του Σταύρου Γιαγκάζογλου, Επίκουρου Καθηγητή του Τμήματος Θεολογίας ΕΚΠΑ
αναδημοσίευση από το facebook, με την άδεια του συντάκτη
Σύμφωνα με το ΣτΕ:
Α. «πρέπει να επιδιώκεται η ανάπτυξη της ορθόδοξης χριστιανικής συνείδησης και ότι το μάθημα αυτό απευθύνεται αποκλειστικά στους ορθόδοξους χριστιανούς μαθητές»:
Σχόλιο:
1. Τα νέα Προγράμματα Σπουδών (ΠΣ) σαφώς επιδιώκουν την ανάπτυξη ορθόδοξης χριστιανικής συνείδησης και αυτό απορρέει από τους σκοπούς και τα περιεχόμενά τους. Μόνο που η σπουδή αυτή δεν γίνεται ερήμην των άλλων χριστιανικών παραδόσεων και των άλλων θρησκειών, γιατί αυτό επιτάσσει η σύγχρονη επιστημονική, θεολογική και παιδαγωγική αντίληψη του μαθήματος των Θρησκευτικών (ΜτΘ). Η απόφαση του ΣτΕ συρρικνώνει το ΜτΘ σε απλή ενοριακή κατήχηση στο Δημόσιο σχολείο, και μεταβάλει το σύγχρονο σχολείο του 21ου αιώνα σε ένα σχολείο το οποίο αρνείται να διαχειριστεί τη θρησκευτική ετερότητα σε τόσο κρίσιμους καιρούς.
Συνεπώς, είναι παντελώς ανυπόστατη η κατηγορία ότι στα νέα ΠΣ της υποχρεωτικής εκπαίδευσης παραγνωρίζεται ή παραγκωνίζεται η Ορθόδοξη πίστη. Οι μαθητές δεν καλούνται να μελετήσουν σε βάθος άλλες θρησκείες αλλά απλώς να εντάξουν στο πεδίο των θρησκευτικών τους γνώσεων κάποια στοιχεία για τις θρησκείες αυτές, ενώ φυσικά στα θέματα του μαθήματος σε όλες τις τάξεις είναι κυρίαρχη η παρουσία της Ορθοδοξίας (πίστη-θεολογία-λατρεία-ζωή-τέχνη). Τα νέα ΠΣ, όμως, δεν μπορούσαν να μη λάβουν σοβαρά υπόψη τους, ότι στον σύγχρονο κόσμο οι μαθητές – ακόμη και των τάξεων του Δημοτικού- έχουν πολλές ευκαιρίες να πληροφορηθούν –συχνά με μη έγκυρο έως και επιζήμιο τρόπο– από πολλές πηγές (τηλεόραση-βιντεοπαιχνίδια-κινηματογράφος-διαδίκτυο), δεδομένα που αφορούν στην πίστη και στη λατρεία απω-ανατολικών κυρίως θρησκειών και των ποικίλων παραφυάδων τους, όπως εμφανίζονται στον δυτικό κόσμο. Επομένως, ένα σοβαρό σχολικό μάθημα Θρησκευτικών, που αισθάνεται τον «παλμό» των εξελίξεων στη σύγχρονη κοινωνία, δεν θα ήταν δυνατόν να αδιαφορήσει για τη σωστή και υπεύθυνη ενημέρωση των μικρών μαθητών με απώτερο στόχο την αποφυγή της παραπληροφόρησης και των συνεπαγόμενων κινδύνων. Η διαστρωμάτωση της ύλης σχετικά με την Ορθόδοξη διδασκαλία, με τις άλλες χριστιανικές ομολογίες και με τις λοιπές μεγάλες θρησκείες, είναι απολύτως σαφής και διακριτή τόσο μέσα στο ΠΣ της υποχρεωτικής εκπαίδευσης όσο και στο νέο ΠΣ του Λυκείου, όπου δικαιολογούνται με επάρκεια οι θεματικές επιλογές, οι οποίες πάντως κινούνται εντός του νομιμοποιητικού πλαισίου του ισχύοντος νόμου (Ν.1566).
Πώς είναι δυνατό να κρίνεται αρνητικά η αναφορά στις άλλες χριστιανικές παραδόσεις της Ευρώπης και στις άλλες μεγάλες θρησκείες του κόσμου, μολονότι είμαστε χώρα μέλος της Ε.Ε. και μολονότι η Ορθόδοξη Εκκλησία διεξάγει εδώ και δεκαετίες επίσημο θεολογικό διάλογο με τους Ρωμαιοκαθολικούς και τους Προτεστάντες, αλλά και ειρηνικούς διαθρησκειακούς διαλόγους, μολονότι στην Ελλάδα υφίσταται μουσουλμανική μειονότητα, υπάρχουν επί αιώνες εβραϊκές κοινότητες, ρωμαιοκαθολικοί και προτεστάντες, η προσφυγική κρίση και η γενικότερη μετακίνηση ανθρώπων από την Ασία και την Αφρική και από άλλες περιοχές μας φέρνει αντιμέτωπους με τον θρησκευτικά και πολιτισμικά άλλον, μολονότι οι ρωμαιοκαθολικοί λόγω μετανάστευσης είναι γύρω στις 400.000, ότι στην Αττική σήμερα διαβιούν περί τους 250.000 μουσουλμάνοι, μολονότι ήδη έχουμε μεταστροφές στο Ισλάμ, μολονότι έχουμε μικτούς γάμους εδώ και δεκαετίες…
2. Ουδέποτε ίσχυε ότι το ΜτΘ απευθυνόταν αποκλειστικά και μόνο στους ορθόδοξους χριστιανούς, αλλά έδινε τη δυνατότητα απαλλαγής, εφόσον το επιθυμούσαν, στους μη ορθόδοξους ή άθεους.
Σύμφωνα με το ΣτΕ:
Β. «οι ετερόδοξοι, αλλόθρησκοι ή άθεοι μαθητές έχουν δικαίωμα πλήρους απαλλαγής από το μάθημα με την υποβολή σχετικής δήλωσης, η οποία θα μπορούσε να γίνει με μόνη την επίκληση λόγων θρησκευτικής συνείδησης, η δε Πολιτεία οφείλει, εφόσον συγκεντρώνεται ικανός αριθμός μαθητών που απαλλάσσονται, να προβλέψει τη διδασκαλία ισότιμου μαθήματος προκειμένου να αποτραπεί ο κίνδυνος ‘ελεύθερης ώρας’»:
Σχόλιο:
1. Η επίκληση λόγων θρησκευτικής συνείδησης σε συνδυασμό με τη σχετική απόφαση της Ανεξάρτητης Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα και την υπουργική απόφαση για την απάλειψη της αναγραφής του θρησκεύματος πρακτικά μπορεί να οδηγήσει κάθε μαθητή στην επίκληση λόγων συνείδησης και έτσι πλέον το ΜτΘ καθίσταται de facto προαιρετικό και για τους ορθόδοξους μαθητές. Άλλωστε από που θα τεκμαίρεται ότι κάποιος είναι ή δεν είναι ορθόδοξος;
2. Η ενδεχόμενη ύπαρξη παράλληλων μαθημάτων για άλλα δόγματα ή θρησκεύματα θα διαμορφώσει καταστάσεις ομοσπονδοποίησης του ΜτΘ στα σχολεία, όπου διάφορα μαθήματα Θρησκευτικών είναι δυνατό στο μέλλον να αναπτύσσονται και να ανταγωνίζονται το ένα το άλλο, προκαλώντας εντάσεις μισαλλοδοξίας και εστίες θρησκευτικού φονταμενταλισμού στο ελληνικό σχολείο.
3. Πρακτικά δεν μπορεί να υπάρξει για όλους μάθημα Θρησκευτικών (ετερόδοξοι χριστιανοί, ετερόθρησκοι) και συνεπώς πολλοί μαθητές θα αποκλείονται εκ των πραγμάτων από τη σχολική θρησκευτική εκπαίδευση.
4. Πιθανώς το μόνο μάθημα Θρησκευτικών που θα μπορεί να συγκεντρώνει ικανό αριθμό ετερόθρησκων μαθητών σε ορισμένα σχολεία θα είναι μόνο ένα μάθημα για το Ισλάμ.
Σύμφωνα με το ΣτΕ:
Γ. «Στην προκειμένη περίπτωση, όμως, τα επίδικα προγράμματα σπουδών, όπως προκύπτει από τους σκοπούς και το περιεχόμενό τους, δεν αποβλέπουν στην ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης των ορθόδοξων μαθητών, διότι τα μεν προγράμματα του δημοτικού και του γυμνασίου δεν περιέχουν ολοκληρωμένη -και διακριτή έναντι άλλων δογμάτων και θρησκειών- διδασκαλία των δογμάτων, ηθικών αξιών και παραδόσεων της ορθόδοξης εκκλησίας, το δε πρόγραμμα του λυκείου είναι αποσυνδεδεμένο από τη διδασκαλία αυτή»::
Σχόλιο:
1. Τα προγράμματα σπουδών του Δημοτικού και του Γυμνασίου περιέχουν ικανή ύλη για την ανάπτυξη της ορθόδοξης χριστιανικής συνείδησης. Ουδέποτε είναι δυνατό να υπάρξει πλήρης ανάπτυξη όλης της ύλης στο σχολείο (ακόμη και στο πανεπιστήμιο), παρά μόνο με επιστημονικά και εκπαιδευτικά κριτήρια επιλογή του εφικτού, του παιδαγωγικά πρόσφορου και του βασικού.
2. Οι αναφορές των νέων ΠΣ στα άλλα θρησκεύματα είναι πάντοτε διακριτές σε σχέση με το ορθόδοξο δόγμα.
3. Το πλήθος των πολυτροπικών κειμένων, των μνημείων και άλλων εικονογραφικών και μουσικών στοιχείων, των προσώπων και των γεγονότων που αφορούν την Ορθόδοξη Εκκλησία δείχνουν ότι ουδέποτε σχεδιάστηκε μάθημα με τόσο πλούσιο υλικό από και για την Ορθόδοξη Παράδοση.
4. Το πρόγραμμα του Λυκείου αφορά τις ηλικίες των εφήβων και αναφέρεται σε κρίσιμα υπαρξιακά, ηθικά και κοινωνικά ζητήματα σε σχέση με την Ορθόδοξη Παράδοση και το νόημά της στα σημερινά προβλήματα του κόσμου και του ανθρώπου. Και εδώ οι αναφορές σε άλλες θρησκευτικές παραδόσεις είναι διακριτές.
Σύμφωνα με το ΣτΕ:
Δ. «Αντιθέτως, δίδεται ιδιαίτερη έμφαση είτε στην προβολή στοιχείων κοινών με τη διδασκαλία άλλων δογμάτων και θρησκειών (δημοτικό-γυμνάσιο) είτε στη διδασκαλία διαφόρων ηθικών και κοινωνικών ζητημάτων, τα οποία είτε είναι αντικείμενο κυρίως άλλων μαθημάτων (δημοτικό-γυμνάσιο) είτε είναι άσχετα ή και αντίθετα με την ορθόδοξη χριστιανική διδασκαλία (λύκειο)»:
Σχόλιο:
1. Η Απόφαση του ΣτΕ εισέρχεται στο επιστημονικό και παιδαγωγικό περιεχόμενο των νέων ΠΣ και επικρίνει την προβολή των κοινών στοιχείων με τα άλλα δόγματα ή τις θρησκείες. Όταν επίσημα η Ορθόδοξη Εκκλησία διαλέγεται εδώ και χρόνια με τα άλλα χριστιανικά δόγματα, όταν το ίδιο αλλά σε άλλο επίπεδο πράττει και με άλλες θρησκείες, όταν το σύγχρονο σχολείο καλλιεργεί την πλουραλιστική και κριτική μάθηση και αποβλέπει στην ειρήνη, στην ενσυναίσθηση, στη διαπολιτισμικότητα, στην αλληλογνωριμία και στην αλληλοκατανόηση σε όλες του τις δράσεις, μόνο το ΜτΘ θα μείνει κλειστό και περιορισμένο σε μια ξεπερασμένη και απόλυτα συντηρητική κατηχητική θρησκευτική ταυτότητα στο δημόσιο σχολείο, το οποίο είναι τμήμα και έκφραση του δημόσιου χώρου και της Ελληνική Πολιτείας.
2. Συνάμα, με βάση την εν λόγω απόφαση του ΣτΕ, το ΜτΘ δεν μπορεί να κάνει ερμηνευτικές προεκτάσεις του ορθόδοξου δόγματος στα σύγχρονα ηθικά και κοινωνικά προβλήματα, διότι αυτά τα θέματα είναι αποκλειστικό ή κύριο προνόμιο άλλων μαθημάτων. Ποιος είναι αυτός που κρίνει ότι μια σειρά από θέματα ή ζητήματα των μαθημάτων του Λυκείου είναι άσχετα ή αντίθετα με την ορθόδοξη χριστιανική διδασκαλία στο Λύκειο; Μήπως έτσι το ΣτΕ υπεισέρχεται, ως μη όφειλε, για άλλη μια φορά στο ίδιο το επιστημονικό και παιδαγωγικό περιεχόμενο των νέων ΠΣ. Μήπως ο προστατευτισμός αυτός του ΣτΕ στην ομολογιακή ταυτότητα της Ορθοδοξίας είναι εν τέλει ένα είδος φίμωσης της δυναμικής του διαλόγου που οφείλει πρώτιστα να αναπτύσσει η Ορθόδοξη Θεολογία στον σύγχρονο κόσμο; Τι ακριβώς προστατεύει το ΣτΕ με την απόφασή του; Τον εγκλεισμό της Ορθόδοξης Θεολογίας σε μια μη διαλογική και κριτική ταυτότητα; Τότε πώς εξηγείται ότι στις Θεολογικές Σχολές υπάρχουν ακριβώς όλα τα γνωστικά αντικείμενα που αναφέρονται είτε στις άλλες χριστιανικές παραδόσεις, στις άλλες θρησκείες, καθώς και στα διάφορα σύγχρονα ηθικά και κοινωνικά προβλήματα και όχι μόνο; Μία τέτοια εκδοχή του ΜτΘ αρνείται καταστατικά και απαγορευτικά τον διάλογο και τους ανοικτούς ορίζοντες του με άλλα γνωστικά αντικείμενα. Πρόκειται για επάνοδο μιας παράξενης ορθοδοξιστικής μονοδοξίας του ιουλιανού πνεύματος από την ανάποδη όμως προοπτική μιας δήθεν ασπίδας προφύλαξης του ΜτΘ, που απαγορεύει στο σύγχρονο ΜτΘ να λειτουργεί σε γόνιμο διεπιστημονικό και διαθεματικό διάλογο με τα άλλα γνωστικά αντικείμενα και ευρύτερα με τον χώρο της γνώσης και του πολιτισμού.