Υπάρχουν κάποιες κατηγορίες συνανθρώπων μας που η κοινωνία μας δεν είναι διατεθειμένη να εισακούσει τα προβλήματά τους. Οι φυλακισμένοι είναι μία τέτοια κατηγορία, οι ψυχιατρικοί ασθενείς είναι μία δεύτερη, και νομίζουμε ότι το ίδιο ισχύει και με τους εργαζόμενους στο σεξ. Υπάρχει μία διαφορά σε αυτή την περίπτωση: Ναι μεν συναντούμε και εδώ το στίγμα που κάνει αυτούς τους ανθρώπους αόρατους για την κοινωνία και για τους θεσμούς της πολιτείας, αλλά σε αντίθεση με τις δύο προηγούμενες κατηγορίες, ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας χρησιμοποιεί τις υπηρεσίες τους, έστω και αν δεν το ομολογεί.
Η Έλενα Χατζή, στη συνέντευξη που μας παραχώρησε, μας έλεγε ότι αυτή είναι μία δουλειά που κάνει μόνο το 1% των συνανθρώπων μας, αλλά το υπόλοιπο 99% είτε τους παρακολουθεί είτε κάνει χρήση των υπηρεσιών τους. Η εργασία στο σεξ είναι ένα τέτοιο κράμα παρανομίας και κοινοτοπίας, που είναι δύσκολο να χωνέψουμε ότι ένα φαινόμενο που γοητεύει τον Μπαλζάκ και τον Σαρτρ αφορά εργαζόμενους με ή χωρίς ΑΦΜ, ασφάλιση, εργασιακή προστασία. Αυτό φάνηκε καθαρά όταν ξαφνικά, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά διεθνώς, εργαζόμενοι/ες στο σεξ βρέθηκαν στον δρόμο, ιδίως αν συνδύαζαν περισσότερες επιβαρυντικές ιδιότητες, όπως να είναι τρανς ή να είναι μετανάστες.
Ξεκινήσαμε αυτήν την έρευνα θέλοντας να μιλήσουμε για το τι συμβαίνει με τη σεξεργασία μέσα στις συνθήκες της πανδημίας, με δεδομένο ότι η εργασία στο σεξ προϋποθέτει εξ ορισμού την φυσική επαφή με τον πελάτη. Πολύ γρήγορα καταλάβαμε ότι η στήριξή τους προσκρούει στο βασικό νομικό πλαίσιο που διέπει τη σεξεργασία και πριν την πανδημία.
Επισκεφθήκαμε εργαζόμενες στο σεξ, μιλήσαμε μαζί τους και κοιτάξαμε τι συμβαίνει σε άλλες χώρες. Μιλήσαμε με την Άννα Κουρουπού, διευθύντρια του Red Umbrella Athens, τη Δήμητρα Κανελλοπούλου, πρόεδρο του Σωματείου των Εκδιδομένων Προσώπων, την κυρία Μ., εργαζόμενη ως υπηρεσία σε οίκο ανοχής, και την Έλενα Χατζή, ηθοποιό ερωτικών ταινιών που ασχολείται με το livecam.
Το ιστορικό
Στις 13 Μαρτίου, πριν ακόμη όλη η χώρα μπει σε υποχρεωτική καραντίνα, η κυβέρνηση αποφάσισε το «μεγάλο λουκέτο», το οποίο επιβλήθηκε σε μια σειρά από καταστήματα, όπως καφετέριες και μπαρ. Mαζί με αυτά και στους οίκους ανοχής.
Μόλις λίγες ημέρες αργότερα, ακολούθησαν οι κυβερνητικές εξαγγελίες μέτρων οικονομικής στήριξης τόσο των εργαζομένων, όσο και των αυταπασχολούμενων ή ελευθέρων επαγγελματιών, που λόγω των μέτρων που πήρε η Κυβέρνηση ανεστάλη η εργασία τους.
Τα μέτρα αυτά ήταν ελλιπέστατα, όμως αυτό αποδείχθηκε στη συνέχεια και ένα από τα μικρότερα τους μειονεκτήματα, καθώς αφέθηκαν εκτός έστω αυτής της ελάχιστης στήριξης χιλιάδες εργαζόμενοι και ολόκληροι κλάδοι.
Εργαζόμενοι αόρατοι, άνθρωποι οι οποίοι κλήθηκαν να μείνουν υποχρεωτικά σπίτι, όπως όλοι, χωρίς όμως καμία μέριμνα για το πώς αυτό θα είναι βιώσιμο.
Ο νόμος που σε σπρώχνει να είσαι παράνομος
Στη χώρα μας, αν και η εργασία στο σεξ είναι νόμιμη, οι εργαζόμενοι δεν έχουν κανένα εργασιακό δικαίωμα παρά το γεγονός ότι ο νόμος τούς «βλέπει». Οι παράγοντες για να αναγνωριστούν, καθιστούν ουσιαστικά αδύνατη την κρατική ενίσχυση. Έτσι, η σεξεργασία δεν διώκεται ως «επάγγελμα», αλλά υπάρχουν συντριπτικά πολλά αγκυλώματα της νομοθεσίας, ειδικά στις μεγάλες πόλεις, που καθιστούν αδύνατον να εργασθείς σε συνθήκες νομιμότητας. Η εμπειρία ως προς αυτό είναι κοινή διεθνώς: η παρανομία δεν επέτρεψε τη στήριξη των επαγγελματιών.
Τα πιστοποιητικά νομιμότητας χωρίζονται σε τρία είδη: για το σπίτι (οίκος ανοχής), για τους εργαζόμενους στο σεξ και για το υπηρετικό προσωπικό.
Για να ανήκει κανείς στο υπηρετικό προσωπικό ο νόμος ζητάει να είναι άνω των 55 ετών ενώ για τους εργαζόμενους στο σεξ, ο νόμος ορίζει ότι πρέπει να είναι άγαμοι, περιορισμός που είναι κόντρα σε ευρωπαϊκές νομοθεσίες αλλά και στο ελληνικό Σύνταγμα που προστατεύει το δικαίωμα στην οικογένεια και τον γάμο. Η Άννα Κουρουπού σχολίαζε στη συνέντευξη που μας έδωσε ότι πρόκειται για κοινό ηλικιακό ρατσισμό.
Ως προς τους οίκους ανοχής, το ισχύον θεσμικό πλαίσιο (Ν. 2734/1999) ορίζει ότι δεν επιτρέπεται να στεγάζονται σε διατηρητέα ή παραδοσιακά και σε κτίρια που απέχουν λιγότερο από 200 μ. από ναούς, σχολεία, νηπιαγωγεία, φροντιστήρια, παιδικούς σταθμούς, νοσηλευτικά ιδρύματα, κέντρα νεότητας, αθλητικά κέντρα, οικοτροφεία, βιβλιοθήκες και ευαγή ιδρύματα, παιδικές χαρές και πλατείες.
Όταν το ακούμε αυτό, χρειάζεται να το σκεφτούμε ελάχιστα για να συνειδητοποιήσουμε ότι στο κέντρο της Αθήνας είναι σχεδόν αδύνατο να συντρέξουν αυτές οι προϋποθέσεις, δηλαδή να μην υπάρχει περιμετρικά ούτε εκκλησία, ούτε παιδικός σταθμός, αλλά ούτε καν γυμναστήριο ή βιβλιοθήκη!
Το αποτέλεσμα είναι ότι το επάγγελμα ασκείται σε συντριπτικό βαθμό παράνομα, και ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο δεν ήταν δυνατό να οριστεί με έναν χρηστικό τρόπο ποιοι θα ήταν οι δικαιούχοι του επιδόματος στήριξης.
Η παρανομία με αυτόν τον τρόπο κρατάει ομήρους τις εργαζόμενες στο σεξ και τους στέρησε τη δυνατότητα μιας ενίσχυσης σε συνθήκες όπου ήταν προφανώς αδύνατο να εργαστούν, καθώς δεν υπάρχει υπηρεσία σεξεργασίας που να μην προϋποθέτει τη φυσική εγγύτητα. (Η περίπτωση των online υπηρεσιών θα μας απασχολήσει παρακάτω και με σχετική συνέντευξη . Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, αναπτυσσόμενη, αλλά προς το παρόν περιθωριακή για τη χώρα μας).
Όταν χρειάστηκε λοιπόν να ρυθμιστούν οι προϋποθέσεις άσκησης του επαγγέλματος για τη σεξεργασία την εποχή του κορονοιού, δημοσιεύτηκαν μία σειρά από 10 οδηγίες τις οποίες οι επαγγελματίες μάς περιγράφουν ως κωμικές.
Οι 10 βασικές οδηγίες που εξέδωσε ο ΕΟΔΥ:
- Οι εργαζόμενοι πρέπει να πλένουν τα χέρια τους με νερό και υγρό σαπούνι ή με αλκοολούχο αντισηπτικό διάλυμα πριν και μετά κάθε πελάτη. Εάν χρειάζεται, εφαρμογή γαντιών μιας χρήσης. Αποφυγή περιττής φυσικής επαφής (όπως η χειραψία).
- Να διατηρούνται ανοικτά τα παράθυρα και οι θύρες για είσοδο νωπού αέρα εκτός από τις πόρτες δωματίων όπου παρέχονται σεξουαλικές υπηρεσίες.
- Η χρονική διάρκεια παροχής υπηρεσιών να μην ξεπερνά τα 15 λεπτά ανά πελάτη.
- Απαγορεύεται η παροχή υπηρεσίας με δύο ή περισσότερους πελάτες.
- Κατά τη σεξουαλική επαφή, θα πρέπει να εφαρμόζονται σεξουαλικές στάσεις που εξασφαλίζουν απόσταση και όχι πρόσωπο με πρόσωπο επαφή.
- Κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας, πρέπει να υπάρχει απόσταση τουλάχιστον ενός αντιβραχίου μεταξύ των κεφαλών των δύο ατόμων.
- Χρησιμοποίηση εργαλείων μιας χρήσης, εάν είναι δυνατόν. Απολύμανση εργαλείων εργασίας μεταξύ δύο πελατών. Απαγόρευση χρήσης βρώσιμων σεξουαλικών αντικειμένων.
- Συνιστάται η χρήση υφασμάτινης μη ιατρικής μάσκας για όλες τις υπηρεσίες. Η πρακτική αυτή θα μπορούσε να ενταχθεί στο πλαίσιο παιγνίου προκειμένου να καταστεί αποδεκτή κατά τη διάρκεια των ερωτικών πράξεων.
- Τήρηση πελατολογίου όπου θα αναγράφεται το μικρό όνομα και τηλέφωνο επικοινωνίας για λόγους εχεμύθειας. Οι πελάτες ενημερώνονται ότι τα δεδομένα επικοινωνίας τους διατηρούνται για τέσσερις εβδομάδες σε κλειστό φάκελο για τον εντοπισμό και ιχνηλάτηση σε περίπτωση κρούσματος.
- Αποφυγή πληρωμής με μετρητά και χρήση πλαστικών καρτών με ανέπαφη συναλλαγή.
Για μια σειρά από λόγους που εκκινούν από την παρεμβολή σε προσωπικά δεδομένα των πελατών σε κάποιες περιπτώσεις, όπως αυτή της καταγραφής των στοιχείων και καταλήγουν, μέχρι την πρακτικά εντελώς αδύνατη εφαρμοσιμότητα, όπως σε αυτή των σεξουαλικών στάσεων «με απόσταση» οι σεξεργαζόμενοι κρίνουν αδύνατον να εφαρμοστεί η πλειοψηφία των συστάσεων. «Απόσταση 1,5 μέτρο στην υποδοχή και να αποφεύγουμε τη χειραψία, αλλά μετά που θα κλείσετε την πόρτα βγάλτε τα ματάκια σας ελεύθερα γιατί δεν υπάρχει ιός εκεί μέσα» σημειώνει , μεταξύ άλλων, η Άννα Κουρουπού.
Η κυρία Μ. εργάζεται ως υπηρεσία σε οίκο ανοχής. Τη συναντήσαμε σε έναν οίκο ανοχής στο Μεταξουργείο και δέχτηκε να μας μιλήσει. Δίπλα μας ήταν μια κοπέλα από τη Λατινική Αμερική, που καθόταν σε μια ξύλινη καρέκλα και κάθε λίγο εμφανιζόταν στον χώρο που την περίμεναν οι πελάτες. Τη ρωτήσαμε αν θα ήθελε να μιλήσει, αλλά εκείνη γέλασε και αρνήθηκε ευγενικά. Η κ. Μ μάς είπε ότι αν πρόκειται να έχει ο πελάτης 1,5 m απόσταση από την εργαζόμενη, θα χρειαζόταν να τον έχει 1,62. Όμως, πάρα το αστείο, το ενάμιση μέτρο αφορά την απόσταση κατά την αναμονή, ενώ για την ίδια τη σεξουαλική πράξη, δεν μπορεί μεν να υπάρξει έλεγχος για το αν τηρούνται αυτοί οι συγκεκριμένοι κανόνες, αλλά δεν θα ήταν παράλογο να υπάρχουν συστάσεις προς τις εργαζόμενες.
Μπορεί στη δική μας κοινότητα να ξένισε η οδηγία για το πώς θα μπορούσαν οι εργαζόμενες να χρησιμοποιήσουν τη μάσκα ως μέρος ενός ερωτικού παιχνιδιού ρόλο, αλλά οι οδηγίες προς τις εργαζόμενες στο σεξ διεθνώς δεν αποφεύγουν τη δοκιμασία να πρέπει να προτείνουν συγκεκριμένες λύσεις, όπως δηλαδή για παράδειγμα σεξουαλικές στάσεις που δεν φέρνουν την εργαζόμενη κοντά στο πρόσωπο του πελάτη.
Tο διεθνές παράδειγμα
Στη Γερμανία χιλιάδες εργαζόμενες στο σεξ βρέθηκαν άστεγες, όταν έκλεισαν οι οίκοι ανοχής και μαζί και τα σύνορα, με αποτέλεσμα να μη μπορούν ούτε να εργαστούν αλλά ούτε και να επιστρέψουν στις χώρες καταγωγής τους.
Όπως ακριβώς μας έλεγε η Άννα Κουρουπού για την αντίστοιχη συνθήκη στην Ελλάδα, όταν δεν υπάρχει άλλο μέσο βιοπορισμού, πολλοί θα εργαστούν παράνομα. Αυτό συνέβη και στη Γερμανία, παρότι είναι από τις χώρες που το επάγγελμα της σεξεργασίας θεωρείται ρυθμισμένο.
Τα μέτρα που αποτέλεσαν αντικείμενο ατελείωτης χλεύης στην Ελλάδα έχουν βεβαίως προταθεί και εφαρμοστεί και αλλού. Ενώ δεν έλειψαν αυτοί που βρήκαν ευκαιρία να πουν ότι η πορνεία είναι ασύμβατη με την κοινωνική αποστασιοποίηση συνεπώς θα πρέπει να απαγορευτεί εντελώς, προτάθηκαν και συγκεκριμένα μέτρα: συνάντηση με ραντεβού, προκειμένου να αποφεύγεται ο συνωστισμός, πετσέτες μίας χρήσης, αντισηπτικά, απολύμανση, και ακόμη και μερικά από τα μέτρα που φάνηκαν πιο παράξενα στις οδηγίες του δικού μας ΕΟΔΥ: ότι δεν επιτρέπεται οι εργαζόμενες να καλωσορίσουν τον πελάτη με αγκαλιά, φιλί ή χειραψία. Επίσης, ότι θα πρέπει και οι δύο να φορούν μάσκα και απαγορεύεται το στοματικό σεξ.
Αυτό είναι ένα από τα στοιχεία που ανέφεραν όλες οι εργαζόμενες με τις οποίες μιλήσαμε: προφανώς, μας είπαν, υπάρχουν πρακτικές που δεν γίνονται με μάσκα. Η Άννα Κουρουπού πάντως προσέθεσε ότι εφόσον υπάρχει ζήτημα ασφαλείας, μπορούν απλώς να μη χρησιμοποιούνται αυτές οι πρακτικές για όσο υπάρχει η πανδημία. Αναφέρεται και πάλι ότι πρέπει να κρατηθούν τα στοιχεία του πελάτη για 4 εβδομάδες, προκειμένου να μπορεί να ειδοποιηθεί. Σε αυτό η Έλενα Χατζή ήταν κατηγορηματική: η ανωνυμία είναι η θεμελιώδης προϋπόθεση για να υπάρχει πορνεία. Κανείς δεν θα διακινδύνευε ποτέ να δώσει πληροφορίες με τα προσωπικά του στοιχεία.
Στην Ολλανδία υπάρχει σημαντικό ποσοστό αδήλωτης πορνείας, ιδίως από μετανάστριες. Η παρανομία σημαίνει ότι δεν δικαιούνται κρατική ενίσχυση (ακριβώς όπως μας περιγράφουν σε όλες τις συζητήσεις οι εργαζόμενες με τις οποίες μιλήσαμε) αλλά ταυτοχρόνως δεν μπορούν και να επιστρέψουν στις χώρες τους, τις οποίες επιχειρούν να ενημερώσουν και να καθοδηγήσουν σε πιθανές λύσεις.
Στην Αυστρία οι οίκοι ανοχής παραμένουν κλειστοί, λοιπόν δεν υπάρχουν αντίστοιχες οδηγίες για τη συνεύρεση με πελάτες. Υπάρχει μια ανοιχτή γραμμή επικοινωνίας για τη σεξεργασία, που λαμβάνει περίπου 300 τηλεφωνήματα την ημέρα, για ζητήματα που ξεκινούν από τη γενική ενημέρωση για τον κορονοϊό, τα χρήματα για τη μετακίνηση, μέχρι την ενδοοικογενειακή βία.
Στην Αγγλία, το Σωματείο των εκδιδομένων έχει δημοσιοποιήσει ένα κείμενο με τα αιτήματά τους, όπου μεταξύ άλλων αναφέρεται ότι η πανδημία προστίθεται στην οικονομική κρίση που προϋπήρχε και πλήττει πρωτίστως τις εργαζόμενες στο σεξ, από τις οποίες οι περισσότερες είναι μητέρες που μεγαλώνουν μόνες τα παιδιά τους. 100.000 οικογένειες στην Αγγλία εξαρτώνται από την πορνεία για την επιβίωσή τους. Χωρίς πρόσβαση σε ένα έκτακτο οικονομικό βοήθημα, κινδυνεύουμε με εξαθλίωση, επειδή μας αρνούνται το καθεστώς του εργαζόμενου.
Σε αυτό αναφέρεται ότι οι κατηγορίες που πλήττονται βαρύτερα είναι οι εργαζόμενες στον δρόμο, οι τρανς και οι μετανάστριες, που ήδη έχουν τα μεγαλύτερα ποσοστά βίας, φτώχειας και αστυνομικής βίας.
Το ότι πολλές γυναίκες καταφεύγουν σε μορφές διαδικτυακής συνεύρεσης, είναι κάτι που διαπιστώσαμε και στη συζήτηση με την Έλενα Χατζή, η οποία είχε ξεκινήσει τη διαδικτυακή παρουσία της πριν από την πανδημία, αλλά μετά την πανδημία το ενδιαφέρον αυξήθηκε, την ώρα που η φυσική παρουσία ήταν απαγορευμένη.
Στη Ρωσία η πορνεία είναι παράνομη, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα που έθεσε και η Δ. Κανελλοπούλου, δηλαδή την αδυναμία να αντιμετωπιστεί οργανωμένα η πανδημία και να βοηθηθούν οι εργαζόμενοι/ες.
Λόγω του στίγματος, δεν είναι δυνατόν να βρουν κατοικία με κανονική μίσθωση, με αποτέλεσμα να πληρώνουν πολύ περισσότερα.
Η εργασία μέσω διαδικτύου ως απάντηση
Την περίοδο της καραντίνας σημειώθηκε κατακόρυφη αύξηση του ηλεκτρονικού εμπορίου. Από την παραγγελία έτοιμου φαγητού μέσω ηλεκτρονικών πλατφορμών μέχρι τις ηλεκτρονικές αγορές σε μια σειρά από πράγματα όπως τα ψώνια του σπιτιού, είδη άθλησης, μουσικά όργανα κα. Είναι μια εξέλιξη που συμβόλισε το γεγονός ότι η zoom, η δημοφιλής εφαρμογή για την τηλεδιάσκεψη, έφτασε να αξίζει περισσότερο από τις πρώτες επτά μεγαλύτερες αεροπορικές εταιρίες.
Ένας ακόμη κλάδος του διαδικτύου που σημείωσε άνθιση είναι αυτός του online sex. Ένας τεράστιος κλάδος που έτσι κι αλλιώς τα τελευταία χρόνια βρίσκει όλο και μεγαλύτερη ανταπόκριση, ενώ υπάρχουν πολλές και διαφορετικές επιλογές. Από φωτογραφίες, μέχρι live video και chat επί πληρωμή.
Και πάλι, το φαινόμενο είναι διεθνές, όπως παρόμοιες είναι και οι δυσκολίες. Δεν είναι εύκολο να χτίσει κανείς ένα κοινό στα κοινωνικά δίκτυα, από τη μια στιγμή στην άλλη, ούτε είναι βέβαιο ότι υπάρχει ο εξοπλισμός και η τεχνολογική εξοικείωση.
Μιλήσαμε με την Έλενα Χατζή, η οποία τα τελευταία τέσσερα χρόνια εργάζεται ως ηθοποιός ερωτικών ταινιών, κάνει live cam και πρόσφατα ξεκίνησε και ένα ραδιόφωνο, το exelen.gr.
Μέσω του ραδιοφώνου προσπαθεί να επικοινωνήσει με τον κόσμο και να συζητήσει για τα προβλήματα τους πάνω στο σεξ. Να τους πει την γνώμη της, να έχουν μια «διαφορετική» παρέα. Όπως εξηγεί η ίδια, «όχι τόσο στεγνά σεξουαλικά, αλλά ανθρώπινη». Με σκοπό ο κόσμος να ξεπεράσει κάποιες φοβίες και κάποια ταμπού πάνω στο σεξ.
Στο παρελθόν έχει περάσει και από τον χώρο της σεξεργασίας.
H Έλενα μας εξηγεί ότι η επίδραση της καραντίνας στη δουλειά της ήταν μονάχα στο σκέλος των ερωτικών ταινιών, καθώς ήταν αδύνατον να γίνουν γυρίσματα με επαφές. Αντίθετα, στο κομμάτι του live cam η δουλειά ανέβηκε κατακόρυφα, αφού ο κόσμος αναζήτησε εναλλακτικές στο διαδίκτυο.
Από το σκοτάδι στο φως
Η πανδημία φέρνει στο φως προβλήματα που ήδη υπάρχουν, όπως είναι το καθεστώς υποχρεωτικής εκ των πραγμάτων παρανομίας για τη σεξεργασία λόγω του νομοθετικού πλαισίου, και δημιουργεί νέα, όπως είναι ότι δεν μπορείς να ασκήσεις ένα επάγγελμα που απαιτεί τη φυσική εγγύτητα, σε συνθήκες πανδημίας.
Η σεξεργασία ασκείται σε αυτή την παράδοξη σκοτεινή ζώνη, που πάρα πολλοί επισκέπτονται. Η απουσία ρύθμισης αφήνει τις εργαζόμενες εκτεθειμένες και η φωνή τους δεν μπορεί να ακουστεί διότι η κοινωνία προτιμά να ηθικολογεί και να υποκρίνεται. Αν αντιμετωπιστεί ως εργασία, θα μπορεί να υπάρχει ένα δίχτυ προστασίας.
Εδώ μπορείτε να βρείτε μια πρώτη καταγραφή της κατάστασης της σεξεργασίας στις συνθήκες πανδημίας
Εδώ μπορείτε να βρείτε τις δομές που προσφέρουν κάποια οικονομική βοήθεια σε διάφορες χώρες, για εργαζόμενες στο σεξ