Όταν οι νέοι διψούν για ζωή και η αστυνομία για καταστολή: Από τον Μάη του ’68 στο σήμερα

Είναι στη φύση των νέων να αντιδρούν. Αυτό τους διαφοροποιεί από τους υπόλοιπους. Όσο μεγαλώνει o άνθρωπος, καταλαβαίνει ότι και ο χρόνος που του απομένει στον πλανήτη είναι λιγότερος. Δηλαδή το μέλλον είναι μικρότερο από το παρελθόν. Οι αλλαγές είναι πιο δύσκολες γιατί ακριβώς εμπεριέχουν το ρίσκο της μη αναστροφής. Ένας νέος ξέρει ότι μπορεί να αρχίσει από την αρχή και να ξαναχτίσει, και δεν εγκλωβίζεται μέσα σε συνθήκες φόβου, που εγκλωβίζεται ένας πιο ώριμος άνθρωπος.

Έτσι σκέφτηκαν κάποια παιδιά με ανήσυχο μυαλό και δίψα για ζωή πίσω στο μακρινό 1968 και την Γαλλία. Ο μήνας Μάιος έμελλε να σημαδέψει τα φοιτητικά κινήματα και μια νεολαία που διεκδικεί. Μία εξέγερση που έδωσε τη σπίθα σε νέους ανά τον κόσμο να οργανωθούν και να σαρώσουν τα οδοστρώματα, υψώνοντας τις φωνές και τα όνειρα τους. Η Γαλλία του ‘68: το φωτεινό παράδειγμα για παγκόσμιες κινητοποιήσεις. Και από την άλλη το δικό μας Πολυτεχνείο. Παιδιά πάνω σε κάγκελα που ονειρεύονται να αγγίξουν ουρανό, ονειρεύονται και διεκδικούν ελευθερία. Και φτάνουμε στους δρόμους του σήμερα. Βράζει ακόμη το αίμα των νέων;

Ο Μάης του ’68 – Να είστε ρεαλιστές, ζητήστε το αδύνατο

Πηγαίνοντας πίσω στον χρόνο, το κουβάρι των νεανικών κινητοποιήσεων ξεκινάει από το 1968. Ο Μάης του ’68 στη Γαλλία έμελλε να στιγματίσει ολόκληρες γενιές. Πρόκειται για το πιο σημαντικό επαναστατικό γεγονός όχι μόνο της δεκαετία του ’60, αλλά και του μεταπολεμικού κόσμου. Η κινητοποίηση ξεκίνησε ως μια απλή διαμαρτυρία και κατέληξε να είναι μια καθολική εξέγερση ενάντια σε ένα σύστημα δομημένο με τον πιο συντηρητικό τρόπο. Ήταν η εναντίωση στις εξουσίες του κατεστημένου που δεν επέτρεπαν στον άνθρωπο να καθορίζει τη ζωή του όπως επιθυμεί.

«Ο Μάης του ’68 δεν ξεκίνησε ως μία οργανωμένη κίνηση με σχέδιο και καθορισμένα αιτήματα. Τι έχουμε όμως εκείνη τη δεκαετία; Κυριαρχία Ντε Γκολ, μια πατριαρχική και παραδοσιακή κοινωνία, civil rights movements, πόλεμο στο Βιετνάμ με τη νεολαία να δηλώνει την αντίθεσή της, περιορισμούς και συντηρητισμό στις σεξουαλικές ελευθερίες και μια νεολαία που γεμίζει τα πανεπιστήμια» σημειώνει ο Επίκουρος Καθηγητής Νεότερης Ελληνικής και Ευρωπαϊκής Ιστορίας του Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ (ΑΠΘ), Δημήτρης Λυβάνιος, μιλώντας στο TPP.

Τον Μάρτιο του 1968 περίπου 150 φοιτητές κατέλαβαν ένα κτήριο στο Πανεπιστήμιο Ναντέρ του Παρισιού, διαμαρτυρόμενοι κατά του ταξικού συστήματος και του κυβερνητικού ελέγχου στη χρηματοδότηση της παιδείας. Η διοίκηση του πανεπιστημίου προχώρησε στο κλείσιμό του και ανακοίνωσε ότι οι υπαίτιοι των επεισοδίων θα αποβληθούν. Την Παρασκευή 3 Μαΐου περίπου 300 φοιτητές συγκεντρώθηκαν στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης. Έφτασε η πληροφορία ότι θα τους επιτεθούν εκατό φασίστες και οι φοιτητές, μέλη κυρίως Κινεζόφιλων και Τροτσκιστικών αριστερών οργανώσεων, άρχισαν να οργανώνονται. Ο πρύτανης της Σορβόννης, Ζαν Ρος, κάλεσε την αστυνομία για να εκκενώσει το προαύλιο του Πανεπιστημίου. Οι κλούβες της αστυνομίας έφτασαν, στις οποίες επιτέθηκαν οι φοιτητές με συνθήματα όπως «CRS-SS» (ΜΑΤ ίσον Ες-Ες).

Ήταν η αρχή των οδομαχιών, με το πρώτο οδόφραγμα να στήνεται στην πλατεία του Λουξεμβούργου. Οδοφράγματα, πλάκες από τα πεζοδρόμια και κοκτέιλ μολότοφ τα όπλα των φοιτητών εναντίον των δακρυγόνων και των γκλοπς των ειδικών σωμάτων της αστυνομίας. Η εκκένωση της Σορβόννης έγινε με βίαιο τρόπο, οι συλλήψεις άγγιξαν τις 600, ενώ οι τραυματίες ξεπέρασαν τους 100. Ο Γαλλικός Μάης είχε μόλις αρχίσει. Στις 10 Μαΐου σημειώθηκαν μεγάλες διαδηλώσεις και συγκρούσεις με την αστυνομία στο Παρίσι. Στη φάση αυτή εμφανίστηκε η ηγετική προσωπικότητα του φοιτητικού κινήματος, ο Ντανιέλ Κον Μπεντίτ ή -όπως σήμερα τον αποκαλούν- ο «κόκκινος Ντανί».

Με τα δικά τους αιτήματα ξεσηκώθηκαν και τα εργατικά συνδικάτα, που προκάλεσαν μεγάλες απεργίες. Η κατάσταση είχε ξεφύγει από τον έλεγχο του Ντε Γκωλ. Στα τέλη του Μαΐου διοργανώθηκε στο Παρίσι μια τεράστια λαϊκή διαδήλωση υπέρ της κυβέρνησης, η οποία καταδείκνυε πως η σιωπηλή πλειοψηφία κινητοποιείτο για να προστατεύσει αυτό που έβλεπε ως «κανονικότητα». Ο Ντε Γκωλ προκήρυξε στις 30 Μαΐου βουλευτικές εκλογές, οι οποίες κατέληξαν σε συντριπτική νίκη της γαλλικής Δεξιάς που τον στήριζε. Ενώ οι φοιτητές  υπήρξαν εξαιρετικά δυναμικοί στις κινητοποιήσεις τους, δεν ήταν μια πλειοψηφική δύναμη.

Παρά την ήττα του Μάη του ’68 και την επικράτηση του Ντε Γκωλ, τα κινήματα των ριζοσπαστικοποιημένων φοιτητών θα συνεχίσουν τη δράση τους και στα επόμενα χρόνια. Η παρουσία τους αντανακλούσε σημαντικές εξελίξεις στο κοινωνικό πεδίο, κι όπως θα δούμε παρακάτω, όχι μόνο της Γαλλίας. «Η φαντασία στην εξουσία» σήμανε την έναρξη της διαδικασίας για το στήσιμο μιας άλλης εναλλακτικής κοινωνίας χωρίς αφεντικά και εξουσιαστές, μιας κοινωνίας που θα επικρατούν η ισότητα και η δικαιοσύνη.

Μερικά από τα συνθήματα στους τοίχους της Σορβόνης και των παρισινών δρόμων και πανεπιστημιακών σχολών:

Μη με σώζεις, θα το φροντίσω μόνος μου.

Εδώ ο λαός ασχολείται με τις υποθέσεις του.

Ο εργάτης μπορεί να ζήσει χωρίς τον καπιταλιστή. Ο καπιταλιστής δεν μπορεί χωρίς τον εργάτη.

Είμαστε ρεαλιστές, ζητάμε το αδύνατο.

Το δύσκολο είναι αυτό που πρέπει να γίνει τώρα. Το αδύνατο χρειάζεται λίγο περισσότερο χρόνο.

Η σπίθα εκείνου του Μάη άναψε και σε άλλες χώρες

Δεν πρόκειται απλώς για μια φοιτητική εξέγερση που πραγματοποιήθηκε στη Γαλλία τον Μάιο του ’68. Εκείνος ο Μάης επηρέασε και κινητοποιήσεις σε άλλες χώρες, από την Γερμανία, Ιταλία, τις ΗΠΑ μέχρι και το Μεξικό, με την πλειοψηφία των φοιτητών να ανήκουν στη μεσαία τάξη. Κινήματα δημιουργήθηκαν -και ήταν πολύ πιο δυνατά- στα μέσα της δεκαετίας του ‘90 κι ύστερα. Ειδικότερα το κίνημα κατά της παγκοσμιοποίησης, που ήθελε την μεταρρύθμιση και τον εκσυγχρονισμό και παρόλο που επρόκειτο για ετερόκλιτο κίνημα, ήταν πολύ επιτυχημένο.

Στην Ιταλία το λεγόμενο «Καυτό Φθινόπωρο» του ‘68 κράτησε περίπου 5 χρόνια και κατά κύριο λόγο αφορούσε σε μαχητικές απεργίες στην καρδιά του ιταλικού καπιταλισμού και ανέδειξε τη δυναμική της νέας αριστεράς, προβάλλοντας ζητήματα όπως η οργάνωση και το περιεχόμενο της εργασίας, ο ρόλος του σύγχρονου πανεπιστημίου, η θέση των τεχνικών της εξουσίας κ.λπ.

Στις ΗΠΑ δεν υπάρχει μόνο το αντιπολεμικό κίνημα ενάντια στην επέμβαση στο Βιετνάμ. Η δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ θα φέρει στην επιφάνεια μια σειρά από εξεγέρσεις του καταπιεζόμενου έγχρωμου πληθυσμού. Σημαντική είναι η ανάπτυξη του φοιτητικού κινήματος που κορυφώνεται με την κατάληψη του πανεπιστημίου Κολούμπια τον Ιούνιο του 1968.

Στη Γερμανία έχουμε το δυναμικό φοιτητικό κίνημα, που μετά την απόπειρα δολοφονίας του ηγέτη του Ρούντι Ντούτσκε, ξεκινάει σημαντικές κινητοποιήσεις ενάντια στην όξυνση της καταστολής, και παράλληλα υπάρχουν και εργατικές κινητοποιήσεις στην ανθρακοσιδηρουργία, στη χαλυβουργία, στα ναυπηγεία, στο δημόσιο.

Η Άνοιξη της Πράγας έμεινε στην ιστορία να στιγματίσει μια περίοδο γενικότερου αναβρασμού στο κλίμα του Ψυχρού Πολέμου, την περίοδο του Μάη του ’68 στη Γαλλία, των φοιτητικών διαδηλώσεων κατά του πολέμου στο Βιετνάμ και της Χούντας των Συνταγματαρχών στην Ελλάδα τον Απρίλη του ’67. Ήταν το πείραμα της εγκαθίδρυσης ενός «σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο» στο μεταπολεμικό ανατολικό μπλοκ, αλλά και το γεγονός ότι καταπνίγηκε αυτό το πείραμα στις 21 Αυγούστου 1968 με την εισβολή των τανκς του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Πρωτοστάτες του πειράματος: οι νέοι.

Στη Βραζιλία το ’68 το κίνημα αρχικά είχε φοιτητικό χαρακτήρα –όπου είναι εμφανής η έντονη επίδραση της κουβανέζικης επανάστασης– ωστόσο στη συνέχεια δημιουργήθηκε ένα ευρύτερο λαϊκό μέτωπο με τη συμμετοχή και εργαζομένων αλλά και ανθρώπων του πνεύματος.

Στο Μεξικό οι φοιτητικές καταλήψεις είχαν να αντιμετωπίσουν την προσπάθεια των κρατικών αρχών να αποδείξουν πως οι επικείμενοι Ολυμπιακοί Αγώνες που είχαν ανατεθεί στην πόλη θα γίνονταν μέσα σε κλίμα τάξης και ασφάλειας. Το αποτέλεσμα; Δεκάδες νεκροί στην προσπάθεια της κυβέρνησης να μην εξαπλωθεί το κίνημα και στους εργασιακούς χώρους.

Στην Τσεχοσλοβακία δεν υπήρχε μόνο η δημιουργία ενός κινήματος ανάπτυξης των πολιτικών ελευθεριών όπου τον προεξάρχοντα ρόλο κατείχαν φοιτητές και διανοούμενοι αλλά και μια σημαντική προσπάθεια της εργατικής τάξης μέσω των συμβουλίων των εργαζομένων να λειτουργήσουν τα εργοστάσια μέσα σε καθεστώς αυτοδιαχείρισης.

Στη Γιουγκοσλαβία σημειώθηκε η κατάληψη του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου τον Ιούνιο του 1968 με αιτήματα που αρχικά αφορούν τον αυταρχισμό και την αστυνομική παρουσία εντός των πανεπιστημίων και στη συνέχεια παίρνουν τη μορφή της αμφισβήτησης των κοινωνικών ανισοτήτων.

Στην Πολωνία, τον Μάρτιο του 1968, σημειώθηκε η κατάληψη του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας με αιτήματα την ελευθεροτυπία και την κατάργηση της λογοκρισίας ενώ στα τέλη του 1970 ξέσπασε η εξέγερση των εργατών στα ναυπηγεία του Γκντανσκ και του Στεττίνου.

Η παρουσίαση των πολλαπλών όψεων της έκρηξης του ’68 δεν μπορεί παρά να περιλαμβάνει και την Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα, η οποία έθεσε το ερώτημα κάτω από ποιες συνθήκες, σε ποια πεδία κοινωνικών σχέσεων, πολιτικών, οικονομικών, ιδεολογικών πρακτικών μπορούν και εντός του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού να αναπαραχθούν οι αστικές σχέσεις εξουσίας και εκμετάλλευσης.

Σημαντικές κινητοποιήσεις έλαβαν χώρα και στη Βρετανία, τη Δανία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, το Βέλγιο, την Αργεντινή και την Ιρλανδία.

Από τον Μάη του ’68 στο Πολυτεχνείο

Η Εξέγερση του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του 1973 ήταν η κορυφαία αντιδικτατορική εκδήλωση και ουσιαστικά προανήγγειλε την πτώση της Χούντας των Συνταγματαρχών, η οποία από τις 21 Απριλίου 1967 είχε επιβάλλει καθεστώς στυγνής δικτατορίας στη χώρα. Η δικτατορία κατέρρευσε στις 23 Ιουλίου του 1974 αλλά η αντίστροφη μέτρηση ξεκίνησε στις 14 Φεβρουαρίου 1973, όταν ξεσηκώθηκαν οι φοιτητές της Αθήνας και συγκεντρώθηκαν στο Πολυτεχνείο. Ζητούσαν την κατάργηση του Ν.1347, ο οποίος προέβλεπε την υποχρεωτική στράτευση όσων ανέπτυσσαν συνδικαλιστική δράση κατά τη διάρκεια των σπουδών τους. Η αστυνομία, παραβιάζοντας το πανεπιστημιακό άσυλο, εισήλθε στο χώρο του ιδρύματος, συνέλαβε 11 φοιτητές και τους παρέπεμψε σε δίκη με την κατηγορία της «περιύβρισης αρχής». Οι 8 καταδικάστηκαν σε διάφορες ποινές, ενώ περίπου 100 άλλοι αναγκάστηκαν να διακόψουν τις σπουδές τους και να ντυθούν στο χακί.

Επτά ημέρες μετά τα πρώτα γεγονότα του Πολυτεχνείου, στις 21 Φεβρουαρίου οι φοιτητές κατέλαβαν το κτίριο της Νομικής σχολής στην Αθήνα, προβάλλοντας τα συνθήματα «Δημοκρατία», «Κάτω η Χούντα» και «Ζήτω η Ελευθερία». Η αστυνομία επενέβη και πάλι για να καταστείλει την εξέγερση, αλλά η βίαιη εκδίωξη των φοιτητών από το κτίριο της Νομικής ενίσχυσε ακόμη περισσότερο την αγωνιστικότητά τους. Η εξέγερση που ξεκίνησε στις 14 Νοεμβρίου του 1973 επρόκειτο να αποτελέσει την κορύφωση των αντιδικτατορικών εκδηλώσεων. Ακολούθησαν συνελεύσεις φοιτητών στην Ιατρική και στη Νομική σχολή. Μάλιστα, οι φοιτητές της Νομικής εξέδωσαν ψήφισμα, με το οποίο ζητούσαν την ανάκληση των αποφάσεων της Χούντας για τη διεξαγωγή των φοιτητικών εκλογών, εκδημοκρατισμό των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, αύξηση των δαπανών για την παιδεία στο 20% του προϋπολογισμού και ανάκληση του Ν.1347 για την αναγκαστική στράτευση των φοιτητών.

Στις 14 Νοεμβρίου 1973 φοιτητές του Πολυτεχνείου αποφάσισαν αποχή από τα μαθήματα και ξεκίνησαν διαδηλώσεις εναντίον του βάναυσου στρατιωτικού καθεστώτος. Οι φοιτητές οχυρώθηκαν μέσα στο κτίριο της σχολής επί της οδού Πατησίων και ξεκίνησαν τη λειτουργία του ανεξάρτητου ραδιοφωνικού σταθμού του Πολυτεχνείου. «Εδώ Πολυτεχνείο! Λαέ της Ελλάδας το Πολυτεχνείο είναι σημαιοφόρος του αγώνα μας, του αγώνα σας, του κοινού αγώνα μας ενάντια στη δικτατορία και για την Δημοκρατία». Οι διαδηλώσεις, τα συλλαλητήρια και οι εκδηλώσεις κατά του καθεστώτος της Χούντας αυξήθηκαν. Κυρίως στην Αθήνα αλλά και σε σημεία της επαρχίας δημιουργήθηκαν συνθήκες εξέγερσης.

Στις 3 π.μ. της 17ης Νοεμβρίου, και ενώ οι διαπραγματεύσεις για ασφαλή αποχώρηση των φοιτητών από το χώρο του Πολυτεχνείου βρίσκονταν σε εξέλιξη, αποφασίστηκε από την μεταβατική κυβέρνηση η επέμβαση του στρατού και ένα από τα τρία άρματα που είχαν παραταχθεί έξω από τη σχολή, γκρέμισε την κεντρική πύλη. Οι αστυνομικές δυνάμεις που περίμεναν στα δυο πεζοδρόμια της Στουρνάρη επιτέθηκαν στους φοιτητές. Η συνέχεια είναι γνωστή. Νεκροί και τραυματίες για χάρη της ελευθερίας.

Η πολιτικοποίηση της προηγούμενης γενιάς ήταν έντονη, αν ληφθεί φυσικά υπόψη ότι επρόκειτο για λίγα χρόνια μετά την αντιπολίτευση. Η πολιτικοποίηση και η κομματικοποίηση ή η ένταξη σε μια ομάδα ήταν δεδομένα. Από το ’74 και πίσω ποτέ δεν υπήρξε πραγματική ελευθερία στη χώρα. Κάποια χνώτα και κάποια σκιρτίσματα υπήρξαν  στα χρόνια του 65΄, με τη γενιά του Λαμπράκη, τα οποία  όμως κατέπνιξε η δικτατορία.

«Σε εκείνη την περίοδο έχεις την δυνατότητα να ζητήσεις κάτι παραπάνω.  να αμφισβητήσεις την καθεστωτική εγκατάσταση, το normality, τους φόβους των γονιών, τις στερήσεις. Και αυτή η αμφισβήτηση όρισε και την ίδια την εξέλιξη. Είναι πολύ σημαντικός σταθμός στην ιστορία των κινημάτων και της ίδιας μας της ζωής τα χρόνια του ’60. Και από όλες τις απόψεις και πώς μπορούν να προδώσουν όνειρα, αλλά και πώς μπορούν να δημιουργήσουν καταστάσεις εξεγερσιακές» σημειώνει ο Δημήτρης Μπούρας, Anthropologist (Visual Anthropology) – Investigative photojournalis, μιλώντας στο TPP.

Από το Πολυτεχνείο στην εποχή του «ριζότο με φράουλα»

Κι αν αναρωτιέστε πώς γίνεται η γενιά του Πολυτεχνείου και παιδιά από τα κάγκελα να κατέληξαν σε θέσεις εξουσίας αγκαλιά με πολιτικές καρέκλες, η απάντηση έρχεται από τον κ.  Μπούρα. «Το οικονομικό πλάνο του Ανδρέα Παπανδρέου μετεξελίχθηκε τελικά σ’ αυτόν τον απίθανο χορό από μίζες και λαμογιές. Η γενιά του Πολυτεχνείου μπήκε μέσα σε έναν χώρο και είδε τι οφέλη μπορούσε να έχει. Έγινε η γενιά του Αρμάνι. Ξεκίνησε με αγνά ιδεώδη, ιδανικά και ακούσματα, αλλά εξελίχθηκε σε μία οργάνωση του πλιάτσικου και του βολέματος. Του οικονομικού βολέματος».

Σε καμία περίπτωση πάντως δε μπορεί μια ολόκληρη γενιά να χαρακτηριστεί ως εκείνη του «ριζότο με φράουλα». Και μπορεί οι Δαμανάκη, Λαλιώτης, Παπουτσής, Ανδρουλάκης να είναι τα τρανταχτά παραδείγματα που παρέκκλιναν από όσα πρέσβευαν κατά την περίοδο του Πολυτεχνείου, αλλά δε μπορεί να χαρακτηριστεί μια ολόκληρη ομάδα μάχιμων νέων από συγκεκριμένες εξαιρέσεις.

Και ήρθε η δεκαετία του ’80. Όπως σημειώνει ο κ. Μπούρας «Ξαφνικά  αποκτήσαμε χρήμα πάμφθηνο, μη έχοντας όμως εκπαιδευτεί σ’ αυτό.  Φερθήκαμε ξεκάθαρα σαν νεόπλουτοι και δημιουργήσαμε ψεύτικες υπερμεσαίες τάξεις. Παράλληλα είχαμε την ψευδαίσθηση ότι μπορούσαμε να τα καταφέρουμε σε όλα τα επίπεδα και αυτό έδινε τη δυνατότητα της αμφισβήτησης. Αμφισβητούσαμε εύκολα και εκ του ασφαλούς τα πράγματα. Αυτή η χρυσόσκονη μας τύλιξε και νομίζαμε ότι μπορούμε να ‘μαστε η γενιά του ριζότο με φράουλα. Αυτή λοιπόν η χρυσόσκονη ξαφνικά άρχισε να φεύγει».

Στα τέλη του 70΄ με 80΄, στο ξεκίνημα του πράσινου κινήματος και των οικολόγων στην Ευρώπη , η Ελλάδα είχε να λύσει ακόμη σοβαρά βιοποριστικά θέματα. Όταν ξέφυγε από αυτή την κατάσταση, ζητούσε το παραπάνω. Είναι η γενιά των στερήσεων, η οποία μπήκε μέσα στα σαλόνια της Ευρωπαϊκής Κοινότητας τότε, που μετεξελίχθηκε σε Ευρωπαϊκή Ένωση.

«Γιατί να ρισκάρω; Και άμα γίνουν χειρότερα τα πράγματα;»
Ένα ταρακούνημα αρκεί για να γίνει το επόμενο βήμα

Στη χώρα μας η νεανική ριζοσπαστικοποίηση ξεκίνησε το 2008 με τον Γρηγορόπουλο. Ο Δεκέμβρης του 2008 αποκάλυψε αλήθειες που ήταν για καιρό κρυμμένες στο συρτάρι. Αρχικά κατέστη σαφές  ότι θα πρέπει τα παιδιά να γνωρίζουν την αλήθεια για την παγκοσμιοποίηση και τι αλλαγές θα φέρει στη ζωή τους. Επίσης, αυτό που έδειξε ο Δεκέμβρης είναι μία κόπωση, η οποία είχε ξεκινήσει με τις εκλογές του 2007 στην Ελλάδα, με τα δύο μεγάλα κόμματα, ΠΑΣΟΚ και Νέα Δημοκρατία, και κορυφώθηκε με τα μνημόνια και τους αγανακτισμένους.

Το βράδυ της 6ης Δεκεμβρίου 2008, ο 15χρονος μαθητής Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος, βρισκόταν στα Εξάρχεια μαζί με τον φίλο του Νίκο Ρωμανό, για να γιορτάσουν την ονομαστική του εορτή, ενώ λόγω και της ημέρας -Σάββατο- οι δρόμοι ήταν γεμάτοι κόσμο. Λίγο πριν τις 9 μμ, ένα περιπολικό της αστυνομίας διέρχεται από την περιοχή και απομακρύνεται, αλλά οι δύο αστυνομικοί επέστρεψαν πεζοί. Ένας εξ αυτών, ο ειδικός φρουρός Επαμεινώνδας Κορκονέας στόχευσε ευθεία προς μερικούς μαθητές που βρίσκονταν στο σημείο πυροβολώντας δυο φορές, με αποτέλεσμα να σκοτωθεί ο Αλέξανδρος Γρηγορόπουλος. Ο θάνατος ήταν ακαριαίος, καθώς σύμφωνα με την ιατροδικαστική εξέταση η σφαίρα διαπέρασε την καρδιά και καρφώθηκε στον 10ο θωρακικό σπόνδυλο. Στη συνέχεια οι αστυνομικοί αποχώρησαν περπατώντας μέχρι το περιπολικό και έφυγαν από την περιοχή.

Την επομένη ημέρα από το περιστατικό, διοργανώθηκαν πορείες πολιτών, οι οποίοι επιθυμούσαν να εκδηλώσουν τη δυσαρέσκειά τους απέναντι στη γενικότερη στάση του κρατικού μηχανισμού και στον τρόπο λειτουργίας της Ελληνικής Αστυνομίας, έπειτα από συσσώρευση παρόμοιων περιστατικών και καταγγελιών αστυνομικής βίας. Το ίδιο βράδυ διοργανώθηκε συγκέντρωση και πορεία διαμαρτυρίας από κόμματα της αντιπολίτευσης, αριστερές οργανώσεις και φοιτητικούς συλλόγους, στα Προπύλαια και την Ομόνοια. Συγκρούσεις εκδηλώθηκαν επίσης στην Πανεπιστημιούπολη στην περιοχή του Ζωγράφου, γύρω από τα Εξάρχεια καθώς και στον Πειραιά. Τις ίδιες ώρες διοργανώθηκαν παρόμοιες εκδηλώσεις και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, όπως στη Θεσσαλονίκη, τη Λάρισα, την Πάτρα, την Κρήτη και άλλες περιοχές της ελληνικής περιφέρειας.

Οι κινητοποιήσεις συνεχίστηκαν και κύμα καταλήψεων απλώθηκε τις επόμενες μέρες του συμβάντος σε όλα τα σχολεία, με τον ξένο Τύπο να αφιερώνει εκτενή ρεπορτάζ στα γεγονότα. Πρόκειται για ένα γεγονός που στιγμάτισε μία ολόκληρη γενιά και φούντωσε τις νεανικές κινητοποιήσεις ενάντια στην αστυνομική βία και τις αυθαιρεσίες.

Η δίκη σε δεύτερο βαθμό ξεκίνησε στις 9 Απριλίου 2014, στο Μικτό Ορκωτό Εφετείο Λαμίας. Κατά την πρώτη συνεδρίαση στις 23 Δεκεμβρίου 2016, ο Επαμεινώνδας Κορκονέας είχε δηλώσει αμετανόητος για την πράξη του. Στις 29 Ιουλίου 2019, ο Κορκονέας κρίθηκε ένοχος για ανθρωποκτονία από πρόθεση με άμεσο δόλο, με ποινή φυλάκισης 13 ετών, ενώ ο Βασίλης Σαραλιώτης αθωώθηκε. Την επόμενη μέρα ο Κορκονέας αποφυλακίστηκε.

Δεκέμβρης του ’08: Μια απίστευτης έντασης κοινωνική έκρηξη, μια από τις μεγαλύτερες ακολουθίες «ταραχών» στην πρόσφατη ευρωπαϊκή, ιστορία, με εντυπωσιακή συμμετοχή της νεολαίας. Η έκρηξη του Δεκέμβρη του 2008 έδειχνε ότι στην ελληνική κοινωνία, στις παραμονές μιας μεγάλης οικονομικής κρίσης, αναδεικνύονταν μεγάλα ρήγματα, ικανά να παράγουν μεγάλες κοινωνικές εκρήξεις.

Για τη νεολαία που συμμετείχε, αυτή η εμπειρία ήταν παραπάνω από καθοριστική. Όσες και όσοι συμμετείχαν τότε σε αυτή την κινητοποίηση σημαδεύτηκαν από αυτή. Ήταν μια έκρηξη που έδινε στη νεολαία τη δυνατότητα όντως να ακουστεί η οργή της, κάτι που το πολιτικό σύστημα συστηματικά αρνιόταν να κατανοήσει. Οι κινητοποιήσεις και η έκρηξη στους δρόμους συνεχίστηκε επί τέσσερα περίπου χρόνια με αμείωτη ένταση, την ίδια στιγμή που τα «εκρηκτικά υλικά σωρεύονταν: ανεργία, αστυνομική βία, επίγνωση των οικονομικών και πολιτικών στρατηγικών που επιτείνουν τους κινδύνους από φαινόμενα όπως η πανδημία, ή φέρνουν πιο κοντά την κλιματική καταστροφή.

Τα χρόνια της κρίσης

Αμέσως μετά τις ταραχές του Δεκεμβρίου του 2008, έγινε μια έντονη συζήτηση για το φαινόμενο της «εξέγερσης». Το κίνημα των Αγανακτισμένων έσβησε όσο περίεργα ξεκίνησε. Ακολούθησαν χρόνια κρίσης και μνημονίων. Οι αγανακτισμένοι και κάθε κινητοποίηση δεν ήταν οργανωμένη. Ετερόκλιτες ομάδες με κοινό τους χαρακτηριστικό τον αντικοινοβουλευτισμό. Η αγανάκτηση προς τα κόμματα, την εξουσία και την οικονομική ανέχεια εκφράζονταν με το σύνθημα «Να φύγουν όλοι», αλλά η μεγάλη μερίδα όσων αντιδρούσαν δεν ήταν οι νέοι. Παρά την ύπαρξη διαφορετικών ιδεολογιών, η ενότητα εμφανίστηκε ως κύριο χαρακτηριστικό του Κινήματος.

Δεν μπορεί κανείς να απαντήσει με βεβαιότητα για το αν υπάρχει οργανωμένο κλίμα αντίδρασης αυτή την περίοδο. «Κατά την οικονομική κρίση,  τα παιδιά ήθελαν να σπουδάσουν , να ολοκληρώσουν τις σπουδές γρήγορα, να μην επιβαρύνουν τους γονείς τους. Δεν παρατηρήθηκαν τόσο έντονες κινητοποιήσεις τα χρόνια της κρίσης από τους νέους, που κατηγορούνταν για τεμπελιά» σχολιάζει ο Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, και κάτοχος της Έδρας Jean Monnet, Χρήστος Φραγκονικολόπουλος.

«Τα τελευταία 15 χρόνια παρατηρείται στην χώρα μας μέσα από διάφορες μελέτες που έχουν γίνει, ότι υπάρχει μια συντηρητική ριζοσπαστικοποίηση της κοινής γνώμης των πολιτών. Υποστηρίζουν πάρα πολύ την δεξιά, υποστηρίζουν πάρα πολύ τον στρατό, την αστυνομία και όλα αυτά στο όνομα της ασφάλειας. Το σκεπτικό μου είναι και ειδικότερα σε ό,τι αφορά την ασφάλεια οι εξουσίες τα τελευταία 15-20 χρόνια, έχουν εμμονή με το ζήτημα της ασφάλειας στα πανεπιστήμια.  Δηλαδή πιστεύουν ότι η μόνη λύση θα ήταν η παρουσία της αστυνομίας. Αυτό δεν είναι πολιτική. Αυτό είναι εμμονή, είναι δόγμα» σημειώνει ο κ. Φραγκονικολόπουλος, ενώ ο κ. Μπούρας εξηγεί πως «αυτό που αποκαλούμε μπάτσος είναι καθαρά δημόσιος υπάλληλος. Παλιά ήταν απλά μια υπακοή στο καθεστώς. Αυτή τη στιγμή δεν ισχύει αυτό. Τώρα είναι πιο πολύ καριερίστες. Αλλά αυτό θα μπορούσε να αναλυθεί με βάση την ψυχοσύνθεση, το γιατί κάποιος δηλαδή να πάει να ενταχθεί στα σώματα ασφαλείας, ειδικά της αστυνομίας».

Η στροφή στις συγκεκριμένες αξίες της δεξιάς έγινε σταδιακά εξαιτίας κοινωνικών παραγόντων. «Ο πρώτος λόγος είναι η ανασφάλεια που προκαλεί η παγκοσμιοποίηση, οι τεχνολογικές αλλαγές και η μετανάστευση σε ζητήματα που αφορούν τη δουλειά μας και την ταυτότητά μας. Δηλαδή κάποιος λέει αν δεν σπουδάσω θα μπορώ να χειριστώ μια κοινωνία που στηρίζεται στα ρομπότ; Αν αφήσω τους μετανάστες να μπουν μέσα τι μπορεί να σημαίνει αυτό; Θα μιλάμε ελληνικά σε 100 χρόνια; Ο δεύτερος λόγος είναι ότι ασχοληθήκαμε τόσο πολλοί με τις ταυτότητες και καλά κάναμε, αλλά αφήσαμε απ’ έξω το μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας, που η ταυτότητά του είναι του μεροκάματου. Είναι η εργατική τάξη. Και ο τρίτος παράγοντας είναι ότι είναι τα προβλήματα πολλά και σύνθετα, που οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να τα χειριστούν από μόνα τους. Προσλαμβάνουν τεχνοκράτες, οι οποίοι δεν είναι εκλεγμένοι, είναι διορισμένοι. Και σου λέει ο άλλος “ποιος είναι αυτός; Τι είναι αυτός; Δεν μπορεί το κράτος μου να το κάνει;” Το πεδίο ανάμεσα στο οποίο ξεκινάνε τα περισσότερα προβλήματα είναι το παγκόσμιο. Το πεδίο όμως που λύνονται είναι το εθνικό. Εκεί υπάρχει ένα χάσμα» εξηγεί ο κ. Φραγκονικολόπουλος.

Και τώρα τι;

«Δε μπορούμε να συγκρίνουμε τον Μάη του ’68 με τις τωρινές αντιδράσεις. Σήμερα δεν έχουμε ένα νεολαιίστικο κίνημα, ούτε οργανωμένες κινήσεις εργατών. Η αντίδραση των νέων έγκειται και στο γεγονός ότι πλήρωσαν την κρίση δυσανάλογα. Επίσης τα περιστατικά αστυνομικής αυθαιρεσίας προκαλούν την αντίδραση μέρους της νεολαίας. Προσωπική μου εκτίμηση είναι ότι κάποιοι από τον χώρο της αριστεράς επιθυμούν να δημιουργήσουν ένα κίνημα. Αντιδρούν εν μέσω πανδημίας στον συνωστισμό της εκκλησίας αλλά επικροτούν τον συνωστισμό σε μία πορεία. Διψούν για ζωή, αλλά κίνημα με συγκροτημένες απόψεις δεν υπάρχει ακόμη» τονίζει ο κ. Λυβάνιος.

Η φράση «οι νέοι φταίνε» έχει γίνει καραμέλα από πολιτικά πρόσωπα. Βέβαια, εξαρτάται και ποιοι κατηγορούν τα παιδιά. Αυτός που τα κατηγορεί ουσιαστικά το κάνει για πολιτικούς λόγους, αλλά και αυτός που τα προτρέπει σε πορείες αντίδρασης, επίσης  για πολιτικούς λόγους το κάνει. Αυτή η κατάσταση φέρνει καταρχήν φόβο. Η πρώτη αντίδραση στον φόβο είναι ο θυμός. Ο θυμός, όπου λειτουργεί σαν μια βαλβίδα εκτόνωσης, γιατί παλεύει το φόβο. Ο φόβος σφίγγει, ο θυμός σου δίνει έκρηξη και η έκρηξη, φωνή.

Έξαρση φοιτητικών – νεανικών κινημάτων παρατηρείται στη χώρα μας τον τελευταίο χρόνο ή «έτος πανδημίας» όπως έχει χαρακτηριστεί. Χιλιάδες νέοι κατεβαίνουν στους δρόμους και αντιδρούν ενάντια στην κρατική καταστολή, τα φαινόμενα αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας που παρατηρούνται πιο έντονα, την πολιτική διαχείριση της πανδημίας, το νομοσχέδιο Κεραμέως – Χρυσοχοΐδη, την εισήγηση ίδρυσης σώματος  πανεπιστημιακής αστυνομίας, τη συστηματική δυσφήμηση των ελληνικών δημοσίων πανεπιστημίων.

Είναι σημαντικό τα κινήματα κάποτε να στραφούν ξανά σε ζητήματα policy. Πρέπει να ξαναμπεί στο πολιτικό παιχνίδι και στην πολιτική μας καθημερινότητα η ενασχόλησή με οικονομικά και κοινωνικά ζητήματα.