κυβερνοχώρο)- ως mesosystems. Και αυτή ακριβώς η αλληλεπίδραση με βάση τόσο τον Τοπική όσο και την Εικονική πραγματικότητα αντικατοπτρίζει τελικά τον πολυλειτουργικό χαρακτήρα αυτών των θέσεων, καθώς οι συμμετέχοντες είναι σε θέση να εμπλέκονται ταυτόχρονα σε πολλαπλές και ποικίλες δραστηριότητες (π.χ. babysittingκαι onlinebanking). Οι λειτουργίες στο πεδίο των mesosystemsμπορούν να αλληλοσυμπληρώνονται (όπως π.χ. σ’ ενα εκπαιδευτικό πρόγραμμα όπου οι συμμετέχοντες μπορούν να συμπληρώνουν τις διαδικτυακές γνώσεις τους στην αίθουσα διδασκαλίας) ή να αλληλεπικαλύπτονται (όπως π.χ. ένας εργαζόμενος που ασχολείται στο χώρο της εργασίας του με το websurfing).

ΤΑ ΥΒΡΙΔΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ

Προφανώς, δεν είναι λίγες οι θέσεις που στερούνται εικονικότητας και ενσωμάτωνουν λειτουργίες μόνο βάσει Τόπου, εν τούτοις όμως ο «μεσαίος χώρος», μεταξύ κυβερνοχώρου και πραγματικού χώρου, διευρύνεται συνεχώς προκαλώντας εν τέλει έναν όγκο από υβριδικές πολυλειτουργικές θέσεις, ρυθμίσεις και συμπεριφορές. Διαμορφώνεται έτσι ενα περιβάλλον Υβριδικό, που συστήνεται ως υβρίδιο με τον ίδιο τρόπο που η έννοια αυτή σημαίνει «το αποτέλεσμα της διασταύρωσης δύο γενετικά ανόμοιων ατόμων, τα οποία όμως εκφράζουν κάποιο κοινό χαρακτηριστικό με διαφορετικό τρόπο». Και έχει ενδιαφέρον να αναρωτηθούμε αν αυτό ακριβώς το νέο υβριδικό περιβάλλον διαμορφώνει και έναν ιδιότυπο υβριδικό ψυχισμό.

-ΟΙΚΙΑΚΟ ΥΒΡΙΔΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Ενδεικτικά και μόνο παραδείγματα Υβριδικών περιβαλλόντων είναι: στο οικιακό περιβάλλον η εργασία μέσω προσωπικού υπολογιστή ή τηλεφώνου από την κατοικία, οι σύγχρονες μέθοδοι επικοινωνίας που αντικατέστησαν τα ταξίδια και τις συναντήσεις, η συμμετοχή σε ψυχαγωγικές δραστηριότητες μέσα απο το οικιακό περιβάλλον,  οι χώροι συνομιλίας, οι ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης και οι εικονικές κοινότητες όπως το Second Life, το SeniorNet, το eBay και το Craigslist που προσφέρουν νέες ευκαιρίες κοινωνικής αλληλεπίδρασης και υποστήριξης, ενώ οι άνθρωποι παραμένουν στο σπίτι. Ιστοσελίδες που υποστηρίζουν τη ροή βίντεο και ραδιοφώνου, το online gaming, το blogging και το ηλεκτρονικό εμπόριο ή η ψυχαγωγία για τους κατοίκους χωρίς να τους ζητηθεί να φύγουν από το σπίτι τους.

-ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΥΒΡΙΔΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Εκτός από την τηλεργασία και τους οικιακούς υπολογιστές, οι ασύρματες επικοινωνίες διευρύνουν περαιτέρω την πρόσβαση των ατόμων σε άλλα άτομα, τόπους και πληροφορίες. Οι εργαζόμενοι και οι σπουδαστές όλο και περισσότερο παίρνουν τη δουλειά τους μακριά από τους παραδοσιακούς χώρους εργασίας και τη φέρνουν μαζί τους σε καφετέριες, πάρκα και άλλους δημόσιους χώρους, διαμορφώνοντας δευτερεύοντα υβριδικά περιβάλλοντα. Μια άλλη διαδεδομένη αλλαγή στο περιβάλλον εργασίας είναι η χρονική ελαστικότητα των ορίων της εργασίας καθώς οι δραστηριότητες δεν είναι πλέον έγκυρες μόνο μεταξύ των ωρών 9:00 – 17:00. Η δομή των οργανισμών έχει επίσης αλλάξει με την εμφάνιση εικονικών ομάδων, τα μέλη των οποίων είναι γεωγραφικά, χρονικά και πολιτισμικά διασκορπισμένα. Τα μέλη της εικονικής ομάδας συνεργάζονται για εργασίες κυρίως μέσω του Διαδικτύου και άλλων ψηφιακών τεχνολογιών επικοινωνίας. Επίσης, το Διαδίκτυο έχει δημιουργήσει νέες μορφές απασχόλησης, όπως τη διαχείριση εικονικών καταστημάτων στο eBay και τη λειτουργία άλλων ηλεκτρονικών επιχειρήσεων από το σπίτι.

-ΥΒΡΙΔΙΚΟ ΑΣΤΙΚΟ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Το Διαδίκτυο έχει διευρύνει τις λειτουργίες των δημόσιων χώρων και φυσικών περιβαλλόντων δίνοντας στα άτομα πολλούς λόγους να επισκέπτονται δημόσιες θέσεις: για δουλειά ή προσωπική διασκέδαση και ηλεκτρονική επικοινωνία με απομακρυσμένους φίλους, με την οικογένεια ή με άγνωστους. Η ευκολία επικοινωνίας μέσω του Διαδικτύου και των κινητών τηλεφώνων επιτρέπει στους ανθρώπους να οργανώσουν αποδοτικά και οικονομικά τη χρήση δημόσιων χώρων (π.χ. πλατείες και πάρκα). Εκτός από το ότι λειτουργούν ως οι “βασικές θέσεις της άτυπης δημόσιας ζωής”, μερικά μέρη όπως τα καφενεία, οι καφετέριες και τα βιβλιοπωλεία έχουν μετατραπεί σε χώρους όπου η ιδιωτική ζωή μπορεί να επιδιωχθεί δημόσια, έτσι που μπορούμε εύλογα να αναρωτηθούμε αν, στην εποχή του διαδικτύου, η δημόσια και η ιδιωτική σφαίρα θα καταστούν, εν τέλει, κάποια στιγμή ουσιαστικά αδιαίρετες, ανατρέποντας ριζικά τη νεωτερική διάκριση.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ, ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ.

Αυτές οι παγκόσμιες τεχνολογικές, γεωφυσικές και κοινωνικές δυνάμεις έχουν μεταμορφώσει τα τοπικά περιβάλλοντα με θεμελιώδεις τρόπους, όπως αντικατοπτρίζονται στην εμφάνιση των νέων υβριδικών θέσεων-τόπων στους οποίους παρέχεται η δυνατότητα Internet. Ποιες είναι οι συμπεριφορικές, ψυχολογικές και υγειονομικές συνέπειες αυτών των διαδεδομένων περιβαλλοντικών αλλαγών; Από πολλές απόψεις, οι συμπεριφορές που υποστηρίζονται από το Διαδίκτυο έχουν καταστήσει την καθημερινή ζωή των ανθρώπων πιο βολική και ευχάριστη. Μπορούν να τηλεμεταφέρουν δραστηριότητες και να αποφεύγουν τις παρενοχλήσεις της ώρας μετακίνησης μεταξύ ξεχωριστών χώρων κατοικίας και εργασίας. Μπορούν να μείνουν σε στενότερη επαφή με γεωγραφικά απομακρυσμένους φίλους και συγγενείς, ανταλλάσσοντας e-mail μαζί τους.

Μπορούν να συμμετάσχουν σε ψυχαγωγικές και πολιτικές δραστηριότητες και να επιδιώξουν χιλιάδες επαγγελματικές, φιλικές και ρομαντικές σχέσεις μέσω δικτύωσης με πολλούς άλλους που είναι επίσης σε απευθείας σύνδεση

Ωστόσο, αυτή η υβριδοποίηση των θέσεων έχει επίσης επιβάλει μεγάλο συμπεριφορικό κόστος, επιβαρύνοντας ψυχολογικά και φορτώνοντας με προκλήσεις την υγεία των πολιτών του μεταμοντέρνου κόσμου. Οι καθημερινές ρουτίνες έχουν γίνει πιο κατακερματισμένες, με την έννοια ότι αλλάζουν συχνά μεταξύ πολλαπλών καθηκόντων και δραστηριοτήτων και συναντούν μεγαλύτερο αριθμό διακοπών καθ 'όλη τη διάρκεια της ημέρας εξαιτίας της εξάρτησης από το Διαδίκτυο και τις ασύρματες τεχνολογίες. Πρόσφατες μελέτες των εργαζομένων σε διάφορα πεδία γνώσης υποδεικνύουν ότι χειρίζονται ένα μεγάλο αριθμό καθηκόντων κάθε μέρα, δαπανούν σχετικά λίγο χρόνο σε ένα έργο προτού στρέψουν την προσοχή τους σε άλλο και αντιμετωπίζουν συχνές διακοπές.

Επιπλέον, η πολυπλοκότητα και ο ρυθμός των θέσεων εργασίας των ανθρώπων, καθώς και ο αριθμός των ωρών που εργάζονται κάθε εβδομάδα, έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε αρκετές άλλες χώρες. Αυτές οι τάσεις για κατακερματισμό συμπεριφοράς και για «συνεχή μερική προσοχή» (Stone, 2007) είναι επίσης εμφανείς σε οικιακούς και οικογενειακούς τομείς, όπου η «διασταύρωση» των συζυγικών, γονικών και εργασιακών συμπεριφορών που έχει μετατρέψει το σύγχρονο σπίτι σε πολυλειτουργικό κέντρο δραστηριοτήτων,αντί ένα καταφύγιο από τις πιέσεις της εργασίας και τον έξω κόσμο (Jackson, 2002).

Οι απαιτήσεις αυτής της πολυλειτουργικότητας, των συχνών διακοπών και της διαχείρισης μεγάλων όγκων ηλεκτρονικών επικοινωνιών έχουν συνδεθεί με μια σειρά γνωστικών και συναισθηματικών προβλημάτων. Οι εργαζόμενοι και οι διαχειριστές από διαφορετικά επαγγέλματα και χώρους εργασίας αναφέρουν ότι βρίσκονται όλο και περισσότερο εκτός χρόνου από την υπερβολή των πληροφοριών που τους διαβιβάζονται μέσω E-mail, φαξ και φωνητικών μηνυμάτων

Η υποκειμενική εμπειρία υπερφόρτωσης συμβαίνει όταν οι άνθρωποι αισθάνονται συγκλονισμένοι από έναν υπερβολικά μεγάλο όγκο ή ποσοστό επικοινωνιών και πληροφοριών σε σχέση με την ικανότητά τους να το διαχειριστούν. Τα υψηλότερα επίπεδα υπερφόρτωσης πληροφοριών σχετίζονται με μεγαλύτερο άγχος, φτωχότερη κατάσταση υγείας, μειωμένη παραγωγικότητα και,μάλλον κυρίως, λιγότερο χρόνο αφιερωμένο στις στοχαστικές δραστηριότητες. Η πληροφοριακή υπερφόρτωση μπαίνει από τη διαδυκτιακή πύλη και πετάει τον ανθρώπινο στοχασμό από το παράθυρο. Οι γνωστικές απαιτήσεις που επιβάλλονται από την υπερβολική διέγερση και τις διακοπές είναι επίσης συνδεδεμένες με τη φτωχή λήψη αποφάσεων, την υποβαθμισμένη απόδοση σε σύνθετα καθήκοντα, τη μειωμένη ευαισθησία στις κοινωνικές ενδείξεις και τα υψηλότερα ποσοστά ιατρικών σφαλμάτων στις εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης

Επιπλέον, μερικοί μελετητές πρότειναν ότι εκτός από την προαγωγή των ελλείψεων και το επιδοσιακό στρες, η εντατική χρήση του Διαδικτύου δημιουργεί διαπροσωπικούς προσανατολισμούς που μπορεί να είναι επιζήμιοι σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο. Ο Kenneth J. Gergen(2002b) υποστήριξε ότι οι άνθρωποι σήμερα περνούν μεγάλο μέρος του χρόνου τους βυθισμένοι στους «ρευστούς κόσμους» της επικοινωνίας στον κυβερνοχώρο όπου οι συμμετέχοντες είναι ψυχολογικά παρόντες αλλά φυσικά απουσιάζουν ο ένας από τον άλλο. Ενώ, ταυτόχρονα, είναι φυσικά παρόντες στις αντίστοιχες θέσεις τους, αλλά ψυχολογικά αποσπασμένοι από γεγονότα που συμβαίνουν στο άμεσο περιβάλλον τους.

Σύμφωνα με τον Gergen (2002α), αυτές οι καταστάσεις “απουσίας παρουσίας” υπονομεύουν την κοινωνική συνοχή και τις ηθικές αντιλήψεις στις τοπικές κοινότητες. Αυτή η υβριδική κατάσταση του ατόμου ως παρόντος-απόντος ίσως να μπορεί να ερμηνεύσει ικανοποιητικά τη στάση της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στα μνημονιακά μέτρα, γιατί είναι ακριβώς αυτή η υβριδική θέση, του «επαναστάτη του fb» για παράδειγμα, που αποσπά τον ψυχισμό από όσα συμβαίνουν στον άμεσο πραγματικό κόσμο κα υπονομεύει τη συνοχή της νεολληνικής συλλογικότητας αλλά και τις όποιες αντιστάσεις ήθους της έχουν απομείνει από τον μεταπολιτευτικό αμοραλισμό.

Η Christie Rosen (2007) εξέφρασε παρόμοιες ανησυχίες για το μεταβαλλόμενο νόημα της φιλίας στην εποχή του Διαδικτύου. Περιέγραψε τα διαδικτυακά κοινωνικά δίκτυα ως «συνωμοσίες των πιο αδύναμων δεσμών» (Rosen, 2007, σελ. 20 – Granovetter, 1973) που στερούνται οικειότητας και υποδεικνύουν ότι οι αντιλήψεις της φιλίας των ανθρώπων γίνονται πιο επιφανειακές και άρα πιοεύκολες στο να δια-λυθούν στο Facebook, στο MySpace και σε άλλους δικτυακούς τόπους. Αυτή η περιστολή της οικειότητας και η επιφανειακότητα των σχέσεων, οδηγεί, μερικές φορές, τους ανθρώπους στην φαντασιακή αντίληψη πως αν κάνεις unfriendκαι blog στο Facebook έναν φασίστα αυτό έχει και συνεπαγωγή στην πραγματική πραγματικότητα ή πως οι διαπροσωπικές σχέσεις εκτός διαδικτύου μπορούν να αντιμετωπίζονται με την ίδια ελαφρότητα. Η Ρόζεν χαρακτήρισε αυτή την τάση,το να μοιράζεταικανείς δημόσια τις φιλίες του σε απευθείας σύνδεση, ως ναρκισσιστική αναζήτηση κοινωνικής θέσης, πράγμα που μοιάζει να μεταδίδεται και εξωδιαδικτυακά. Τόσο η Rosen, όσο και ο Gergen, επέστησαν την προσοχή σε αυτά που θεωρούσαν ως σύγχρονες τάσεις προς την επιπολαιότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις και την απόσυρση από το πρόσωπο με πρόσωπο λόγο σε τοπικά περιβάλλοντα λόγω της βύθισης των ανθρώπων στα κυβερνοδίκτυα.

Εν ολίγοις, αν και η διαδεδομένη χρήση του Διαδικτύου,αλλά και οι κινητές επικοινωνίες έχουν ξεχωριστά πλεονεκτήματα, προκάλεσαν ένα σημαντικό κόστος στην ικανότητα των ανθρώπων να επικεντρώνουν την προσοχή τους, αύξησαν την έκθεση τους στο άγχος και μείωσαν το χρόνο που μπορούν να αφιερώσουν στις αλληλεπιδράσεις πρόσωπο με πρόσωπο στην άμεση τοπική ή εθνική τους θέση.

Είναι σημαντικό να αντιμετωπιστεί αυτό το δυνητικό κόστος της ζωής του Διαδικτύου, καθώς μάλλον αυτό ακριβώς είναι που αποτρέπει τα άτομα από το να δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στις επικείμενες απειλές σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο και να συμμετέχουν μαζί με άλλους σε συλλογικές προσπάθειες αντιμετώπισης τους. Και με την έννοια αυτή, η μνημονιακή απειλή δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τη διαδικτυακή δράση, καθώς όλα δείχνουν πως είναι αυτή ακριβώς που μας αποτρέπει και μας αποσπά απο το να αποδώσουμε το ζητούμενο ενδιαφέρον για μια συλλογική και πρόσωπο με πρόσωπο δράση. Η επανάσταση, με άλλα λόγια, δεν μπορεί παρά να προϋποθέτει την απο-υβριδοποίηση του ανθρώπου!

Στο άρθρο περιλαμβάνονται πληροφορίες απότ ο paper «Psychology in an Age of Ecological Crisis» τωνDaniel Stokols, ShaliniMisra, Miryha Gould Runnerstrom, and J. Aaron Hipp του University of California