«Δεν μπορώ να αντιληφθώ την αναπηρία ως έννοια που διαχωρίζει ανθρώπους»

Συνέντευξη στον Ορέστη Βέλμαχο

Συνεχίζοντας να πραγματοποιεί κάθε χρόνο βήματα προς τα μπροστά, η ομάδα ΘΕ.ΑΜ.Α. αρχίζει να αποτελεί σταθερό πόλο στην ελληνική καλλιτεχνική σκηνή, απαιτώντας μέσα από τις παραστάσεις και τη δουλειά της να αλλάξει η νοοτροπία του ελληνικού κοινού απέναντι στους ανάπηρους ηθοποιούς. Ο Μιχάλης Ταμπούκας μιλά στο ΤΡΡ για τη δουλειά της ομάδας και δίνει τη δική του οπτική για την παράσταση της «Αντιγόνης» και την επιρροή που μπορούν να έχουν οι ρόλοι στην κοινωνία.

To στοίχημα της ομάδας ΘΕΑΜΑ, όπως μας έχετε ξαναπεί, είναι να μην διαχωρίζει ο θεατής τον ανάπηρο από τον μη ανάπηρο ηθοποιό. Είναι στοίχημα που κερδίζετε;

Αυτό ισχύει εφόσον η αναπηρία δεν αποτελεί αυτοσκοπό προβολής της αλλά μόλις ένα στοιχείο που μπορεί να υπάρχει σ’ έναν  ηθοποιό. Οπότε το μόνο που έχει σημασία, είναι τα εκφραστικά μέσα που διαθέτει ούτως ή άλλως σε κάθε περίπτωση. Παρεμπιπτόντως σε μία συζήτηση που ήμουν παρών, μία ανάπηρη κυρία είπε σε μη ανάπηρο φίλο της ότι δεν θα μπορούσε να αντιμετωπίσει κάτι όπως το έκανε εκείνος. Αυτός της απάντησε ότι και εκείνος δεν κάνει πράγματα που κάνει εκείνη. Έτσι αναφερόμαστε ενδεικτικά στο αυτονόητο βασικό γεγονός ότι κάθε άνθρωπος μπορεί να κάνει τουλάχιστον ένα πράγμα που δεν κάνει ένας άλλος. Και φυσικά ό,τι κάνει ο καθένας, εξυπακούεται ότι το κάνει με τον δικό του τρόπο. Επίσης δεν μπορώ να αντιληφθώ την αναπηρία ως έννοια που διαχωρίζει ανθρώπους. Η αναπηρία είναι μέρος της ζωής μας, της ανθρώπινης ύπαρξης. Στην ουσία ανάπηροι γεννιόμαστε όλοι μας. Από εκεί και πέρα ποικίλει η διαμόρφωση του κάθε ανθρώπου, όπως λ.χ. αντίστοιχα η φυσιολογία του και κάθε τρόπος έκφρασής του.

Τι ξεχωρίζει το ΘΕΑΜΑ από τις υπόλοιπες αντίστοιχες θεατρικές ομάδες;

Το γεγονός ότι εκφράζει το αυτονόητο, την ανάγκη που γέννησε το θέατρο. Τα ερωτήματα που επαναδιατυπώνονται εδώ και τώρα μέσα από τη μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου. Αυτό που ο θεατής περιμένει από την αλήθεια του ηθοποιού. Από την ιστορία που θα πει. Όπως συμβαίνει από τις πρώτες αφηγήσεις στην ανθρώπινη επικοινωνία και την απαρχή του θεάτρου, εξυπακούεται ασχέτως π.χ. από κάποιο φυσικό γνώρισμα του αφηγητή. Ο Αίσωπος είχε νανισμό. Ο Όμηρος ήταν τυφλός. Οι άνθρωποι λένε ιστορίες από το μετερίζι τους. Βέβαια για το αρχαίο θέατρο δεν έχουμε ιδέα πώς μπορεί να ήταν π.χ. είτε οι ηθοποιοί είτε κάτι αντίστοιχο με αμαξίδιο που χρησιμοποιούσαν ανάλογα με τη φυσική τους κατάσταση. Γνωρίζουμε μόνο ότι υπήρχαν σχετικές ράμπες για την είσοδό τους στη σκηνή.

Από πού ξεκινά η ιστορία της «Αντιγόνης»;

Η «Αντιγόνη» είναι η τραγωδία της επιλογής στη σύγκρουση αλήθειας και πραγματικότητας. Ο Σοφοκλής την έγραψε για να στηλιτεύσει και την απόφαση να εξοριστεί από την Αθήνα ο Θεμιστοκλής, ο οποίος είχε οδηγήσει στη νίκη τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας. Όπως οι περισσότερες σωζόμενες τραγωδίες της αρχαιοελληνικής γραμματείας, η ποιητική της αντλεί δραματουργικό υλικό από μύθους, από τα χαμένα έπη του Θηβαϊκού κύκλου.  Η σκηνή της «Αντιγόνης» θυμίζει και τη μεταγενέστερη του «Άμλετ». Από την αρχή έως το τέλος στρώνεται με πτώματα κυρίως απροσδόκητα, εκτός πολέμου και σκοπιμοτήτων, που ακολουθούν την τραγωδία. Ξεκινώντας από του Ετεοκλή, θαμμένο με τιμές και του Πολυνείκη, άταφο και συνεπώς ατιμασμένο.

Τι καθορίζει τη θέση της Αντιγόνης;

Η πίστη της. Παρεμπιπτόντως ο τραγικός λόγος και δη του Σοφοκλή σχετίζεται στις εκφάνσεις του με τον Χριστιανισμό και τον Σαίξπηρ. Η πίστη, ως ζώσα βιωματική κατάσταση, είναι δύσκολο να περιγραφεί, πολύ περισσότερο σε όποιον τη μέμφεται λ.χ. λόγω άγνοιας ή ακόμα και την περιφρονεί. Ο Ίαν Κοτ, στο βιβλίο «Θεοφαγία» με τα μοναδικά του δοκίμια για την τραγωδία, σημειώνει ότι η εξουσία περιορίζεται από την άγνοια και η γνώση από την εξουσία. Ο Κρέων βρέθηκε στη θέση του ηγεμόνα από επιλογή άλλων. Ο Χορός του ζήτησε να επαναφέρει μία τάξη μετά τον εμφύλιο σπαραγμό. Όμως δεν του επιβλήθηκε κανένας τρόπος διακυβέρνησης. Αυτό είναι επιλογή του. Η απόφαση του Κρέοντα είναι ακλόνητη.

Όπως και η πίστη της Αντιγόνης στο να αποδώσει τιμές σεβασμού παραμερίζοντας στην ουσία προσωπικές της προσδοκίες με ταπεινοφροσύνη. Η Αντιγόνη προχωρά στην τραγωδία με ακεραιότητα. Στην αναπότρεπτη επιλογή της και ως κόρη του Οιδίποδα, που στέφθηκε βασιλιάς στη Θήβα όταν την έσωσε από τη Σφίγγα λύνοντας το αίνιγμά της με την απάντηση «άνθρωπος». Απάντηση που γνώριζε εκ των προτέρων από οιωνό. Η Αντιγόνη αξιώνει τη ζωή που ξεπερνά τον θάνατο. Ο Κρέων υποβιβάζει τη ζωή στον θάνατο. Αντιλαμβάνεται ως ξένο το σύστημα αξιών της Αντιγόνης προσκολλημένος επιφανειακά στο γράμμα ενός νόμου, του οποίου αγνοεί την ουσία στο πνεύμα του. Η αμεροληψία και ο ζήλος του ως προς τον ρόλο της εξουσίας καταδεικνύονται ως αρνητικά παράδοξα. Δεν υπολογίζει καμία σχέση, ούτε συγγενική, παραβλέποντας κάθε θέση. Ακόμα και τη δική του.

Δηλαδή μιλάμε για προσωπικές επιλογές με πολιτικές συνέπειες;

Ακριβώς. Όπως σε διαπροσωπικό επίπεδο έτσι και στο πολιτικό, το ατομικό καθορίζει το συλλογικό. Τα όρια και τα περιθώρια μίας κοινωνίας διαμορφώνονται από τα εκάστοτε πρόσωπα, τα οποία και τη συνθέτουν στην πορεία της. Ανάλογα με τη θέση που παίρνει κανείς ως προς αυτά, αντίστοιχα και εκείνα ορίζουν δομές εξουσίας. Ο Κρέων όμως φαίνεται σαν να αγνοεί αυτό το γεγονός. Και φέρεται σαν να το περιφρονεί φτάνοντας σχεδόν στην εμμονή. Διατείνεται ότι υπηρετεί μία εξουσία, την οποία καταλήγει να απαξιώσει ορίζοντας και περιορίζοντάς την στο ανάλγητο πλαίσιο μίας απρόσωπης ιδεοληψίας. Κατά συνέπεια ο Κρέων αγνοεί την πόλη ως ασεβής τύραννος. Θα αναλογιστεί τον λόγο μετά τον παράλογο των πράξεων. Εφόσον ο παραλογισμός του οδηγήσει στην παραφροσύνη. Αργότερα στον Σαίξπηρ, θα τον ακολουθήσει και ένας άλλος βασιλιάς αρχαίου μύθου, ο οποίος επίσης ορκίζεται στον Δία. Ο Ληρ.

Ποια είναι η σχέση της Ισμήνης με την Αντιγόνη;

Η Ισμήνη είναι δυνατή σαν την Αντιγόνη. Όμως προτείνει μία διαλλακτική ηπιότητα για την επιβίωση. Θέτει επιχειρήματα λογικής. Όταν χρειαστεί, θα τα θέσει και στον Κρέοντα. Έχασε γονείς και αδερφούς. Δεν θέλει να χάσει και την αδερφή της.

Ποια είναι η θέση του Αγγέλου σε σχέση με την Αντιγόνη;

Στην τραγωδία υπάρχει ο άξονας που συνδέει τον άνθρωπο μεταξύ γης και ουρανού. Η θέση του ως προς αυτούς τους πόλους εκφράζει και την τραγωδία της Αντιγόνης. Δραματουργικά, κεντρικός κόμβος του άξονα είναι ο Τειρεσίας. Αντίστοιχα ο Φύλακας και ο Άγγελος σηματοδοτούν, κατά κάποιον τρόπο, την αρχή και το τέλος της τραγωδίας σε σχέση με τα δύο άκρα του άξονα, όπως αυτά εκφράζονται και μέσα από την αντίθεση της Αντιγόνης με τον Κρέοντα στην αντιπαράθεσή τους. Ο Φύλακας ανακοινώνει την ταφή του Πολυνείκη, που έχει να κάνει με τη γη. Το σώμα σαπίζει κομματιασμένο πάνω στη γη. Το σημείο αναφοράς του Φύλακα απευθύνεται στην προσωρινή γήινη εξουσία του Κρέοντα. Ο Άγγελος φέρει την είδηση του θανάτου, που αφορά στην αιώνια πνευματική υπόσταση του ανθρώπου. Έτσι ανάλογα ως ρόλος ο Άγγελος βρίσκεται κοντά στην Αντιγόνη. Η Αντιγόνη λέει: «Γεννήθηκα για να αγαπώ». Και αυτό κάνει.

Τα στοιχεία της παράστασης:

Η παράσταση παρουσιάζεται σε περιοδεία με αφετηρία το Διεθνές Φεστιβάλ Πέτρας στην Πετρούπολη στο Θέατρο «Πήτερ Μπρουκ» στις 15 Ιουλίου και συνέχεια στο Φεστιβάλ Βόλου στο Ergon Showground – συγκρότημα Τσαλαπάτα στις 17 Ιουλίου, 22 Ιουλίου στο Φεστιβάλ Ρεματιάς Χαλανδρίου, 1 Σεπτεμβρίου στο Κιάτο και 15 Σεπτεμβρίου στο Θέατρο «Αλέξης Μινωτής» στο Αιγάλεω. Επίσης στις 17 Ιουλίου, η προβολή της παράστασης του έργου «Ιάκωβος ή Υποταγή» του Ευγένιου Ιονέσκο που σκηνοθέτησε ο ιδρυτής του ΘΕ.ΑΜ.Α. Βασίλης Οικονόμου το 2015 από το Κανάλι της Βουλής στις 21:00, αποτελεί την πρώτη τηλεοπτική μετάδοση ελληνικού έργου με ανάπηρους καλλιτέχνες σε prime time ζώνη και με υποτίτλους SDH (για κωφούς και βαρήκοους θεατές).

Όλοι οι ηθοποιοί του ΘΕ.ΑΜ.Α. είναι μέλη του ΣΕΗ (Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών). Από τους μη ανάπηρους ηθοποιούς στη διανομή της «Αντιγόνης», ο Μιχάλης Ταμπούκας, ο Ανδρέας Ζήκουλης και ο Μάνος Τριανταφυλλάκης είναι γνωστοί και από συμμετοχές στην τηλεόραση και τον κινηματογράφο. Η εμπειρία τους αποτελεί μόνο ένα μέρος του επαγγελματισμού που χαρακτηρίζει το ΘΕ.ΑΜ.Α. με την καλύτερη έννοια. Ξεκινώντας από τον Βασίλη Οικονόμου που το δημιούργησε με γερά θεμέλια θεατρικής διδασκαλίας, το αξιοσημείωτο δυναμικό όλων των ηθοποιών εξελίσσεται με αδιάλειπτο μόχθο σε πολύπλευρη γκάμα ρόλων.