Να μιλήσουμε λίγο για την κατάθλιψη;

(Το κείμενο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά τις 6 Μαρτίου 2019. Το επαναφέρουμε σήμερα, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας)

Γράφει ο Στέλιος Ανατολίτης*

Η αφορμή είναι το ότι χάσαμε όχι μόνο τον Φλιντ, αλλά και τον Κορνέλ, και τον Τσέστερ κι όλους αυτούς που κάθε χρόνο κρεμιούνται ή πηδάνε από κάπου ή δίνουν τέλος στη ζωή τους με κάποιον τρόπο.

Γιατί λέω χάσαμε; Γιατί κάθε φορά που ένας καταθλιπτικός αυτοκτονεί, όλοι οι καταθλιπτικοί χάνουμε λίγο την ελπίδα μας ότι εμείς θα νικήσουμε. Όλοι στο ίδιο καζάνι βράζουμε,

Με βάση τον Φλιντ όμως είδα και πάλι αυτά τα κείμενα περί ύβρις στη ζωή και κακομαθημένους ανθρώπους και λοιπά.  Αυτό δημιουργείται γιατί υπάρχει απόσταση ανάμεσα στο ακαδημαϊκό μέρος και το κοινωνικό, κι η επικοινωνία των ασθενών με τους γύρω τους είναι πολύ δύσκολη. Ακόμη κι όταν αυτή καθίσταται δυνατή, πολλές φορές είναι τόσο τρομακτική η επαφή με την κλινική κατάθλιψη που προκαλεί συναισθηματικό μπλοκ σε όποιον προσπαθεί να βοηθήσει.

Δεν μιλάνε οι καταθλιπτικοί, γιατί τι να εξηγήσουν και πως; Και θέλουν και να τα ξεχάσουν. Οι εργαζόμενοι στον τομέα της ψυχικής υγείας μιλάνε, αλλά μιλάνε με ακαδημαϊκούς όρους γιατί αυτό πρέπει να κάνουν, και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ασχολούνται με άλλα πράγματα.

Αυτή η δυσκολία να επικοινωνήσουμε τις ψυχικές ασθένειες και νόσους, ονομάζεται «στίγμα». Είναι ο φόβος, η δυσκολία, ο δισταγμός να μιλήσεις γι αυτά τα πράγματα. Μπορεί να σε πουν τρελό, περίεργο, ότι δεν έχεις τίποτα, ότι αυτά τα φαντάζεσαι, ότι είσαι για δέσιμο. Μπορούν να σου πουν τα πάντα. Πράγματα που δεν θα σου πουν αν πεις ότι πονάει το χέρι σου. Ή ότι βήχεις το βράδυ. Όλοι θα ανησυχήσουν. Όταν όμως πεις ότι όλα είναι μαύρα, ελάχιστοι θα σε πάρουν από το χέρι να σε σύρουν μέχρι έναν γιατρό.

Και δε βοηθάει η κοινωνία. Είναι περίεργη και κλειστή κι έχει τη δική της άποψη για το θέμα. Ας δούμε μερικούς μύθους που επικρατούν σχετικά με την κατάθλιψη μπας και ξεκολλήσουν κάποιοι και μειωθεί το στίγμα.

Μύθος 1

«Είναι στο μυαλό σου»

Αν αυτή την «λαϊκή ρήση» την αναλύσουμε ελάχιστα, βλέπουμε ότι πολύς κόσμος πιστεύει ότι νιώθει χάλια και θέλει να πεθάνει γιατί φαντάζεται πράγματα. Λες και συμβαίνει μια Τετάρτη ξέρω ‘γω σε όλους μας να θες να πεθάνεις γιατί δεν έχεις ελπίδα.

Για την ακρίβεια, η επιστημονική κοινότητα δεν ξέρει αν είναι απλά στον εγκέφαλό σου ή αν συμμετέχουν κι άλλα όργανα στη διαδικασία, με το έντερο να παίρνει τη σκυτάλη. Δεν χρειάζεται να μιλήσουμε για τα σωματικά συμπτώματα που έχει η προχωρημένη κατάθλιψη που είναι ανισορροπίες στον ύπνο, πόνοι στις αρθρώσεις, διαλυμένο μεταβολισμό, μεταβολές στο σάκχαρο κλπ. Όχι. Καταγεγραμμένα κι αυτά εδώ και δεκαετίες.  Μήπως χρειάζεται να μιλήσουμε και γι’ αυτά;

Όχι, δύσκολο να το πιστέψουμε. Περίμενε.

Μύθος 2

«Τα παιδιά του δεν τα σκέφτηκε;»

Αυτό είναι από τα αγαπημένα μου γιατί όταν το λένε, πάντα χαίρομαι. Γιατί ξέρω ότι για να το πεις αυτό, δεν είχες ποτέ την παραμικρή επαφή με την κατάθλιψη. Κι αυτό είναι καλό. Αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να μάθεις. Το λοιπόν. Όταν η κατάθλιψη προχωρήσει και τα διαλύσει όλα, νιώθεις ότι είσαι βάρος για όλους και για όλα. Ότι αν πραγματικά υπάρχει ένα πράγμα να κάνεις, τότε αυτό είναι να απαλλάξεις τον κόσμο από αυτό το βάρος. Και ποιον αγαπάμε υπέρμετρα, ανιδιοτελώς και θα κάναμε τα πάντα για αυτόν; Τα παιδιά μας. Γι’ αυτό και όταν ένας καταθλιπτικός με παιδιά αυτοκτονεί, η τελευταία του σκέψη είναι «Ευτυχώς θα φύγω από τη ζωή τους και θα μεγαλώσουν ευτυχισμένα».

Δε βγάζει νόημα; Σου φαίνεται εντελώς παράλογο; Περίμενε.

Μύθος 3

«Τόσα λεφτά, γιατί είχε κατάθλιψη»

Αν γράψω το «τόσα λεφτά είχε, γιατί έπαθε ίκτερο;» βγάζει νόημα;
Όχι.
Βγάζει νόημα μόνο αν πιστεύουμε στον Μύθο 1, ότι αυτή η ασθένεια, η καταγεγραμμένη -το τονίζω- στα ιατρικά βιβλία ως ασθένεια, κοιτάει τα λεφτά, την τάξη, το στρώμα, το χρώμα, το φύλο (για την ακρίβεια το φύλο λίγο, ελάχιστα, ίσως το κοιτάει αλλά για κοινωνικούς λόγους απ’ ότι φαίνεται).
Βέβαια, το βρίσκω εκπληκτικό το ότι κάθε χρόνο ένας διάσημος, λεφτάς γίνεται αυτόχειρας αλλά τα μυαλά μερικών δεν φτάνουν στο συμπέρασμα «Μάλλον δεν παίζει ρόλο». Αντ’ αυτού σε πείσμα κάθε λογικής διεργασίας, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι «Όλοι οι πλούσιοι είναι βλαμμένοι».

Μύθος 4

«Μια χαρά ήταν, μου χαμογελούσε»

Οκ, αυτό το καταλαβαίνω ότι είναι περίεργο. Αλλά δώσε βάση. Πιστεύεις ότι ένας καταθλιπτικός ενήλικος άνθρωπος δεν ξέρει να παίξει το ρόλο του υγιούς στους γύρω του; Πιστεύεις ότι δεν μπορεί να σε ξεγελάσει όταν το κριτήριο της κοινωνίας για την κατάθλιψη είναι το χαμόγελο; Σιγά τα ωά.

Και γιατί να σε ξεγελάσει; Γιατί δεν καταλαβαίνεις. Ούτε εσύ, ούτε κανένας. Στο μυαλό του καταθλιπτικού, όλα είναι κενά και στερούνται νοήματος. Άπαξ κι αρχίσει ο ιδεασμός, τότε όλα επιβεβαιώνουν την επιθυμία του να πεθάνει.

Ούτε κι αυτό το πιστεύουμε;

Ωραία.

Καταλαβαίνω ότι ο ανθρώπινος νους δεν χωράει την αυτοχειρία. Δεν θα έπρεπε. Ούτε σαν ιδέα, ούτε σαν πράξη. Είμαστε προγραμματισμένοι να μην την καταλαβαίνουμε. Γιατί αλλιώς θα αυτοκτονούσαμε δεξιά κι αριστερά σαν τα κοτόπουλα.

Πρέπει όμως να καταλάβουμε επιτέλους ότι γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο η κατάθλιψη είναι μια κανονική, αληθινή ασθένεια με το πιο σοβαρό σύμπτωμα την αυτοκτονία.

Ναι.

Η αυτοκτονία είναι σύμπτωμα. Όπως στη γρίπη έχουμε βήχα ή καταρροή, στην κατάθλιψη ο ασθενής αυτοκτονεί. Αν ζούσε μετά δε θα μας έκανε εντύπωση. Αν το σύμπτωμα ήταν ο χορός μέχρι τα ξημερώματα, μια χαρά θα περνούσαμε όλοι. Δυστυχώς είναι σκοτάδι τέρμα η φάση κι όσο κι αν το αρνείσαι, αυτή είναι η αλήθεια.

Πρέπει επίσης να καταλάβουμε ότι η κατάθλιψη δεν ξεκινάει Δευτέρα και τελειώνει Παρασκευή. Ούτε είναι 8ωρο με ένσημα. Είναι μια συνεχόμενη διαδικασία που μπορεί να κρατήσει μέχρι και δεκαετίες. Και σου προκαλεί τόσο πόνο, είτε συναισθηματικό είτε σωματικό, που δεν μπορείς να τον αντέξεις. Και καμιά φορά προσπαθείς να τον μειώσεις είτε με αλκοόλ, είτε με ναρκωτικά ή αν είσαι τυχερός, με έναν καλό γιατρό και φάρμακα. Το τελευταίο είναι η μόνη σου ελπίδα μαζί με την ψυχοθεραπεία.

Όταν λέμε πόνο θέλω να φανταστείτε τον χειρότερο πόνο της ζωής σας. Γέννα, ατύχημα, πένθος. Οτιδήποτε. Και πολλαπλασιάστε το με το ένα εκατομμύριο. Δεν υπερβάλλω. Να ξυπνάς, να βλέπεις τον ήλιο και να λες «Γαμώ το, ξύπνησα και σήμερα». Να μην σταματάει ποτέ, σαν την βοή, να μην έχει τέλος, διέξοδο, ένα μόνιμο βουητό που δεν φεύγει ποτέ.

Και σου τρώει τον εγκέφαλο.

Κυριολεκτικά.

Σου διαλύει τη βιοχημεία. Όπως χαλάει το συκώτι, έτσι χαλάει και το κεφάλι. (πχ. Αλτσχάιμερ) Δεν μπορείς να παράξεις τις ορμόνες που παράγουν άλλοι ή και να τις παράγεις δεν αξιοποιούνται γιατί είναι τόσο μεγάλη η ζημιά που απλά τις κατουράς.

Να μιλήσουμε για τον αυτοκτονικό ιδεασμό; Να πούμε τι είναι πραγματικά; Είναι ο εγκέφαλός σου που χαλάει τόσο πολύ που σου προτείνει, αν όλα πάνε χάλια, να φουντάρεις από κάπου στα 70 σου. Κι όσο χαλάει, τόσο σου κατεβάζει και την ηλικία. Και το εβδομήντα γίνεται μεθαύριο.

Κι όλα γίνονται από έγχρωμα, γκρι, μετά ασπρόμαυρα, και μετά είναι φως και σκοτάδι. Τίποτε άλλο. Και το φως πονάει γιατί είναι πολύ φανταχτερό και δεν πας προς τα εκεί. Πας προς το σκοτάδι που νιώθεις πιο άνετα. Και μετά αποφασίζεις να το τελειώσεις γιατί δεν αντέχεται άλλο αυτός ο πόνος, δεν υπάρχουν άλλα ναρκωτικά, από αλκοόλ τα ήπιες όλα, έτσι κι αλλιώς τόσο χάλια που έχεις φερθεί στο σώμα σου δεν θα αντέξει και πολύ ακόμη.

Και μετά καληνύχτα.

Οπότε τώρα όσοι το διαβάσατε ξέρετε. Και μην πείτε ότι δεν ξέρετε. Γιατί ξέρετε λίγα παραπάνω από όσα πριν. Και πείτε τα σε όλους, να ξέρουν.  Δεν είναι κακό. Δεν είναι ντροπή. Δεν είναι αδυναμία. Οι πιο δυνατοί άνθρωποι που ξέρω είναι καταθλιπτικοί.

Μην φοβάστε να πάτε στους ειδικούς. Οι εργαζόμενοι στον τομέα ψυχικής υγείας βοηθάνε. Αν δεν σας ταιριάξει ο πρώτος, πάτε σε δεύτερο. Σε τρίτο. Σε δέκατο πέμπτο. Είναι η υγεία σας. Δεν υπάρχει κάτι πολυτιμότερο.

Να μιλάτε, να μιλάτε, να μιλάτε.
Δεν φαντάζεστε πόσοι άνθρωποι θέλουν και μπορούν να βοηθήσουν.
Να αγκαλιάζεστε, να αγαπιέστε και χέρι-χέρι θα περάσει.

Σίγουρα θα περάσει.

Γραμμή αυτοκτονίας: 1018

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ
ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ
KAI ΕΡΕΥΝΩΝ

Wikipedia: MajorDepressiveDisorder

Υ.Γ. Ο γράφων πάσχει από διπολική διαταραχή, μια νόσο που μαζί με άλλα, προκαλεί πολλαπλά επεισόδια κατάθλιψης σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ασθενούς. Κάποια από τα παραπάνω αποτελούν τον δικό του φαινότυπο της κατάθλιψης, αλλά ταυτόχρονα έχει λάβει υπόψη του συζητήσεις με επαγγελματίες στον τομέα της ψυχικής υγείας κι ασθενείς. Είναι άλλωστε αυτή η ομοιομορφία που εμφανίζεται στους ασθενείς που καθιστά δυνατή τη συστηματική μελέτη της κατάθλιψης, όχι μόνο ως φαινόμενο ή «θεματάκι» αλλά ως μια πραγματική, σύγχρονη κι ολοκληρωμένη ασθένεια.

* Ο Στέλιος Ανατολίτης είναι (μεταξύ αρκετών άλλων) κωμικός. Διαβάστε τη συνέντευξη που παραχώρησε στο TPP Radio.