Αν δει κανείς προσεκτικά το μοτίβο και τον τρόπο που εξελίχθηκαν οι λεγόμενες «Πορείες της Επιστροφής» που ξεκίνησαν την 30η Μαρτίου, γίνεται αντιληπτό γιατί η περιοχή φλερτάρει εδώ και μήνες με μια ακόμα εκτεταμένη σύγκρουση. Υπενθυμίζεται πως ο ισραηλινός στρατός το 2008, το 2012 και το 2014 εξαπόλυσε ευρείας κλίμακας επιχειρήσεις στη Γάζα οι οποίες, μολονότι προκάλεσαν πολλά θύματα και καταστροφές, δεν ανέτρεψαν το καθεστώς της Χαμάς. Αλλά καθώς οι καταπαύσεις του πυρός δεν συνοδεύτηκαν από ουσιαστικές συμφωνίες ο θύλακας της Γάζας συνεχίζει να βρίσκεται υπό την αυστηρή επιτήρηση των Ισραηλινών. Μια επιτήρηση που εκφράζεται αφενός με έναν άνευ προηγουμένου εμπορικό αποκλεισμό και αφετέρου με σποραδικές επιθέσεις και βομβαρδισμούς που πάντα ενέχουν τον κίνδυνο της ανεξέλεγκτης κλιμάκωσης.
του Γιώργου Ρήγα
Οι «Πορείες της Επιστροφής» είχαν σαν αποτέλεσμα να ενταθούν και τα δύο συστατικά μέρη αυτής της ιδιότυπης επιτήρησης. Ο ισραηλινός στρατός, πιστός στο δόγμα του «Σιδηρού Τείχους», όχι μόνο αντέδρασε με δυσανάλογη και θανατηφόρα βία προκειμένου να μην επιτρέψει στους Παλαιστίνιους διαδηλωτές να παραβιάσουν τον φράχτη, αλλά προχώρησε επίσης στην καταστροφή δεκάδων στόχων της Χαμάς στη Γάζα ούτως ώστε να πειστεί η τελευταία να περιορίσει τις συγκεντρώσεις στη μεθόριο. Να σημειωθεί πως οι ισραηλινοί πύραυλοι στοχεύουν εγκαταστάσεις και δομές, όπως αποθήκες όπλων και υπόγειες σήραγγες, που η Χαμάς έφτιαξε με μεγάλο κόστος και που η καταστροφή τους συχνά συνοδεύεται από το θάνατο μαχητών της. Δεδομένου ότι πιθανές απαντήσεις σε αυτές τις επιθέσεις θα επιφέρουν νέα και πιο σκληρά ισραηλινά αντίποινα, που μάλιστα ενδέχεται να εκκινήσουν ένα σπιράλ βίας που θα καταλήξει σε γενικευμένη σύρραξη, η ηγεσία της Χαμάς όλο αυτό το διάστημα δείχνει μεγάλη αυτοσυγκράτηση. Όμως κάποιες φορές, για λόγους γοήτρου κάποιου είδους απάντησης είναι επιβεβλημένη και εκεί είναι που οι αιγυπτιακές διαμεσολαβήσεις αποδείχτηκαν σωτήριες για την διατήρηση μιας σχετικής ηρεμίας.
Το πόσο εύκολο ήταν να διολισθήσει η κατάσταση σε πόλεμο από το συνδυασμό των χαλαρών κανόνων εμπλοκής των Ισραηλινών και της ανάγκης της Χαμάς να διατηρήσει την εικόνα μιας οργάνωσης που αντιμάχεται την ισραηλινή επιθετικότητα φάνηκε από τον τρόπο που κλιμακώθηκε η ένταση μεταξύ 7 και 10 Αυγούστου. Στελέχη μιας επίλεκτης ομάδας της Χαμάς πραγματοποιούσαν επιδείξεις σε τελετή αποφοίτησης όταν δέχτηκαν βολή από άρμα μάχης επειδή ο διοικητής παρακείμενης ισραηλινής μονάδας πίστεψε λανθασμένα ότι οι Παλαιστίνιοι είχαν βάλει στο στόχαστρο τους στρατιώτες του. Η βολή του άρματος είχε σαν αποτέλεσμα το θάνατο δύο μελών της Χαμάς. Λόγω της φύσης της επίθεσης οι παλαιστινιακές οργανώσεις ένιωσαν ότι όφειλαν να απαντήσουν με ένα μπαράζ πυραυλικών επιθέσεων που, όπως ήταν αναμενόμενο, προκάλεσε νέο κύμα ισραηλινών βομβαρδισμών. Τόσο η Αίγυπτος, όσο και ο ειδικός διαμεσολαβητής του ΟΗΕ Νικολάι Μλαντένοφ, επενέβησαν και σύντομα ανακοινώθηκε προσωρινή κατάπαυση του πυρός.
Η παραπάνω διαμεσολάβηση κάθε άλλο παρά αποσπασματική ή μεμονωμένη ήταν. Αντίθετα, είχε σκοπό να μην υπονομεύσει μια ευρύτερη διαπραγμάτευση που διαρκεί μήνες και στοχεύει στην εμπέδωση μιας μεσοπρόθεσμης εκεχειρίας. Μιας προσπάθειας που, μεταξύ άλλων, περιλάμβανε κρυφές συναντήσεις του Νετανιάχου με τον Σίσι και του Ισραηλινού υπουργού άμυνας Λίμπερμαν με ανώτατο αξιωματούχο του Κατάρ στην Κύπρο. Αυτή η πολύπλευρη διαπραγμάτευση απέδωσε καρπούς και κατέληξε σε μια συμφωνία σταδίων. Συγκεκριμένα, την πρόσφατη κατάπαυση του πυρός οφείλε να ακολουθήσει, και όντως ακολούθησε, το άνοιγμα του περάσματος Καρέμ Αμπού Σαλέμ που συνδέει τη νότια Γάζα με το Ισραήλ, το οποίο έκλεισε στο πλαίσιο των ισραηλινών μέτρων για τις διαδηλώσεις στο φράχτη και από το οποίο περνάει ο μεγαλύτερος όγκος της εγκεκριμένης ανθρωπιστικής βοήθειας προς τη Γάζα. Στη συνέχεια προβλέπεται να ανοίξει και το πέρασμα της Ράφα με την Αίγυπτο και γενικά να αυξηθούν οι εισαγωγές βασικών ειδών. Το επόμενο στάδιο αφορά στην έναρξη και κατάληξη των συζητήσεων για ανταλλαγή αιχμαλώτων. Υπενθυμίζεται πως η Χαμάς, εκτός από τις σωρούς δύο Ισραηλινών που έπεσαν στον πόλεμο του 2014, κρατά και δύο Ισραηλινούς πολίτες αραβικής και αιθιοπικής καταγωγής αντίστοιχα που πέρασαν παράτυπα στη Γάζα μετά τον πόλεμο του 2014. Στη συνέχεια, σύμφωνα με το σχέδιο εκεχειρίας, θα πραγματοποιηθεί μερική ανοικοδόμησης της Γάζας με κεφάλαια από το Κατάρ. Τέλος, προβλέπεται να ξεκινήσουν συζητήσεις για την κατασκευή λιμανιού και αεροδρομίου με βασική ιδέα να υπάρξει αρχικά εμπορική θαλάσσια διασύνδεση της Γάζας με την Κύπρο υπό ισραηλινή επιτήρηση.
Η συμφωνία είναι φιλόδοξη αλλά και εύθραυστη συνάμα. Το πέρασμα Καρέμ Αμπού Σαλέμ άνοιξε πριν μερικές μέρες και οι διαδηλώσεις της 17ης Αυγούστους στο φράχτη, που αποτελούσαν σημείο αναφοράς για το μέλλον της συμφωνίας από τους Ισραηλινούς, ήταν σχετικά ήπιες. Όσο ήπιες μπορούν να θεωρηθούν διαμαρτυρίες με 100 τραυματίες και δύο νεκρούς. Και εδώ ακριβώς έγκειται το εύθραυστο της συμφωνίας. Όσο δεν θα υπάρχει απόλυτη ηρεμία, τόσο δυσκολότερη θα γίνεται η μετάβαση της εκεχειρίας στα επόμενα στάδια. Η Χαμάς, δεν υπάρχει αμφιβολία, θέλει να προχωρήσει η συμφωνία γιατί για την εφαρμογή της δεν υπάρχει υποχρέωση ούτε αφοπλισμού της, ούτε επιστροφής της Γάζας στην δικαιοδοσία της Παλαιστινιακής Αρχής του Αμπάς. Συνακόλουθα, μπορεί να παρουσιάσει την ανοικοδόμηση του θύλακα και τη θαλάσσια διασύνδεση του με την Κύπρο ως άρση του αποκλεισμού μέσω της αντίστασης και έτσι να κερδίσει σε δημοφιλία. Ωστόσο, για λόγους που έχουν να κάνουν τόσο με το γόητρο, όσο και με τα συναισθήματα που έχουν προκαλέσει στην παλαιστινιακή κοινωνία οι θάνατοι και οι τραυματισμοί από τις «Πορείες της Επιστροφής», η Χαμάς δεν μπορεί να κάνει ξαφνικά στροφή 180 μοιρών και να απαγορεύσει τις διαδηλώσεις στο φράχτη.
Η υλοποίηση της συμφωνίας δυσχεραίνεται επίσης και από την απουσία απευθείας συνομιλιών μεταξύ Χαμάς και Ισραήλ. Ο λόγος που η Αίγυπτος είναι τόσο αναγκαία για τις σχετικές διαβουλεύσεις έγκειται στο ότι αφενός η Χαμάς δεν αναγνωρίζει το Ισραήλ και αφετέρου το Ισραήλ θεωρεί τη Χαμάς τρομοκρατική οργάνωση. Γι’ αυτό άλλωστε και η εκεχειρία ούτε επίσημη είναι, ούτε κοινή. Αντίθετα πρόκειται τυπικά για παράλληλες μονομερείς δεσμεύσεις. Αξίζει να σημειωθεί πως αυτή η κατάσταση έχει κάποια οφέλη και για το Κάιρο καθώς οι άοκνες προσπάθειες της αιγυπτιακής διπλωματίας ενισχύουν σημαντικά το πολιτικό βάρος και κύρος του Καΐρου σε περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο.
Μια γρήγορη πρώτη ανάγνωση των βασικών σημείων της εκεχειρίας ενδεχομένως να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι η συμφωνία ευνοεί περισσότερο τη Χαμάς παρά το Ισραήλ. Αυτό θα είναι ακριβές με την προϋπόθεση ότι η συμφωνία θα κρατήσει και θα τηρηθεί απαρέγκλιτα μέχρι τα τελευταία στάδια. Συνεπώς, με μια πιο ψύχραιμη ματιά γίνεται αντιληπτό πως κέρδη έχει και το Ισραήλ που μάλιστα είναι άμεσης απόδοσης. Οι «Πορείες της Επιστροφής», ειδικά την ημέρα των εγκαινίων της αμερικάνικης πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ, εξελίχθηκαν σε ένα επικοινωνιακό Βατερλό για τον Νετανιάχου και την κυβέρνηση του. Συνακόλουθα η εξασθένιση και, ιδανικά, η αναστολή τους μονό θετικές επιπτώσεις μπορεί να έχει για τη διεθνή εικόνα του εβραϊκού κράτους. Επίσης, μπορεί κάποιοι ακραίοι υπουργοί, όπως ο Μπένετ και η Σακέντ, να βάλουν εναντίον της υποτίθεται ενδοτικής συμφωνίας για προσωπικά πολιτικά οφέλη, μιμούμενοι τρόπον τινά τον Νετανιάχου κατά την εκκένωση των εποικισμών της Γάζας, αλλά οι παροικούντες την Ιερουσαλήμ ξέρουν καλά πως η εκεχειρία απομακρύνει το ενδεχόμενο ενός πολέμου με απρόβλεπτα αποτελέσματα. Και αυτό γιατί αν το Ισραήλ επιτεθεί στη Γάζα ή θα την ανακαταλάβει, με ότι αυτό συνεπάγεται σε απώλειες για τον ισραηλινό στρατό και τους κατοίκους της περιοχής, ή θα επιταχύνει ακούσια την πλήρη κατάρρευση των δομών της.
Ο ΟΗΕ έχει προειδοποιήσει ότι η Λωρίδα της Γάζας θα είναι μη κατοικήσιμη μέχρι το 2020. Η συνέχιση του ασφυκτικού αποκλεισμού σε συνδυασμό με μια ευρεία στρατιωτική επιχείρηση δεν μπορούν παρά να επιταχύνουν αυτήν την διαδικασία, την ακριβή μορφή της οποίας κανένας δεν μπορεί να ξέρει με ασφάλεια. Σε κάθε περίπτωση όμως μιλάμε για σενάρια πρακτικά μη διαχειρίσιμα και γι’ αυτό το Ισραήλ, όπως εξάλλου έχει υπονοήσει και ο επικεφαλής του στρατού του, έχει μακροπρόθεσμο συμφέρον από την χαλάρωση της θηλιάς που έχει επιβάλλει στη Γάζα για πάνω από μια δεκαετία.
Το κατά πόσο η συμφωνία θα προχωρήσει ή όχι είναι δύσκολο να προβλεφθεί σε αυτή τη φάση διότι εκτός από τις προφανείς δυσκολίες υπεισέρχονται και άλλοι παράγοντες στη δύσκολη εξίσωση όπως η πορεία της παλαιστινιακής συμφιλίωσης καθώς και το προωθούμενο από τον Τραμπ ειρηνευτικό σχέδιο. Επίσης δεν αποκλείεται το Ισραήλ να θέλει απλά να κερδίσει χρόνο ώστε να εξαπολύσει μια προαποφασισμένη επίθεση σε μια πιο κατάλληλη για αυτό συγκυρία. Όμως, όπως και να έχουν τα πράγματα, για τους κατοίκους της Γάζας, το 70% των οποίων είναι κάτω από 30 ετών, έστω και μια πρόσκαιρη χαλάρωση του αποκλεισμού δεν μπορεί παρά να είναι καλοδεχούμενη.