του Ιάσονα Τριανταφυλλίδη
Λόγια της Βανέσας Ρεντγκρέιβ από το ντοκιμαντέρ της – που είναι και η πρώτη της σκηνοθετική δουλειά στα ογδόντα της χρόνια – Sea sorrow – Τα δεινά της θάλασσας, όπως ονομάστηκε στην Ελλάδα.
Η Βανέσα Ρεντγκρέιβ είναι μία σπουδαία ηθοποιός του θεάτρου, μια πραγματική σταρ του σινεμά, και μια φανατική τροτσκίστρια, αριστερή και υπερασπίστρια κάθε ιδέας, κάθε ανθρώπου που πιστεύει ότι χρειάζεται τη συμπαράστασή της, με πραγματική ανιδιοτέλεια. Ποτέ της δεν μπέρδεψε το καλλιτεχνικό της έργο με την πολιτική της δράση, γι’ αυτό άλλωστε, γι’ αυτή ακριβώς την αγνότητα των προθέσεών της, δεν τα μπέρδεψαν αυτά τα δύο ούτε καν οι εχθροί της. Γι’ αυτό και το 1977 έξω από την αίθουσα όπου δίνονταν τα όσκαρ η ίδια βραβευόταν με το όσκαρ δευτέρου γυναικείου ρόλου για την ερμηνεία της στη «Τζούλια», ενώ έξω από την αίθουσα, διάφορες φιλοεβραϊκές οργανώσεις διαδήλωναν εναντίον της, λόγω των φιλοπαλαιστινιακών της θέσεων. Η Ρεντγκρέιβ μεγάλωσε σε ένα άνετο περιβάλλον, πνιγμένο στην τέχνη, πατέρας της ήταν ο περίφημος ηθοποιός σερ Μάικλ Ρεντγκρέιβ. Μεγάλωσε και ανακατεύθηκε με το θέατρο, όπως και τ’ αδέλφια της, και με το σινεμά, μετά παντρεύτηκε, έκανε παιδιά, τα μεγάλωσε, αλλά ούτε για μια στιγμή δε σταμάτησε να αγωνίζεται για τα πιστεύω της. Η Ρεντγκρέιβ, η Βανέσα Ρεντγκρέιβ δε σκέφθηκε ποτέ πως κάποια κίνησή της, κάποια κουβέντα της, ή η παρουσία της κάπου θα μπορούσε να κάνει κακό στην καριέρα της. Όταν την χρειάζονταν «τα πιστεύω της» ήταν πάντα εκεί.
Αυτό λοιπόν το ντοκιμαντέρ, που είναι και η πρώτη της σκηνοθετική δουλειά, όπως είπαμε και πιο πάνω, στα ογδόντα της χρόνια, έχει σα θέμα τα προσφυγόπουλα χωρίς γονείς, που βρίσκονται ξαφνικά σε ξένη χώρα. Αρχίζει από την διήγηση ενός Αφγανού, του Χαμίντι, ο οποίος μετά τη δολοφονία των γονιών του μπροστά στα μάτια του, από αμερικάνους στρατιώτες, το ’σκασε από τη χώρα του, να πάει στην Ιταλία, να φτιάξει τη ζωή του. Αρχίζοντας απ’ αυτό, φτάνουμε μέχρι τη Μυτιλήνη και τους πρόσφυγες που φτάνουν στην Ελλάδα από τη Μέση Ανατολή, «θυμόμαστε» τι λέει η διακήρυξη ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ΟΗΕ, και θυμόμαστε πάνω απ’ όλα τις διώξεις των εβραίων από το 1938 μέχρι το 1945. Συγχρόνως βλέπουμε την Έμμα Τόμσον, τη γνωστή σταρ του σινεμά, να διαβάζει μία εφημερίδα του ’38 για τις διώξεις των εβραίων, και τον Ρέιφ Φάινς που υποδύεται τον Πρόσπερο από την «τρικυμία» του Σαίξπηρ. Μαζί τους ο λόρδος Άλφρεντ Ντάμπς και ο ειδικός απεσταλμένος του ΟΗΕ Πήτερ Σάδερλαντ.
Το ντοκιμαντέρ «τα δεινά της θάλασσας» – Sea sorrow – είναι πραγματικά κάτι συγκλονιστικό. Και από καλλιτεχνική άποψη, αλλά κυρίως από το πολιτικό και κοινωνικό της μήνυμα. Έχει δύναμη, έχει πάθος, αλλά έχει και γνώση του τι λέει, για να μη μπορεί κανένα κάθαρμα να απαντήσει στη Βανέσα Ρεντγκρέιβ για όλα αυτά τα οποία πιστεύει, και για τα οποία αγωνίζεται. Δε σηκώνει καμιά σημαία, χρωματισμένη με τα χρώματα κάποιας ιδεολογίας, σηκώνει τα χέρια ψηλά, και ζητάει από τους ανθρώπους απλά να είναι άνθρωποι. Στην συζήτηση μετά την προβολή της ταινίας στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, η Βανέσα Ρεντγκρέιβ είπε: «δεν πιστεύω πώς η Ελληνική κυβέρνηση κάνει ό,τι μπορεί για τους πρόσφυγες, απλά αποδέχεται οτιδήποτε επιβάλλει η Ευρωπαϊκή Ένωση». – Και αυτό βέβαια δεν το είπε εναντίον της ελληνικής κυβέρνησης.
Η Ρεντγκρέιβ επίσης ανακοίνωσε πως η ταινία της αυτή θα παιχθεί σε όλα τα βρετανικά σχολεία. Το σωστό βέβαια θα ήταν να παιχθεί σε όλα τα ευρωπαϊκά σχολεία και σίγουρα και στα ελληνικά σχολεία. Σπάνια έχω δει στον κινηματογράφο ή στην τηλεόραση, με τόσο σωστή ισορροπία, κάτι για ένα μεγάλο κοινωνικό και πολιτικό πρόβλημα, που να είναι συγχρόνως και τέχνη, και ανάλυση, και πάνω απ’ όλα ανθρώπινη κραυγή.