του Βαγγέλη Μαρινάκη (αναδημοσίευση από το kosmodromio.gr με την άδεια του συντάκτη)
Mετά την παρέλευση τριών δεκαετιών, όμως, η χώρα είναι αντιμέτωπη με μια ολική ματαίωση των προσδοκιών της. Η Βουλγαρία αν και κατάφερε να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ (διακαής πόθος όσων επιθυμούσαν την απεξάρτηση από την επιρροή της Μόσχας), ποτέ δεν κατάφερε να εξελιχθεί σε ευρωπαϊκό θαύμα.
Διέρχεται δε σήμερα μια πρωτόγνωρη φάση δημογραφικής συρρίκνωσης που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην μετανάστευση – περίπου 1.5 εκατομμύριο Βούλγαροι ζουν εκτός της χώρας- η οποία με τη σειρά της έχει ως κύρια αίτια την διαχρονική οικονομική αστάθεια και την έλλειψη ευκαιριών για τους μορφωμένους νέους. Ενδεικτικά, με εξαίρεση την πρώτη δεκαετία της νέας χιλιετίας, είδε χρονιές ανάπτυξης να εναλλάσσονται με έτη ύφεσης και παραμένει σταθερά και σε κάθε είδους μέτρηση η πλέον διεφθαρμένη χώρα από τις 27 της ΕΕ.
Ακριβώς αυτήν την αίσθηση προσωπικού και συλλογικού αδιεξόδου έρχεται να αποτυπώσει η πρόσφατη πολιτική κρίση, η μεγαλύτερη μετά τον χειμώνα του 1996/97, με την σκληρή προσωπική διαμάχη ανάμεσα στον πρωθυπουργό Μπόικο Μπορίσοφ και τον Πρόεδρο της χώρας, Ρούμεν Ράντεφ, να έχει μεταφερθεί στους δρόμους της χώρας, όπου χιλιάδες διαδηλωτών συνεχίζουν να δίνουν το παρών επί ένα μήνα απαιτώντας την απομάκρυνση της κυβέρνησης συνολικά.
Η κατάσταση ήταν ήδη τεταμένη από τα τέλη Ιουνίου, όταν κυκλοφόρησαν φωτογραφίες του Μπορίσοφ που τον εμφάνιζαν να κοιμάται στην κρεβατοκάμαρά του με ένα πιστόλι πάνω στο κομοδίνο και το συρτάρι γεμάτο μετρητά, ενώ ράβδοι χρυσού βρίσκονται μέσα στο ανοιχτό συρτάρι του κομοδίνου. Είχε προηγηθεί η καταγγελία του πρωθυπουργού πως ο πρόεδρος είχε διατάξει την παρακολούθησή του με drone, γεγονός που αρνήθηκε με τη σειρά του ο Ράντεφ. Αλλά η αντιπάθεια μεταξύ των δύο παραγόντων δεν αποτελεί νέο. Ο Ράντεφ εξάλλου είναι ο πρόεδρος που κατέχει το ρεκόρ άσκησης veto στις νομοθετικές πρωτοβουλίες της κυβέρνησης (19 σε λιγότερο από τρία χρόνια) και έχει χρίσει ατύπως τον εαυτό του σταυροφόρο κατά της διαφθοράς, μη διστάζοντας να αναφερθεί ευθέως στα πεπραγμένα της κυβέρνησης. Ούτε είναι άγνωστο πως τον Μπορίσοφ συνοδεύει εδώ και χρόνια μια φήμη όχι μόνο ανοχής όσον αφορά τα φαινόμενα κρατικής διαφθοράς, αλλά ενεργούς συμμετοχής σε εγκληματικά δίκτυα.
Αυτή τη φορά το περιστατικό από το οποίο ξεκίνησε η παρούσα κρίση ήταν παντελώς απρόσμενο και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εκ πρώτης όψεως κωμικό. Το ταξίδι (με φουσκωτή βάρκα) του πρώην υπουργού Δικαιοσύνης και ηγέτη του αντιπολιτευτικού κόμματος “Ναι Βουλγαρία”, Χρίστο Ιβάνοφ, που έγινε με σκοπό να φυτέψει(!) τη βουλγαρική εθνική σημαία σε δημόσιας χρήσης παραλία του Μπουργκάς, έγινε χωρίς κανείς να υπολογίσει πως σε κοντινή απόσταση βρισκόταν το θερινό ενδιαίτημα του ολιγάρχη και αρχηγού του “Κινήματος Δικαιωμάτων και Ελευθεριών” (ΚΔΕ) Αχμέτ Ντογκάν. Η προσωπική ασφάλεια του Ντογκάν φρόντισε να διαλύσει κάθε στοιχείο κωμωδίας όταν -παρά την παρουσία της τοπικής αστυνομίας-αναχαίτισε κάθε προσπάθεια του Ιβάνοφ να εισέλθει στην παραλία.
Όταν ο Ιβάνοφ έθεσε δημόσια το ερώτημα της δικαιοδοσίας των διωκτών του ήταν ο Πρόεδρος Ράντεφ και όχι η κυβέρνηση που αποκάλυψε την ιδιότητα τους ως μέλη της Εθνικής Υπηρεσίας Ασφαλείας (NSO), ζητώντας την παρέμβαση της δικαιοσύνης. Η απάντηση ωστόσο από πλευράς δικαιοσύνης ήρθε από τον Γενικό Εισαγγελέα, Ιβάν Γκέσεφ, ο οποίος διεμήνυσε πως “Τα εισαγγελικά γραφεία δεν έχουν καμία δουλειά να αναμειγνύονται σε πολιτικά παιχνίδια”.
Σαν να μην έφτανε αυτό, ακολούθησε η προσαγωγή δύο συνεργατών του Προέδρου με αμφιβόλου εγκυρότητας κατηγορίες, εντείνοντας την αίσθηση περί πολιτικοποιημένης δικαιοσύνης και σηματοδοτώντας την αρχή ενός μπαράζ εξελίξεων. Έκτοτε, ο χορός των διαδηλώσεων δεν λέει να κοπάσει, με το σύνθημα “έξω η Μαφία” να είναι η πιο συχνή αναφορά στα στόματα των διαμαρτυρόμενων, οι οποίοι συνεχίζουν να ζητούν επιμόνως την προκήρυξη πρόωρων εκλογών και την παραίτηση των Μπορίσοφ και Γκέσεφ προσωπικά, στους οποίους προσωποποιείται η διαπλοκή.
Πέραν της έντασης και της διάρκειας των διαδηλώσεων εντυπωσιακή είναι και η πολυμορφία τους. Εκτός των πολυπληθών διαδηλώσεων στην πρωτεύουσα Σόφια και της καθημερινής “πολιορκίας” του Κοινοβουλίου, οι κινητοποιήσεις απλώνονται σε πολλές πλευρές της χώρας και περιλαμβάνουν αποκλεισμούς μεγάλων οδικών δικτύων όπως η παρεμπόδιση της κυκλοφορίας στον αυτοκινητόδρομο Ε-79, που συνδέει Βουλγαρία και Ελλάδα ή του αποκλεισμού του οδικού άξονα που συνδέει τη Σόφια με το Μπουργκάς της Μαύρης Θάλασσας στο ύψος της Στάρα Ζαγκόρα.
Ο Μπορίσοφ προσπάθησε μέσω ενός κυβερνητικού ανασχηματισμού να ικανοποιήσει τα αιτήματα των διαμαρτυρομένων συμπατριωτών του και να κατευνάσει τα οξυμένα πνεύματα, αλλά κάτι τέτοιο στάθηκε αδύνατο να ανακόψει την δυναμική του αντικυβερνητικού κινήματος.
Μέσα σε όλα όσα φαντάζουν βαλκανική ιδιαιτερότητα υπάρχει ωστόσο και η ευρωπαϊκή διάσταση. Το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα έσπευσε να υποστηρίξει με ανακοίνωσή του το αδελφό κυβερνών GERB. Κι αν η αναφορά στον αγώνα της κυβέρνησης Μπορίσοφ δεν μπόρεσε παρά να προκαλέσει γέλια και οργή σε μεγάλο μέρος της βουλγαρικής κοινωνίας, η στήριξη ήρθε να επιβεβαιώσει την πεποίθηση των ευρωπαϊκών κύκλων πως μακροπρόθεσμα η μόνη διέξοδος στα προβλήματα της χώρας δεν είναι άλλη από εκείνη της ένταξης στον στενό ευρωπαϊκό πυρήνα της Ευρωζώνης, γεγονός που γεννά με τη σειρά του ένα δίλημμα. Αφενός το ενδεχόμενο να περιπέσει η Βουλγαρία σε αστάθεια ενόψει και των εκλογών του ερχόμενου έτους ισοδυναμεί με πραγματικό εφιάλτη, αν αναλογιστεί κανείς πως η χώρα είναι στο κατώφλι στο κατώφλι της νομισματικής ένωσης, ενώ παράλληλα συνιστά το εξωτερικό σύνορο της Ένωσης και για αυτό καθοριστική στα ζητήματα μετανάστευσης, των σχέσεων με την Τουρκία (η σχέση Μπορίσοφ-Ερντογάν χαρακτηρίζεται ως άψογη) και την Ρωσία. Από την άλλη πλευρά, όμως, και σε επίπεδο γοήτρου, μια στοίχιση με την κυβέρνηση θα έδινε το σήμα για οπισθοχώρηση από τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις και θα αποδυνάμωνε την αναγκαιότητα για τους ηγέτες της ευρύτερης βαλκανικής να ανταποκριθούν σε ό,τι περιγράφεται ως “ενωσιακό κεκτημένο”.
Υπάρχει βέβαια ως ενδεχόμενο και η πιθανότητα της ευχάριστης έκπληξης. Το αντιπολιτευτικό κίνημα έχει αρχίσει να παράγει τους ηγέτες του και η προοπτική ενός τρίτου φιλοευρωπαϊκού πόλου ανάμεσα στον μπελά που λέγεται Μπορίσοφ και το παραδοσιακά φιλορωσικό Σοσιαλιστικό Κόμμα μόνο χαρούμενους θα μπορούσαν να κάνουν Ουάσιγκτον και Βρυξέλλες.
Προς το παρόν κερδισμένοι της δημοσκοπικής κατάρρευσης του παραδοσιακού δικομματισμού εμφανίζονται το φιλοευρωπαϊκό κόμμα του Ιβάνοφ και το λαϊκίστικό μόρφωμα του τραγουδιστή Σλάβι Τριφόνοφ, με τους ακροδεξιούς εταίρους του κυβερνώντος κόμματος να πληρώνουν την επιμονή τους να μην εγκαταλείψουν το τρένο της εξουσίας. Το ερώτημα που μένει απαντηθεί στις κοινοβουλευτικές εκλογές του Μαρτίου του επόμενου έτους είναι αν τέτοιου είδους σχήματα θα μπορέσουν να λειτουργήσουν ως μοχλός πίεσης προς τις δύο κραταιές πολιτικές οικογένειες ή αν θα γίνει εφικτή μια πλήρης ανατροπή του πολιτικού σκηνικού.
Έως τότε, και σε συνδυασμό με την πολιτική κρίση, η αύξηση των κρουσμάτων του κορονοϊού, καθώς και οι οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας (με τις εκτιμήσεις να δείχνουν πτώση του ΑΕΠ σε ποσοστό πλέον του 7%) συνθέτουν ένα σκηνικό εξαιρετικά δυσοίωνο για την εξεύρεση βιώσιμων λύσεων, με κάθε πρόβλεψη να μοιάζει αδύνατη για το πώς θα ανατροφοδοτηθεί η πολιτική αντιπαράθεση από τα ζέοντα προβλήματα της βουλγαρικής κοινωνίας. Με όλα τα στοιχεία να δείχνουν πως η χώρα έχει εισέλθει σε μια φάση πολιτικής μετάβασης εν τω μέσω πολλαπλών κρίσεων, το ρητό του Γκράμσι περί τεράτων στο μεσοδιάστημα θανάτου και τοκετού φαντάζει απόλυτα ταιριαστό για περιπτώσεις σαν αυτή της γειτονικής χώρας.