Το «ακορντεόν» ήταν η χαριστική βολή για την ψυχολογία του κόσμου

Μοναξιά, θυμό και στρες αντιμετώπισε το μεγαλύτερο ποσοστό των Ελλήνων κατά τη διάρκεια του πρώτου κύματος πανδημίας και της καραντίνας του Μαρτίου, σύμφωνα με τα πρώτα αποτελέσματα της Παγκόσμιας Μελέτης Υγείας και Λειτουργικότητας σε Περιόδους Μεταδοτικών Λοιμώξεων (Μελέτη COH-FIT) στον πληθυσμό της χώρας. Το ερευνητικό εγχείρημα προωθείται στη χώρα μας από τη Β΄ Πανεπιστημιακή Ψυχιατρική Κλινική του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με ερευνητές και πανεπιστήμια ανά την υφήλιο. Ειδικότερα, η πλειονότητα των συμμετεχόντων (72%) ανέφερε επιδείνωση του στρες τις τελευταίες 2 εβδομάδες πριν από τη συμπλήρωση του ερωτηματολογίου συγκριτικά με το ανάλογο διάστημα πριν από την πανδημία. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι ηλικιωμένοι (άνω των 65 ετών) παρουσίασαν το υψηλότερο ποσοστό επιδείνωσης των επιπέδων του στρες, το οποίο έφτασε στο 96%.

Η ψυχίατρος Κατερίνα Μάτσα, μιλώντας στο TPP επισημαίνει πως «υπάρχουν ψυχικές διαταραχές που έχουν αποκτήσει πολύ μεγαλύτερη διάδοση από το προηγούμενο διάστημα. Κυρίως οι αγχώδεις διαταραχές και η κατάθλιψη». Υπογραμμίζει πως το αίσθημα της μοναξιάς έκανε και πολλούς να στραφούν στις εξαρτήσεις. «Από μία άποψη ο κόσμος ψάχνει αποκούμπι, από μία άλλη άποψη που καταλήγει στο ίδιο, ψάχνει έναν τρόπο να ξεφύγει από μια πραγματικότητα που τον πνίγει, που δεν την αντέχει, που είναι ανυπόφορη. Να ξεφύγει από το αδιέξοδο που βιώνει. Γι’ αυτό καταφεύγει στις ουσίες και το διαδίκτυο» σημειώνει χαρακτηριστικά. Αναφορικά με τον θυμό, το 71% των συμμετεχόντων παρουσίασε επιδείνωση, ενώ η ενδοιοικογενειακή βία επίσης παρουσίασε αύξηση, με τις γυναίκες και τα παιδιά να βρίσκονται στο στόχαστρο.

Σε ό,τι αφορά την κοινωνικά επωφελή συμπεριφορά, αυτή παρουσίασε βελτίωση, στο 66% των συμμετεχόντων, ενώ μικρές αλλαγές παρατηρήθηκαν στο 26%. Η Δώρα Κουτσανέλλου, ψυχολόγος στο Δρομοκαίτειο, μιλώντας στο TPP, αναφέρθηκε στις πρώτες μέρες της πρωτόγνωρης αυτής κατάστασης, σημειώνοντας πως «στο πρώτο lockdown κυκλοφόρησαν πολύ κοινότυπες προσεγγίσεις για την ψυχική υγεία που αφορούσαν σε προσωπική ανάπτυξη και λίγοι κατάλαβαν τότε τι θα ακολουθούσε μετά. Αρχικά ήταν το σοκ κι έπειτα ήρθαν η αγανάκτηση και η μοναξιά».

Η δεύτερη καραντίνα, αυτή που βιώνουμε τώρα, μας βρήκε με πάρα πολύ έντονο αρνητικό συναίσθημα απέναντι στην κατάσταση, για όλα αυτά που βίωσε ο καθένας μας από το πρώτο lockdown και φτάνοντας στο δεύτερο. «Ήδη ήταν επηρεασμένος ο κόσμος ψυχικά. Είχε πιεστεί, υπήρχε ψυχική ένταση. Έρχεται λοιπόν και το δεύτερο lockdown σε ένα επιβαρυμένο ψυχικό υπόστρωμα και τα πράγματα γίνονται πολύ πιο δύσκολα για όλους. Δεν ήταν λοιπόν ότι οι άνθρωποι το πέρασαν, άρα συνήθισαν την κατάσταση και δεν τους πείραξε και τόσο το δεύτερο lockdown» εξηγεί η Κατερίνα Μάτσα.

Η διαχείριση της κατάστασης από την κυβέρνηση έχει ξεσηκώσει αντιδράσεις, με τον κόσμο να βρίσκεται κλεισμένος σπίτι του με σκληρά περιοριστικά μέτρα για παραπάνω από έναν χρόνο. Η Κατερίνα Μάτσα εξηγεί την κατάσταση που επικρατεί στο Εθνικό Σύστημα Υγείας και σχολιάζει την τακτική της κυβέρνησης απέναντι στην κατάσταση. «Βλέπουμε ότι τα κρούσματα αυξάνονται, η κυβέρνηση αποδείχτηκε ανίκανη να διαχειριστεί την όλη κατάσταση να την ελέγξει, και ταυτόχρονα παρατηρούμε με φρίκη – και αυτό νομίζω ότι έχει πολύ μεγάλη σημασία για τον κόσμο – να καταρρέει το ΕΣΥ. Δεν υπάρχουν κλίνες εντατικής θεραπείας στα δημόσια νοσοκομεία, πεθαίνουν άνθρωποι διασωληνωμένοι σε κοινούς θαλάμους, σιγά σιγά η κυβέρνηση μες στον πανικό της μετατρέπει το ένα νοσοκομείο μετά από το άλλο σε νοσοκομείο covid αποκλειστικά και μόνο, αφήνοντας τελείως έκθετο τον πληθυσμό σε οποιαδήποτε άλλη αρρώστια» σημειώνει.

Σε ένα γενικότερο πλαίσιο, με αφορμή την πανδημία, μεγάλη συζήτηση έχει ξεκινήσει γύρω από το ζήτημα της στροφής της κυβέρνησης προς τον ιδιωτικό τομέα. Σχολιάζοντας το, η Κατερίνα Μάτσα αναφέρει ότι «είναι προκλητικό ότι η κυβέρνηση ουσιαστικά στρέφει τον κόσμο που υποφέρει από διάφορα νοσήματα στις ιδιωτικές κλινικές. Και οι άνθρωποι που έχουν μεν λεφτά θα πάνε στον ιδιωτικό τομέα, αυτοί που δεν έχουν δεν θα πάνε πουθενά και θα έχουμε αύξηση της θνησιμότητας του πληθυσμού, όχι από τον κορονοϊό, αλλά κι από άλλες παθήσεις. Και αρχίζει η χαλάρωση των μέτρων με έναν πρωθυπουργό, ο οποίος λέει ”τα χαλαρώνω για να ανασάνετε, αλλά μπορεί αύριο να τα ξανακλείσω”. Δηλαδή διπλά μηνύματα. Το ακορντεόν ήταν η χαριστική βολή για τον κόσμο. Αυτή η κυβέρνηση δεν ξέρει τι κάνει, δεν έχει σχέδιο και τελικώς διαμορφώνεται μια κατάσταση όπου το μόνο που εμφανίζεται ισχυρό είναι το Υπουργείο του Χρυσοχοΐδη».

«Η κυβέρνηση εφαρμόζει πρακτικές άλλου αιώνα και απαντά στην υγειονομική κρίση με όρους αστυνομικούς, απόλυτης πειθάρχησης και κοινωνικού ελέγχου. Αυτός ο έλεγχος έχει να κάνει περισσότερο με τον έλεγχο κάθε πτυχής της ζωής, παρά με τον φόβο της αρρώστιας» τονίζει και η Δώρα Κουτσανέλλου. Οι πρακτικές που εφαρμόζονται εν έτει 2021 για τη διαχείριση της πανδημίας θυμίζουν όσα περιγράφει ο Φουκώ στο βιβλίο «Επιτήρηση και τιμωρία», για την αντιμετώπιση της πανούκλας κατά τον 17ο αιώνα:

«Ιδού, σύμφωνα με έναν κανονισμό στα τέλη του 17ου αιώνα, τα μέτρα που έπρεπε να ληφθούν σε περίπτωση που εκδηλωθεί πανούκλα σε μια πόλη. Κατ’ αρχάς, ένας αυστηρός διατετραγωνισμός του χώρου: κλείσιμο, ασφαλώς, της πόλης και του εδάφους, απαγόρευση εξόδου… διαίρεση της πόλης σε συνοικίες, όπου διορίζεται από ένας επόπτης. Κάθε δρόμος τίθεται υπό την εξουσία ενός συνδίκου τον επιτηρεί… Σε μια καθορισμένη μέρα διατάσσονται όλοι να κλειστούν στα σπίτια τους όποιος βγει, τιμωρείται με την ποινή του θανάτου. Ο σύνδικος κλείνει απ’ έξω την πόρτα κάθε σπιτιού παίρνει το κλειδί και το παραδίδει στον επόπτη της συνοικίας»

Eνώ παρακάτω αναφέρει: « Το βλέμμα βρίσκεται παντού σε επαγρύπνηση: υπάρχει «μια σημαντική δύναμη πολιτοφυλακής, η οποία διευθύνεται από καλούς αξιωματικούς και ενάρετους ανθρώπους, υπάρχουν φρουρές στις πύλες της πόλης και στο δημαρχείο, και σε όλες τις συνοικίες, για να είναι ταχύτερη η υπακοή του λαού και περισσότερο απόλυτη η εξουσία των δημοτικών αρχόντων».

Σημαντικό είναι να αναφέρουμε πως οι ψυχικά ασθενείς επιβαρύνθηκαν ακόμα περισσότερο από την όλη κατάσταση. Τα επισκεπτήρια απαγορεύτηκαν, ο πανικός κυριάρχησε, τη στιγμή που οι ψυχιατρικές κλινικές βρίσκονται σε μια κατάσταση πάρα πολύ μεγάλης εγκατάλειψης. «Υπήρχε πριν έρθει η πανδημία σημαντική έλλειψη προσωπικού. Υπήρχε μία κατάσταση που λειτουργικές ανάγκες των ψυχιατρείων δεν μπορούσαν να ικανοποιηθούν, έλειπε μια οργανωμένη πρωτοβάθμια ψυχιατρική περίθαλψη και δομές κοινωνικής επανένταξης. Έρχεται λοιπόν η πανδημία και τα βρίσκει σε αυτήν την κατάσταση. Στο μεταξύ, το 60% των προσαγωγών στα ψυχιατρεία με την παρέμβαση του εισαγγελέα. Αναγκαστικές νοσηλείες γίνονται μέσω του εισαγγελέα. Το επισκεπτήριο έχει απαγορευτεί και οι περισσότερες -για να μην πω όλες- ψυχιατρικές κλινικές είναι κλειδωμένες. Γίνονται πάρα πολλές μηχανικές καθηλώσεις αυτών των ανθρώπων ,δεν υπάρχουν άλλες μορφές θεραπείας, παρά μόνο τα φάρμακα. Οι ασθενείς πνίγονται μέσα στα ψυχιατρεία, αισθάνονται να μην μπορούν να αναπνεύσουν» τονίζει η ψυχίατρος.

Οι αποκαλύψεις που έρχονται στο φως της δημοσιότητας για την κατάσταση στα ψυχιατρεία είναι σοκαριστικές. Όπως αναφέρει η Κατερίνα Μάτσα, αυτό που έγινε στο Δρομοκαΐτειο είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα. «Σε αυτό λοιπόν το ψυχιατρείο με τα κρούσματα από κορονοϊό, λίγοι που προφανώς ήταν οι πιο βαριά, μεταφέρονται σε γενικά νοσοκομεία και οι υπόλοιποι παραμένουν στο ψυχιατρείο. Και για να μην μεταδώσουν τον κορονοϊό, τους δένουν. Δένουν τους ασθενείς. Δηλαδή αυτή η μηχανική καθήλωση που είναι μία βάρβαρη μέθοδος, την έχουν ονομάσει και θεραπευτική και είναι ντροπή να χρησιμοποιούμε τον όρο. Και αυτό πια δείχνει το επίπεδο παροχής ψυχιατρικών υπηρεσιών στην χώρα» επισημαίνει.

Οι κοινωνικές υπηρεσίες έχουν αναστείλει τη λειτουργία τους, πράγμα που επιβάρυνε το στάδιο της νοσηλείας των ασθενών. «Οι άνθρωποι που δεν έχουν άμεση πρόσβαση σε όσα χρειάζονται, πολύ πιο εύκολα οδηγούνται σε υποτροπή. Όσοι νοσηλεύονται δε μπορούν να παραλάβουν δέματα από τους συγγενείς τους» τονίζει χαρακτηριστικά η Δώρα Κουτσανέλλου, προσθέτοντας πως «η απάντηση σε όλα αυτά αντί να σχετίζεται με όρους δημόσιας υγείας, σχετίζεται με κατασταλτικά μέτρα. Κλειδώνουν τα τμήματα και τα δωμάτια. Κλειδώνονται τέσσερις ασθενείς σ΄ ένα δωμάτιο επειδή θεωρούνται ύποπτα κρούσματα και έχουν συμβεί εξαιρετικά επικίνδυνα πράγματα σ’ αυτά τα δωμάτια».

Η κοινωνική αλληλεγγύη θεωρείται το μοναδικό ίσως μέσο που θα βοηθήσει τον κόσμο να σταθεί δυνατός απέναντι στην κατάσταση. Η αποστασιοποίηση δημιουργεί ένα αίσθημα φοβερής περιχαράκωσης στον εαυτό, φοβερής μοναξιάς, και ταυτόχρονα απελπισίας. «Ο άνθρωπος δε μπορεί να λειτουργήσει, παρά μόνο κοινωνικά. Και βέβαια συνειδητοποιώντας ο καθένας ότι όλα αυτά έχουν να κάνουν με την διαχείριση της πανδημίας – δεν είναι μόνο η πανδημία, είναι η διαχείρισή της – νιώθει πολύ μεγάλη οργή. Και πιστεύω αυτό το αίσθημα κυριαρχεί στον κόσμο. Η αγανάκτηση και η οργή. Οι νέοι βγήκαν στον δρόμο, φώναξαν, διαδήλωσαν, εκδήλωσαν την αντίδρασή τους σε αυτή την κατάσταση και το έκαναν με έναν πάρα πολύ καθαρό τρόπο. Ότι δεν δέχονται μια πολιτική, η οποία τους καταστρέφει» αναφέρει η Κατερίνα Μάτσα, καταλήγοντας πως «αυτά τα φαινόμενα αντίδρασης είναι πραγματικά πολύ σημαντικά. Και πιστεύω ότι θα έχουμε μία καινούρια κατάσταση. Δεν πρέπει να απογοητευόμαστε. Σίγουρα θα γίνουν πράγματα. Σίγουρα η κοινωνική έκρηξη είναι μπροστά μας».