Σκηνή πρώτη. 

Στο κομπιούτερ. Παλεύοντας με τις λέξεις. Επί του προσωπικού. Του προσωπικού πόνου. 

Γράφω. Στο Facebook:

Αν θες να δεις πως ήταν νέος, ακόμη και τις εκφράσεις του προσώπου του, βλέπεις τον Γκάρυ Όλντμαν στο Tinker, Taylor, Soldier, Spy.  Έχει ξεσηκώσει όλα του τα σουσούμια, όλα. Στο βίντεο, η στιγμή που τους δείχνει τον έναν δίπλα στον άλλο είναι αποκαλυπτική. 

Πρέπει να γράψω τώρα. για να στα πω όλα. Γιατί σήμερα έφυγε από τη ζωή ο Τζων ΛεΚαρρέ. Και το δάκρυ δε λέει να βγει. Γυρνάω στο σπίτι και δεν ξέρω τι να κάνω, δεν ξέρω γιατί βρέθηκα στην κουζίνα, δεν ξέρω γιατί είμαι στο γραφείο. Δεν έχω λέξεις ακόμη. Μα αν πρέπει ο πόνος να λευτερωθεί, πρέπει να γράψω. Οτι πολύ ηγάπησα. 

Σκηνή δεύτερη. Φλας μπακ. Μισή ώρα πριν. 

-Λαμπρινούλα…

Απαλά. ήρθε απαλά στο κρεβάτι, κάθησε δίπλα, με ξύπνησε, όπως σε ξυπνούν όταν φεύγει ένας δικός σου άνθρωπος από τη ζωή. 

-Λαμπρινούλα. 

Μου κρατάει το χέρι. Απαλά. 

Τα μάτια άνοιξαν. 

-Λαμπρινούλα έφυγε ένας συγγραφέας από τη ζωή τώρα το βράδυ. 

Τα μάτια ξανακλείνουν. Δεν θέλω να ξέρω. 

– Ο Τζων ΛεΚαρρέ. 

Μου σφίγγει το χέρι. Ξέρει. Λίγους αγάπησα όσο τον Τζων ΛεΚαρρέ. 

Δεν έχω φωνή. Δεν έχω λέξεις. Ακόμη. Τα πρώτα δάκρυα βρίσκουν στόχο καθώς ξανακοιτάω τον πρόλογο. Καθώς ψάχνω τον τίτλο. 

Επί του Προσωπικού.  Προσωπική απώλεια. Από αυτές που οι λέξεις δε βγαίνουν εύκολα, από αυτές που το μυαλό δε μπορεί εύκολα να συγκεντρώσει σε μια παράγραφο, σε πεντακόσιες λέξεις ποιος ήταν ο Τζων ΛεΚαρρέ. Για μένα. Για τη Λογοτεχνία. Για πολλούς. Για μας.

Ακόμη πιο πίσω. 

Από όταν είχα την οικονομική άνεση όλα του τα βιβλία τα έχω αγγλικά, πρώτη έκδοση. Προπαραγγελία από τη βρετανική άμαζον, πάντα. Δεμένα. Πολύτιμα. Για πολλά χρόνια, δύο συνήθως – ένα για μένα και ένα για το φίλο μου το Γιάννη, για τη γιορτή του. Δεν χρειαζόταν να του πω τι δώρο θα πάρει, όταν μπορούσα να του χαρίζω ΛεΚαρρέ. Με την αμείωτη χαρά στα μάτια και των δύο. Ο καινούριος ΛεΚαρρέ! Ο καινούριος ΛεΚαρρέ, πρώτη έκδοση, δεμένη, αγγλικά!

«Η Ευρώπη είναι η καρδιά μου. Ο πολιτισμός μου και ο τόπος της επιστροφής μου. Όμως, χάσαμε την ηθική μας πυξίδα στην πολιτική»

Ευπατρίδης. Ηθική πυξίδα. Η αλήθεια ας έχει πρόσωπο, λοιπόν. Ο ΛεΚαρρέ έκανε αυτό που είπε ο Φώκνερ – η λογοτεχνία είναι ο καλύτερος τρόπος να διηγηθείς τα γεγονότα. Την πραγματικότητα. Με δεδομένη την αγάπη του για την πατρίδα του, μέχρι που πια άλλαξε πατρίδα. Και την απέχθεια του για τους ανήθικους κυβερνώντες: «Ο Τόνυ Μπλαιρ είναι ικανός να ιδιωτικοποιήσει και τον αέρα που αναπνέουμε».

Ήμουν έφηβη όταν έπεσε στα χέρια μου εκείνο το Ο Κατάσκοπος Που Γύρισε Από το Κρύο. Σε βιπεράκι,  μεταχειρισμένο, από το κιβώτιο των μεταχειρισμένων βίπερ στο περίπτερο της λεωφόρου. Ο Κατάσκοπος Που γύρισε Από το Κρύο, η πρώτη μου επαφή με κάποιον που μου έλεγε: Έχεις δίκηο, η δημοκρατία τους είναι ένα ωραίο παραμύθι για σένα και τους σαν κι εσένα. Μη πιστεύεις. Υπάρχει ένας άλλος ολόκληρος κόσμος, κρυφός, ύπουλος, δολοφονικός κι όλος δικός τους. Μη τους πιστεύεις. Αυτό που σου λένε είναι ψέμα. 

Δεν τους ξαναπίστεψα ποτέ.

Ύστερα ήρθε η Μικρή Τυμπανίστρια, ύστερα ο Σμάιλυ που ήταν εκείνος ο ίδιος, το ήξερες και πριν το πει, ήταν η ανικανότητα να αντιμετωπίσει τον κόσμο, ήταν το σπίτι καταφύγιο και νέμεση, ήταν ένας τρόπος να σου πει «Χαίρω πολύ, Τζων». Και ήταν η περίεργη αγάπη του κι ο σεβασμός του για τον Κάρλα, που τον σεβόσουν γιατί τον σεβόταν και που σου άνοιγε τα μάτια σε αλήθειες που κανείς δεν πρέπει να μαθαίνει στο πετσί του. Δε θα ξεχάσεις ποτέ πως μοιράζονται ένα τσιγάρο κι εκείνον τον αναπτήρα στη Βουδαπέστη, τον αναπτήρα του Σμάιλυ στα χέρια του Κάρλα – ποιος δεσμός είναι αυτός, που γεννιέται μες στην προσωπική θυσία, αγωνία και προδοσία, μες στο τσιγάρο, και πως θα μπορούσε ποτέ να γίνει καπνός;

Τότε αγαπηθήκαμε για πάντα. Και μετά, χάρη σε κείνον, αγαπηθήκαμε για πάντα με τον σερ Άλεκ Γκίνες. Τι του χρωστώ…

Ύστερα ήρθαν τόσα.. καθένα μία διατριβή στην αλήθεια που δε θέλουν να ξέρεις.

Ποιος διαβάζει κατασκοπικά; Αυτά δεν είναι για την παραλία; Ιστορίες ανόητες, ψεύτικες, δράση και πρόσωπα μη-πρόσωπα, σεξ και βία, γοητευτική ψευτιά στην καλύτερη; 

Ναι, μέχρι που έγραψε ο ΛεΚαρρέ. Μέχρι που έγραψε. Για σάρκινους ανθρώπους, με ιδέες, με πίστη, με άποψη, με ελαττώματα και αρετές, με κόσμους να υπερασπιστούν και γι’ αυτό να βασανιστούν από τις αβεβαιότητες που έρχονταν να χτυπήσουν άγρια τις βεβαιότητες τους. Με σεβασμό ο ένας για τον άλλο. Με τις ιστορίες τους ακέραιες – ο Κάρλα, ο ήρωας του αντιναζιστικού, αντιφασιστικού μετώπου, ο χειριστής των ανθρώπων και ο εκμεταλλευτής ιερών ερώτων, ο Σμάιλυ, ο πιο βρετανός των Βρετανών ηρώων, κακοντυμένος και ανασφαλής, ήρωας του αντιναζιστικού και αντιφασιστικού μετώπου, «ικανός σαν το διάολο κι αληθινή παρθενόπη». 

«Όταν έχτισα τον πρωταγωνιστή μου, το Τζωρτζ Σμάιλυ, ήθελα να έχει τη σοφία του [καθηγητή του στην Οξφόρδη] Βίβιαν Γκριν, τυλιγμένη στην ακαδημαϊκή γνώση, και κάτι από την Μπίνγχαμ [του επικεφαλής του στην ΜΙ5], κάτι από την απατηλή του εφευρετικότητα και τον απλό του πατριωτισμό. Όλοι οι λογοτεχνικοί χαρακτήρες είναι αμαλγάματα, όλοι ξεπηδούν από πολύ βαθύτερες πηγές απ’ ότι οι προφανείς τους αναφορές στην πραγματική ζωή. Όλοι εν τέλει ανασκευάζονται και ξανακαλουπώνονται από την φαντασία του συγγραφέα, ώσπου στο τέλος έρχονται πολύ κοντύτερα στη φύση του συγγραφέα παρά σε οποιουδήποτε άλλου.. Μου φαίνεται όμως, τώρα που ο Μπίνγκχαμ είναι νεκρός ότι το σωστό είναι να αναγνωρίσω το χρέος μου στο πρόσωπο του: όχι μόνον ως ένα βασικό συστατικό του Τζωρτζ Σμάιλυ, αλλά και ως του ανθρώπου που πρώτος έβαλε τη φλόγα της γραφής εντός μου»

Ο Επίμονος Κηπουρός. Ο Ράφτης του Παναμά. Ο πρώτος καταζητούμενος – the Most Wanted Man. Κανείς δεν έχει πει πιο ξεκάθαρα αυτές τις αλήθειες, από τις φαρμακευτικές ως την πολιτική των ΗΠΑ κατά της «τρομοκρατίας» από το Τζων ΛεΚαρρέ.

Ποιός διαβάζει κατασκοπικά; από όταν έγραψε ο ΛεΚαρρέ όποιος νοιάζεται να μάθει για τις βρώμικες κυβερνήσεις, τα στημένα παιγνίδια, τον πόλεμο των «δημοκρατιών» κατά της δημοκρατίας, τις φαρμακευτικές, τις τράπεζες, την «τρομοκρατία» και την τρομοκρατία…

Η ριζοσπαστικοποίηση του. Ήρθε λογικά, απλά, από συμπόνια.

«Όποιος πολιτικός οδηγεί τη χώρα του σε πόλεμο λέγοντας ψέμματα, έχει διαπράξει τη μέγιστη των αμαρτιών… Να θυμάστε ότι τα θύματα δεν ξεχνούν ποτέ, μόνον οι θύτες ξεχνούν, και μάλιστα πολύ γρήγορα»

Έλεγε ότι ήταν «ένας συμπονετικός συντηρητικός» όταν τον ρωτούσαν για τις πολιτικές του θέσεις. Όμως μεγάλωνε όμορφα, βάδιζε σταθερά προς την ριζοσπαστικοποίηση, έβλεπε κι επέμενε να λέει αυτά που έβλεπε. 

Πολύ πριν τα Ζε Σουί Σαρλί, τα είχε πει χύμα και τσουβαλάτα στο Σαλμάν Ρουσντί:  «Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να προσβάλει μια μεγάλη θρησκεία και να κυκλοφορεί τέτοια έργα [σαν τους Σατανικούς Στίχους] χωρίς συνέπειες». Έδινε δίκηο στους φετφάδες, ναι. Με όλο το βάρος του ονόματος του. Όπως έκανε κι όταν χρειάστηκε να τα βάλει με το Μπους και το Μπλαιρ, όταν ομολόγησε ότι Όχι, δεν την αγαπάει πια τη Βρετανία, δεν είναι αυτή η πατρίδα του, και έγινε υπερασπιστής του οράματος μιας «ενωμένης Ευρώπης των λαών», την οποία όμως έβλεπε να βαδίζει «εκεί που βάδιζε και στο μεσοπόλεμο», έβλεπε «ολοζώντανο το φασισμό να επελαύνει» και πάλι. 

Αυτή την ιστορία την αγαπάω πολύ, τη θυμάμαι και έχει μείνει στην καρδιά μου. Όταν ο Χάρολντ Πίντερ έμαθε ότι βραβεύθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, συνέτρωγε με το Τζεν ΛεΚαρρέ. Το έμαθαν μαζί – κι αν υπήρχε δικαιοσύνη σε εκείνο το τραπέζι θα κάθονταν δύο Νόμπελ Λογοτεχνίας, ήταν τότε η παρατήρησή μου. Δεν αλλάζει. 

Ήταν φίλοι, τους ένωσε ο αγώνας εναντίον της πολιτικής των Μπους και Μπλαιρ στο Ιράκ – είχαν εργαστεί μαζί για τον τόμο Κανένας Νέος Θάνατος (not one more death), όπως και με το Μπράιαν Ίνο κι άλλους, για να βγάλουν στον τάκο τις διεφθαρμένες, ψευδόμενες και πολεμοκάπηλες εξουσίες και να μιλήσουν για την ευθύνη του καλλιτέχνη σε τέτοιες εποχές. Ο συμπονετικός συντηρητικός ριζοσπάστης  Τζων ΛεΚαρρέ. Εκεί, στον τόμο αυτόν, ζητούσε να αποδοθεί δικαιοσύνη, να αποσυρθούν οι Αμερικάνοι και Βρετανοί από το Ιράκ, εκεί έλεγε πως η αλήθινή τρομοκρατία είναι η κρατική τρομοκρατία των ιμπεριαλιστών. έλεγε πως «η δημοκρατία κατάντησε το φύλλο συκής για τις αποικιοκρατικές φιλοδοξίες ΗΠΑ και Βρετανίας στη Μέση Ανατολή». 

«– Οι διπλωμάτες πηγαίνουν όπου τους στέλνουν. / – Το ίδιο και τα λαμπραντόρ»

Δεν ήταν η μόνη δράση του. Το άρθρο του στους Τάιμς το 2003, με τίτλο «Οι ΗΠΑ έχουν αποτρελαθεί» δημοσιεύτηκε ξανά και ξανά – εκεί που χαρακτήριζε τον πόλεμο που ξεκίνησαν οι ΗΠΑ «κατά της τρομοκρατίας» τη χειρότερη στιγμή στην ιμπεριαλιστική τους ιστορία, «χειρότερη από το Μακαρθισμό, τον Κόλπο των Χοίρων και τον πόλεμο του Βιετνάμ».

Η τελευταία του προφητεία: ΗΠΑ και Βρετανία θα δουλέψουν μαζί για την καταστροφή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Την κρατάμε ζωντανή. Όπως και κείνον. Και τον τρόπο που ένας συμπονετικός συντηρητικός μπορεί να αποκαλύψει όσα όλοι μας υποψιαζόμαστε καλύτερα από τον καθένα.

Τα συνήθη βιογραφικά

Ο Ντέηβιντ Τζων Μουρ Κόρνγουελ, που έγινε διάσημος με το λογοτεχνικό του ψευδώνυμο, Τζων ΛεΚαρρέ, γεννήθηκε τον Οκτώβριο του 1931 στο Ντόρσετ και μέγαλωσε μες σε ένα άρρωστο και δυσλειτουργικό οικογενειακό περιβάλλον, στο οποίο αναφερόταν ανοικτά. Είναι χαρακτηριστικό ότι, όταν πέθανε ο πατέρας του, ο Τζων ΛεΚαρρέ πλήρωσε όλα τα έξοδα της κηδείας αλλά δεν εμφανίστηκε στην τελετή. Μπαίνει ως πληροφοριοδότης στις μυστικές υπηρεσίες της Βρετανίας, κατά τα φοιτητικά του χρόνια, οπότε και εισέρχεται σε ακροαριστερές ομάδες για να τις παρακολουθεί. Τα διλλήματα της «μικρής τυμπανίστριας» στηρίζονται σε αυτή του την εμπειρία. Σπούδασε γλωσσολογία και δούλεψε σα δάσκαλος ξένων γλωσσών. 

Υπηρέτησε στις μυστικές υπηρεσίες της Βρετανίας ΜΙ5 και ΜΙ6 τη δεκαετία του ’50 και αρχές της δεκαετίας του ’60, και τα πρώτα τρία βιβλία του γράφτηκαν ενώ ακόμη ήταν πράκτορας. Έφυγε από τις μυστικές υπηρεσίες μετά την αποκάλυψη του ονόματος του από τον Φίλμπυ και την, παράλληλη, επιτυχία του Κατάσκοπου Που Γύρισε Από το Κρύο, βιβλίο που μπήκε στις λίστες των πιο ευπώλητων σε όποια γλώσσα κυκλοφόρησε. 

Υπήρξε ιδιαίτερα επιτυχημένος συγγραφέας και βιβλία του έχουν μεταφερθεί, με τεράστια επιτυχία, στο σινεμά και την τηλεόραση. Έκανε δύο γάμους και απέκτησε τέσσερις γιούς. Πέθανε από πνευμονία στις 12 Δεκεμβρίου του 2020. Ήταν 89 ετών.