Όταν η εξάπλωση του κορονοϊού ξεκίνησε, η Μογγολία έλαβε εύλογα μέτρα προστασίας κλείνοντας συνοριακές προσβάσεις με την Κίνα, με την οποία διαθέτει κοινά σύνορα έκτασης 4630 χλμ. Η Μογγολία επέβαλε ακόμα ταξιδιωτική απαγόρευση για ταξιδιώτες από τη Νότια Κορέα και την Ιαπωνία, οι οποίες βρίσκονταν επίσης στο επίκεντρο της πανδημίας εκείνη την περίοδο. Παρόλα αυτά ο ιός διέσχισε τα σύνορα της χώρας στο πρόσωπο ενός Γάλλου υπηκόου – είναι ο επονομαζόμενος και «ασθενής μηδέν» – ο οποίος εισήλθε στη χώρα από τη Γαλλία μέσω Μόσχας και αποτέλεσε το πρώτο καταγεγραμμένο κρούσμα στη Μογγολία.
Η ίδια ιστορία επαναλήφθηκε και σε άλλες χώρες που ήρθαν αντιμέτωπες με την πανδημία από νοσούντες που εισήλθαν από την Ευρώπη. Το πρώτο κρούσμα κορονοϊού στη Νότια Αφρική είχε ταξιδέψει σε χειμερινό θέρετρο στη βόρεια Ιταλία. Το πρώτο κρούσμα στη Νότια Αμερική ήταν ένας Βραζιλιάνος ο οποίος είχε γυρίσει από τη Λομβαρδία, καθώς και το πρώτο κρούσμα στο Μπαγκλαντές προήλθε από την Ιταλία. Ο «ασθενής μηδέν» στον Παναμά ταξίδεψε από την Ισπανία, ενώ στη Νιγηρία το πρώτο κρούσμα που αντιμετώπισαν οι αρχές ήταν ένας Ιταλός σε επαγγελματικό ταξίδι. Το ίδιο σενάριο παρατηρήθηκε και στην Ιορδανία με φορέα του ιού από την Ιταλία.
Όσο ο covid-19 έχει γονατίσει τις ΗΠΑ και έχει φέρει στα όρια τους πολλές χώρες παγκοσμίως, οι πολιτικοί προσπαθούν να κατασκευάσουν ένα αφήγημα απόδοσης ευθυνών για αυτή την καταστροφή. Ο ιός ασφαλώς ξεκίνησε στη Κίνα, αλλά το αφήγημα του πώς από επιδημία μετατράπηκε σε πανδημία παραλείπει ένα κρίσιμο στοιχείο: τον ρόλο της Ευρώπης.
Οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν πληγεί χειρότερα από τις ασιατικές χώρες και έχουν συμβάλλει περισσότερο στην εξάπλωση του ιού συγκριτικά με άλλες περιοχές του κόσμου. Το The Intercept ερεύνησε όλους τους «ασθενείς μηδέν» παγκοσμίως, και τα αποτελέσματα ήταν αποκαλυπτικά. Ταξίδια από Ευρωπαϊκούς προορισμούς προς άλλες ευρωπαϊκές και μη χώρες είχαν προηγηθεί πριν την εμφάνιση των πρώτων κρουσμάτων του ιού σε τουλάχιστον 93 χώρες διηπειρωτικά. Δηλαδή πάνω από τους μισούς «ασθενείς μηδέν» ταξίδεψαν από την Ευρώπη. Ταξίδια που ξεκίνησαν μόνο από την Ιταλία αποτέλεσαν τον «προάγγελο» της εμφάνισης των πρώτων κρουσμάτων σε τουλάχιστον 46 χώρες, συγκριτικά με 27 χώρες που το πρώτο κρούσμα συνδέεται με ταξιδιώτη από την Κίνα.
Ένας από τους λόγους που τα ταξίδια από την Ευρώπη διευκόλυναν την διασπορά του ιού είναι ότι οι χώρες αυτές άργησαν να κλείσουν τις αεροπορικές διόδους. Η Ιταλία έκλεισε έναν τερματικό σταθμό του κεντρικού αεροδρομίου στο Μιλάνο στις 16 Μαρτίου, τη στιγμή που η βόρεια περιοχή της Λομβαρδίας είχε ήδη 3.760 κρούσματα σε έναν πληθυσμό 10 εκατομμυρίων κατοίκων. Αντίθετα, η Κίνα σταμάτησε τις πτήσεις από την επαρχία του Χουμπέι στις 23 Ιανουαρίου, οπότε και είχαν καταγραφεί 500 κρούσματα σε παγκόσμιο επίπεδο και 17 θάνατοι στο Χουμπέι, του οποίου ο πληθυσμός ανέρχεται σε 58 εκατομμύρια κατοίκους. Το αεροδρόμιο Χίθροου του Λονδίνου και το Σαρλ-ντε-γκολ του Παρισιού συνεχίζουν να παραμένουν ανοιχτά, ενώ τα κρούσματα αυξάνονται και στις δύο αυτές πόλεις και οι φορείς εναέριων συγκοινωνιών στην Ισπανία έκλεισαν μόνο τους κύριους τερματικούς σταθμούς σε Μαδρίτη και Βαρκελώνη όταν η εναέρια κυκλοφορία είχε ήδη ούτως ή άλλως πιάσει πάτο.
Τα ΜΜΕ έχουν δώσει σχετικά ελάχιστη προσοχή στον ρόλο της Ευρώπης ως επιταχυντή στη διάδοση του ιού. Για παράδειγμα ένα δημοφιλές γράφημα δεδομένων στη Νέα Υόρκη παρακολουθεί τη διάδοση του ιού, αλλά σταματάει να ιχνηλατεί τη διάδοση του από τη στιγμή που η Κίνα σταμάτησε να είναι η κύρια πηγή εξαγωγής κρουσμάτων. Άλλες αναφορές στοχοποιούν ευθέως την Κίνα, οπως σε ένα πολυδιαβασμένο άρθρο του The Atlantic στο οποίο αναφέρεται «Μήπως είναι τώρα η ώρα απόδοσης ευθυνών; Ναι, είναι»!
Σε έναν βαθμό, είναι κατανοητό, γιατί το ξέσπασμα της κρίσης είχε επίκεντρο τη Γουχάν, την ένατη μεγαλύτερη σε πληθυσμό πόλη της Κίνας, και οι κινεζικες αρχές απέκρυψαν αρχικά την επικίνδυνη μετάδοση του ιού. Τα ταξίδια από την Κίνα μετέδωσαν τον ιό σε άλλες σημαντικές χώρες όπως τη Νότια Κορέα, την Ιταλία, τη Ρωσία, τη Γερμανία, την Ινδία και τις ΗΠΑ.
Αλλά ενώ στην Κίνα, τη Νότια Κορέα, την Ταϊβάν καιστο Χονγκ Κονγκ σταθεροποιήθηκαν τα ποσοστά μολύνσεων με ένα συνδυασμό μαζικών τεστ, αυστηρής ιχνηλάτησης κρουσμάτων, και μέτρων απόλυτης καραντίνας, τα κρούσματα στην Ευρώπη εκτοξεύτηκαν. Έχοντας ήδη γίνει μάρτυρες της καταστροφής στην Κίνα και της άμεσης αποτελεσματικότητας στον περιορισμό της εξάπλωσης από τις γειτονικές χώρες, οι ευρωπαϊκές χώρες στέκονταν αμήχανες καθώς ο ιός εξαπλωνόταν ταχύτατα από το Μιλάνο στο Παρίσι και από το Λονδίνο σε χώρες όπως η Αφρική, η Λατινική Αμερική αλλά και σε άλλες χώρες της Ευρώπης.
«Ζήτησαν οι ευρωπαϊκές χώρες συμβουλές από την Ασία; Δεν νομίζω». δηλώνει ο δρ. Φρανσουά Νταμπίς, διευθυντής του Γραφείου Ερευνών για το AIDS και την Ηπατίτιδα στο Μπορντώ της Γαλλίας. «Παρακολουθούσαμε την αντίδραση των Ασιατικών χωρών αλλά εκείνη την περίοδο δεν πιστεύαμε ότι θα ήταν το πρότυπο που θα πρέπει να ακολουθηθεί γιατί δεν κρίναμε ότι η επιδημία θα είναι ίδια στην Ευρώπη». Ο ίδιος προσθέτει πως οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι για τη δημόσια υγεία σχεδίασαν την αντιμετώπιση του κορονοϊού με βάση την αντιμετώπιση της επιδημίας του SARS το 2003, ένας ιός ο οποίος όμως περιορίστηκε στην Ασία.
Πολλές χώρες της Ανατολικής Ασίας έχτισαν το σύστημα προφύλαξης και ιχνηλάτησης μετά τον SARS, ενώ στη Νότια Κορέα καταλυτική ήταν η αντιμετώπιση του MERS το 2015, όταν η παραγωγή μαζικών τεστ καθυστέρησε λόγω περιορισμών στη νομοθεσία. Εξαιτίας αυτής της πρότερης εμπειρίας, η Νότια Κορέα ήταν έτοιμη να αντιμετωπίσει το ξέσπασμα του covid-19 με γρήγορα και μαζικά τεστ. «Μετά το 2015, ο νόμος αναθεωρήθηκε ώστε να επιτραπεί, σε περίπτωση υγειονομικής κρίσης ή ξεσπάσματος λοιμώδους νόσου, η έγκριση και χρήση νέων διαγνωστικών τεστ», χρησιμοποιώντας το τεστ του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ως πρότυπο, λέει η δρ. Κλαιρ Στάντλεϊ, ερευνήτρια στο τμήμα Διεθνούς Υγείας του πανεπιστημίου Τζόρτζταουν. Η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ όμως, έδωσε άδεια διενέργειας τεστ μόνο σε συγκεκριμένα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών τις πρώτες εβδομάδες, βλάπτοντας δραστικά την ικανότητα της χώρας να περιορίσει την πανδημία.
Τόσο η Ιταλία, όσο και η Γαλλία, η Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο απέτυχαν να αυξήσουν των αριθμό τεστ. «Είχαμε έλλειψη αποθεμάτων του τεστ, ενώ στην Γαλλία ακόμα αντιμετωπίζουμε τεράστιο πρόβλημα», εξηγεί ο δρ. Νταμπίς. Στην Ευρώπη, μόνο η Γερμανία έχει την ικανότητα παραγωγής μαζικών τεστ για τον covid-19 σε μικρό χρονικό διάστημα, προσθέτει, λέγοντας πως η Γαλλία «δεν εξασφάλισε τεστ από την Ασία σε μεγάλες ποσότητες».
Τα αποτελέσματα ήταν εμφανή: η επιδημία βρήκε πρόσφορες συνθήκες στην Ευρώπη και τα ταξίδια από εκεί έπληξαν όλο τον υπόλοιπο κόσμο με πιο καταστροφικές τις επιπτώσεις στην Αφρική και στην Λατινική Αμερική. «Η αποικιοκρατία αφήνει ιογενή ίχνη. Δεν αποτέλεσε έκπληξη για μένα όταν έμαθα ότι το πρώτο κρούσμα που καταγράφηκε στη Δημοκρατία του Κόνγκο ήταν επακόλουθο της άφιξης ενός Βέλγου φορέα του ιού», λέει ο δρ. Αντιά Μπεντόν, ανθρωπολόγος στο Πανεπιστήμιο Νορθγουέστερν στο Ιλινόις των ΗΠΑ. «Η ‘γνώση’ είναι επίσης σύμπτωμα της αποικιοκρατίας. Μπορεί να υπήρχε νωρίτερο κρούσμα, αλλά γνωρίζουμε μόνο για τον Βέλγο ταξιδιώτη. Αυτός ασφαλώς εξετάστηκε και καταγράφηκε». Το πρώτο κρούσμα στη Σενεγάλη για παράδειγμα προήλθε από τη Γαλλία, ενώ στην Γκάμπια από το Ηνωμένο Βασίλειο. Στην Αγκόλα το πρώτο κρούσμα συμπίπτει χρονικά με την άφιξη ταξιδιώτη από την Πορτογαλία, και στη Σουρινάμ από την Ολλανδία. Πολλοί χρήστες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιούν τον όρο «coronized», παραφθορά του «colonized» για να περιγράψουν το φαινόμενο.
Στην Αφρική συγκεκριμένα, η εξάπλωση του covid-19 χτύπησε πρώτα την πολιτική τάξη των χωρών καθώς ταξιδεύουν συχνά στο εξωτερικό. Μια εκδήλωση στο Λονδίνο με παριστάμενους τον Πρίγκιπα Κάρολο, και τον Πρίγκιπα Αλβερτο ΙΙ του Μονακό διέσπειρε πιθανώς τον ιό σε τουλάχιστον δύο αφρικανικές χώρες. Αν και στη Μοζαμβίκη ο πρώτος φορέας του ιού επιβεβαιώθηκε επίσημα στις 20 Μαρτίου, κάποιοι δημοσιογράφοι κάνουν υποθέσεις ότι το πρώτο κρούσμα ήταν ο Ενέας Κόμιτς, δήμαρχος της πρωτεύουσας Μαπούτο. Ο Κόμιτς πιθανόν να μολύνθηκε από τον ιό σε μια εκδήλωση της WaterAid στο Λονδίνο στις 10 Μαρτίου, όπου βρέθηκε στο ίδιο τραπέζι με συνδαιτημόνες τον Πρίγκιπα Κάρολο και τον Πρίγκιπα Αλβέρτο, οι οποίοι βρέθηκαν θετικοί στον κορονοϊό λίγες μέρες αργότερα. Υπάρχει φωτοντοκουμέντο του Πρίγκιπα Καρόλου να βήχει στο χέρι του στην εκδήλωση.
Ο υπουργός ύδρευσης και αποχέτευσης της Μπουρκίνα Φάσο, Νιούγκα Αμπρουάζ Ουεντραόγκο, ήταν επίσης παρών στην εκδήλωση και εικάζεται ότι κόλλησε και εκείνος τον ιό. Είναι ένας από τους 7 υπουργούς της κυβέρνησης της Μπουρκίνα Φάσο που μολύνθηκαν, θέτοντας μια σοβαρή πρόκληση στην κυβέρνηση η οποία προσπαθεί να περιορίσει την ραγδαία εξάπλωση της πανδημίας.
Το επίκεντρο της πανδημίας έχει πλέον μετακινηθεί στις ΗΠΑ και είναι πιθανόν να παραμείνει για μήνες ή και για χρόνια ένα παγκόσμιο πρόβλημα με καταστροφικές διαστάσεις. «Χρειαζόμαστε μια παγκόσμια ευθύνη για τις μεθόδους αντιμετώπισης πανδημιών», λέει ο Στάντλεϊ. «Δεν νομίζω ότι είναι χρήσιμο αυτή τη στιγμή να χρησιμοποιούμε αυτή τη πανδημία για να προωθήσουμε εθνικισμό ή για να χρεώσουμε την ευθύνη σε κάποιον. Αλλά πιστεύω έχουμε την ευκαιρία να απαιτούμε την υπεύθυνη στάση των κυβερνήσεών μας και να ασκούμε κριτική για την ανταπόκριση των αρχών στην πανδημία».
Ο δρ. Νταμπίς αναφέρει ότι μπροστά στην έλλειψη ολοκληρωμένης στρατηγικής απο τον ΠΟΥ και τα Ηνωμένα Έθνη, οι Ευρωπαίοι στράφηκαν στους δικούς τους φορείς μόνο και μόνο για να απογοητευτούν και από αυτούς. «Πιστέψαμε ότι ίσως οι πολιτικές οργανώσεις που έχουν εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια, οι G7, G20 και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, θα έβρισκαν λύσεις, άλλα είναι εμφανές πλέον ότι τίποτα δεν έχει προέλθει από αυτούς», δηλώνει. «Κάθε χώρα πράττει κατα το δοκούν, και όποτε κρίνει η ίδια. Δεν υπάρχει καποιο παγκόσμιο όραμα».