του Γιάνη Βαρουφάκη για το Project Syndicate
Το σκεπτικό της ανάθεσης της νομισματικής πολιτικής συνολικά στις κεντρικές τράπεζες είναι αρκετά κατανοητό: οι πολιτικοί, σε μεγάλο πειρασμό κατά τη διάρκεια της θητείας τους να δημιουργήσουν περισσότερα χρήματα, αποτελούν απειλή για την οικονομική σταθερότητα. Παρά το ότι οι προοδευτικοί υποστήριζαν πάντα ότι οι κεντρικές τράπεζες δεν μπορούν ποτέ να είναι ανεξάρτητες, επειδή η αυτονομία τους από τις εκλεγμένες αρχές αυξάνει την εξάρτησή τους από τους χρηματοοικονομικούς φορείς που υποτίθεται ότι πρέπει να ελέγχουν, το επιχείρημα υπέρ του διαχωρισμού της νομισματικής πολιτικής από τις δημοκρατικές εξουσίες έχει επικρατήσει από τη δεκαετία του 1970.
Αν αφήσουμε πίσω την πολιτική αντιπαράθεση, η ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας βασίζεται σε ένα οικονομικό αξίωμα: ότι τα χρήματα και το χρέος (ή η πίστωση) είναι αυστηρά διαχωρίσιμα. Το χρέος – για παράδειγμα, ένα κυβερνητικό ή εταιρικό ομόλογο που αγοράζεται και πωλείται σε μια τιμή που είναι συνάρτηση του πληθωρισμού και του κινδύνου αθέτησης – μπορεί να διαπραγματεύεται στην εγχώρια αγορά. Τα χρήματα, από την άλλη πλευρά, δεν μπορούν να χρεοκοπούν και είναι ένα μέσο, παρά ένα αντικείμενο ανταλλαγής (παρά την αγορά συναλλάγματος).
Αλλά αυτό το αξίωμα δεν ισχύει πλέον. Με την άνοδο της χρηματοοικονομικής χρηματοδότησης, οι εμπορικές τράπεζες έχουν γίνει όλο και περισσότερο εξαρτημένες μεταξύ τους για βραχυπρόθεσμα δάνεια, κυρίως υποστηριζόμενα με κρατικά ομόλογα, για τη χρηματοδότηση των καθημερινών τους δραστηριοτήτων. Αυτή η ρευστότητα αποκτά οικείες ιδιότητες: χρησιμοποιείται ως μέσο ανταλλαγής και ως αποθήκη αξίας, γίνεται μια μορφή χρημάτων.
Και εδώ υπάρχει το πρόβλημα: καθώς οι τράπεζες εκδίδουν περισσότερα διατραπεζικά χρήματα, το χρηματοπιστωτικό σύστημα απαιτεί περισσότερα κυβερνητικά ομόλογα για να υποστηρίξουν την αύξηση. Η αυξανόμενη διατραπεζική προσφορά χρήματος τροφοδοτεί τη ζήτηση για δημόσιο χρέος, σε έναν ατέρμονα κύκλο που δημιουργεί παλίρροια ρευστότητας στην οποία οι κεντρικές τράπεζες έχουν ελάχιστο έλεγχο.
Σε αυτόν τον “γενναίο νέο χρηματοπιστωτικό κόσμο”, η ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών καθίσταται άνευ αντικειμένου, διότι τα χρήματα που δημιουργούν αντιπροσωπεύουν ένα συρρικνούμενο μερίδιο της συνολικής προσφοράς χρήματος. Με την άνοδο του διατραπεζικού χρήματος, που στηρίζεται κυρίως στο δημόσιο χρέος, η δημοσιονομική πολιτική έχει καταστεί βασικός παράγοντας στον προσδιορισμό της ποσότητας των πραγματικών χρημάτων που λιπαίνουν τον σύγχρονο καπιταλισμό.
Πράγματι, όσο πιο ανεξάρτητη είναι μια κεντρική τράπεζα, τόσο μεγαλύτερος είναι ο ρόλος της δημοσιονομικής πολιτικής για τον προσδιορισμό της ποσότητας χρήματος σε μια οικονομία. Για παράδειγμα, στη σφαίρα της ευρωζώνης, η αυστηρή δημοσιονομική πολιτική της Γερμανίας δημιουργεί έλλειψη δεσμών (γερμανικά κρατικά ομόλογα), γεγονός που περιορίζει την ικανότητα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να εφαρμόζει την πολιτική της για την ποσοτική χαλάρωση και την ικανότητα των εμπορικών τραπεζών να παράγουν περισσότερα διατραπεζικά χρήματα. Τα χρήματα και το δημόσιο χρέος είναι πλέον τόσο αλληλένδετα που εξαφανίστηκε η αναλυτική βάση για την αυτονομία των κεντρικών τραπεζών.
Φυσικά, οποιαδήποτε απόπειρα επαναφοράς των υπ. Οικονομικών και των κεντρικών τραπεζών κάτω από την ίδια στέγη θα εκθέσει τους πολιτικούς σε κατηγορίες ότι προσπαθούν να απλώσουν τα βρώμικα χέρια τους στους μοχλούς της νομισματικής πολιτικής. Αλλά υπάρχει και μια άλλη απάντηση στη νέα πραγματικότητα: Αφήστε τις κεντρικές τράπεζες και μόνο, αλλά δώστε στις κυβερνήσεις μεγαλύτερο λόγο στην εσωτερική δημιουργία χρημάτων – και μάλιστα σε μεγαλύτερη ανεξαρτησία από την κεντρική τράπεζα – δημιουργώντας ένα σύστημα παράλληλων πληρωμών που βασίζεται σε φορολογικά χρήματα ή, πιο συγκεκριμένα, τα χρήματα που υποστηρίζονται από τους μελλοντικούς φόρους.
Πώς θα λειτουργούσαν τα δημοσιονομικά χρήματα; Αρχικά, θα «ζούσαν» στην ψηφιακή πλατφόρμα της φορολογικής αρχής, χρησιμοποιώντας τους υφιστάμενους φορολογικούς αριθμούς ιδιωτών και εταιρειών. Όποιος έχει αριθμό φορολογικού αρχείου (TFN) σε κάποια χώρα λαμβάνει δωρεάν λογαριασμό συνδεδεμένο με τον TFN. Τα άτομα και οι επιχειρήσεις θα μπορούν στη συνέχεια να προσθέσουν πίστωση στον λογαριασμό τους στο TFN, μεταφέροντας χρήματα από τον κανονικό τους τραπεζικό λογαριασμό, όπως κάνουν σήμερα για να πληρώσουν τους φόρους τους. Και θα το κάνουν τόσο καλά πριν από την πληρωμή των φόρων επειδή το κράτος εγγυάται να σβήσει, για παράδειγμα, κάθε χρόνο 1080 ευρώ του οφειλόμενου φόρου για κάθε 1000 ευρώ που μεταφέρθηκαν σήμερα – ένα αποτελεσματικό ετήσιο επιτόκιο 8% με δυνατότητα να καταβληθεί στους πρόθυμους να πληρώσουν τους φόρους τους ένα χρόνο νωρίτερα.
Για παράδειγμα, όταν, ας πούμε, 1.000 ευρώ έχουν μεταφερθεί στον λογαριασμό TFN ενός ατόμου εκδίδεται προσωπικός αριθμός αναγνώρισης (ο γνωστός κωδικός PIN), ο οποίος μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε για τη μεταφορά πίστωσης 1.000 ευρώ σε κάποιον άλλο λογαριασμό TFN ή για να πληρωθούν φόροι στο μέλλον. Αυτά τα μελλοντικά φορολογικά ευρώ, ή δημοσιονομικά ευρώ, μπορούν να κρατηθούν για ένα έτος μέχρι τη λήξη τους ή να χρησιμοποιηθούν για την πραγματοποίηση πληρωμών σε άλλους φορολογούμενους. Οι εφαρμογές smartphone και ακόμη και κάρτες που εκδίδονται από το κράτος (αντιγράφοντας, για παράδειγμα, την ταυτότητα κοινωνικής ασφάλισης) θα καταστήσουν τις συναλλαγές εύκολες, γρήγορες και πρακτικά αξεχώριστες από άλλες συναλλαγές που αφορούν τα χρήματα της κεντρικής τράπεζας.
Σε αυτό το κλειστό σύστημα πληρωμών, καθώς τα δημοσιονομικά χρήματα πλησιάζουν την ωριμότητα, οι φορολογούμενοι που δεν έχουν στην κατοχή τους το πλεονέκτημα αυτό θα τροφοδοτήσουν την αυξανόμενη ζήτηση γι' αυτό. Για να διασφαλιστεί η βιωσιμότητα του συστήματος, το δημόσιο ταμείο θα ελέγχει τη συνολική προσφορά χρήσιμων χρηματικών ποσών χρησιμοποιώντας το πραγματικό επιτόκιο για να εξασφαλίσει ότι η ονομαστική αξία της συνολικής προσφοράς δεν υπερβαίνει ποτέ ένα ποσοστό του εθνικού εισοδήματος ή των συνολικών φόρων που συμφώνησε ο νομοθέτης. Για να διασφαλιστεί η πλήρης διαφάνεια και επομένως η εμπιστοσύνη, ένας αλγόριθμος blockchain, ο οποίος θα σχεδιαστεί και θα εποπτεύεται από μια ανεξάρτητη εθνική αρχή, θα μπορούσε να διευθετήσει τις συναλλαγές σε χρήμα.
Τα πλεονεκτήματα του δημοσιονομικού χρήματος είναι πολλά. Θα αποτελούσε πηγή ρευστότητας για τις κυβερνήσεις, παρακάμπτοντας τις αγορές ομολόγων. Θα περιορίσει το βαθμό στον οποίο ο κυβερνητικός δανεισμός προωθεί τη διατραπεζική δημιουργία χρημάτων ή τουλάχιστον αναγκάζει τους χρηματοδότες να δεσμεύσουν μερικά από τα διατραπεζικά τους χρήματα στο κλειστό σύστημα εγχώριων φορολογικών χρήσεων, ελαχιστοποιώντας έτσι τις διαταραχές από την ξαφνική πτώση κεφαλαίων. Και, ανταγωνιζόμενο το σύστημα πληρωμών των τραπεζών, θα μειώσει το κόστος των τελών που καταβάλλουν σήμερα οι πελάτες. Πράγματι, χάρη στην τεχνολογία blockchain, τα φορολογικά χρήματα αποτελούν ένα πλήρως διαφανές σύστημα δημόσιων πληρωμών χωρίς κόστος, το οποίο παρακολουθείται από κοινού από κάθε πολίτη (και μη πολίτη) που συμμετέχει σε αυτό.
Το δημοσιονομικό χρήμα είναι πολιτικά ελκυστικό επίσης. Οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τυχόν χαλάρωση της προσφοράς χρήματος για να συμπληρώσουν τους λογαριασμούς FTN που συνδέονται με οικογένειες που έχουν ανάγκη, ή να πληρώσουν για δημόσια έργα, καθιστώντας την ελκυστική για τους προοδευτικούς. Και οι συντηρητικοί πρέπει να ενθαρρύνονται από ένα σύστημα που υπόσχεται σημαντική φορολογική ελάφρυνση για όσους βοηθούν την κυβέρνηση να δημιουργήσει φορολογικά χρήματα, χωρίς να επηρεάσει τον ρόλο της κεντρικής τράπεζας στον καθορισμό των επιτοκίων.
Τα δυνητικά διακρατικά πλεονεκτήματα του δημοσιονομικού χρήματος είναι επίσης σημαντικά. Για παράδειγμα, τα δημοσιονομικά χρήματα θα βοηθούσαν την Ελλάδα να αντισταθεί στις επιθέσεις των πιστωτών μας το 2015 και ήταν στο επίκεντρο του σχεδίου μου για την αντιμετώπιση της επιθετικής τραπεζικής αργίας που επιβλήθηκε από την ΕΚΤ στο τέλος εκείνου του Ιουνίου. Σήμερα, θα δώσει στη Ιταλία, τη Γαλλία και άλλα μέλη της ευρωζώνης τον αναγκαίο δημοσιονομικό χώρο και ενδεχομένως θα αποτελέσει το θεμέλιο μιας ανανεωμένης ζώνης του ευρώ με διασυνδεδεμένα εγχώρια φορολογικά ευρώ παρά με παράλληλα νομίσματα που θα διαδραματίζουν σταθεροποιητικό μακροοικονομικό ρόλο. Και τότε, ίσως, θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση για ένα νέο Bretton Woods, που λειτουργούσε σαν μια πρωταρχική ένωση εκκαθάρισης πολλών διαφορετικών φορολογικών συστημάτων χρήματος.
Το TPP είναι αποκλειστικός συνεργάτης του Project Syndicate στην Ελλάδα