Το Πάσχα, η πιο κατανυκτική περίοδος για τους Χριστιανούς, συνοδεύεται από ήθη κι έθιμα γεμάτα εικόνες και συμβολισμούς. Σε κάθε γωνιά της Ελλάδας όλη η περίοδος του Πάσχα γιορτάζεται με μοναδικό τρόπο, ενώ φαίνεται πως τα έθιμα ανά τους αιώνες καλά κρατούν. Έθιμα με κοινό παρονομαστή θρησκευτικά αφηγήματα.
Ενδεικτικά:
Στην Κέρκυρα υπάρχει το φημισμένο έθιμο με τους «Μπότηδες». Οι κάτοικοι δένουν τις στάμνες με κόκκινες κορδέλες και τις «εκτοξεύουν» από τα μπαλκόνια. Στο Λεωνίδιο για περίπου μισή ώρα μετά το «Χριστός Ανέστη», ο ουρανός γεμίζει από αερόστατα. Ιδιαίτερο Πάσχα στην Πάρο με το έθιμο της αναπαράστασης των Παθών κατά την περιφορά του Επιταφίου σε ορεινά χωριά. Στη Σέριφο, το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, οικογένειες πηγαίνουν στην εκκλησία με ένα καλαθάκι μέσα στο οποίο τοποθετούν τυρί, κουλούρια και τόσα κόκκινα αυγά όσα τα μέλη της οικογένειας. Στην Κεφαλονιά, κατά τα πρότυπα της Κέρκυρας, σπάνε στάμνες ενώ ιδιαίτερα κατανυκτικός είναι ο εορτασμός όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα στην Πάτμο. Στην Ύδρα, η περιφορά του Επιταφίου γίνεται στη θάλασσα, στην Τήνο ο Επιτάφιος οδηγείται στη θάλασσα ενώ στη Σκιάθο η περιφορά σημειώνεται τα ξημερώματα. Στη Φολέγανδρο, επί τρεις μέρες ντόπιοι κι επισκέπτες γιορτάζουν τα πασχαλιάτικα έθιμα με την περιφορά της εικόνας της Παναγίας σ’ όλα τα σπίτια του νησιού. Στη Σαντορίνη, ο «Λάζαρος» στήνεται στην πλατεία του χωριού, ξεστολίζεται το Μεγάλο Σάββατο και παραμένει στη θέση του μέχρι την Ανάληψη, ενώ στον Πύργο – παλιά πρωτεύουσα της Σαντορίνης- το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής ανάβουν τα «τενεκεδάκια», δηλαδή αυτοσχέδια λυχνάρια που καίνε παραφινέλαιο.
Ναι μεν, αλλά
«Είναι το έθιμό μας», θα ακούσεις στη Χίο. «Κρατάμε την ιστορία μας ζωντανή», θα καυχηθούν στην Κρήτη. Σαΐτες στην Καλαμάτα, αδέσποτες σφαίρες, κροτίδες, δυναμιτάκια, βεγγαλικά, παράνομα αυτοσχέδια εκρηκτικά είναι μερικά απ’ όσα συνοδεύουν το βράδυ -κυρίως- του Μεγάλου Σαββάτου. Οι θόρυβοι και το φως είναι τα δύο χαρακτηριστικά στοιχεία της Ανάστασης για τους λαογράφους. Το στοιχείο των θορύβων συσχετίζεται με τη διαδεδομένη στους λαούς δοξασία ότι «τα βλαβερά και δαιμονικά πνεύματα διώχνονται με τους εκφοβιστικούς κρότους».
Ένα έθιμο που όσο λαμπερό μοιάζει, τόσο επικίνδυνο μπορεί να αποβεί. Στο όνομα του «εθίμου» δεκάδες άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους και εκατοντάδες έχουν τραυματιστεί σοβαρά. Πεδίο μάχης η χώρα κάθε χρόνο, με ανθρώπους που φορούν τα καλά τους, γελούν και κοιτάζουν τον ουρανό ενθουσιασμένοι …μέχρι την πρώτη κραυγή. Οι μαζώξεις στην εκκλησία, με ένα έθιμο που διατηρείται ανά τους αιώνες και χαρακτηρίζεται ως επικίνδυνο, κάποιες φορές κοστίζουν ζωές.
Σύλληψη 34χρονου στον Βόλο για ρίψη βεγγαλικών από το μπαλκόνι του και πυρκαγιά από βεγγαλικά στον Νέο Κόσμο είναι οι πρώτες ειδήσεις που έφτασαν στα δημοσιογραφικά γραφεία λίγες ώρες μετά την φετινή Ανάσταση. Σύμφωνα με νεότερες πληροφορίες από το ethnos.gr, στη Ζάκυνθο ένας 30χρονος ακρωτηριάστηκε στο αριστερό του χέρι από δυναμίτιδα και υπέστη τραύματα στο πρόσωπο με αποτέλεσμα να μεταφερθεί στο Γενικό Νοσοκομείο Ζακύνθου. Στο Κουτσοπόδι Άργους ένας 19χρονος έπαθε εγκαύματα στο πρόσωπο και τον θώρακα. Ακόμα, στο Βροντάδο της Χίου – γνωστό για τον ρουκετοπόλεμο την Ανάσταση – κατασχέθηκαν 155 ρουκέτες.
Κατά το περσινό Πάσχα, η πανδημία και τα ιδιαίτερα περιοριστικά μέτρα δεν άφησαν χώρο στο έθιμο να τηρηθεί όπως προηγούμενες χρονιές. Ποιος μπορεί να ξεχάσει ωστόσο το 2019, όταν κατά τη διάρκεια του σαϊτοπόλεμου της Καλαμάτας ένας εικονολήπτης τραυματίστηκε θανάσιμα στο κεφάλι από σαΐτα; Στη Θήβα, κοριτσάκι χτυπήθηκε από «αδέσποτη» σφαίρα στο κεφάλι, ένας 14χρονος στην Κω τραυματίστηκε από έκρηξη βαρελότου κατά την Ανάσταση ενώ κι ένας ακόμα 14χρονος από την Αίγινα τραυματίστηκε με παρόμοιο τρόπο. Ο Δήμαρχος Καλαμάτας, Παναγιώτης Νίκας, μετά τον θάνατο του εικονολήπτη, δήλωσε ότι «το έθιμο δεν πρέπει να απαγορευτεί», διότι «θα ξεσπάσουν αντιδράσεις», αναφέροντας πως πρόκειται για έθιμο που είναι «στο DNA των Μεσσηνίων».
Σύμφωνα με παλιότερη έρευνα του Κέντρου Έρευνας και Πρόληψης Ατυχημάτων (ΚΕΠΑ), ένα ποσοστό της τάξης του 69% από ατυχήματα συμβαίνει κατά την περίοδο του Πάσχα. Επτά στα δέκα τραυματισμένα παιδιά έχουν ηλικία 10-14 ετών και είναι κυρίως αγόρια που αυτοτραυματίζονται. Από τη χρήση των βεγγαλικών που ευθύνονται για αυτήν την κατάσταση μπορεί να προκληθούν εγκαύματα ελαφριάς μορφής, μέχρι ακρωτηριασμοί, απώλεια όρασης και θάνατοι.
Ένα έθιμο που συνοδεύει το «Χριστός Ανέστη», το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, με φώτα να εκτοξεύονται στον ουρανό σχεδόν ταυτόχρονα. Μήνες ολόκληρους προετοιμάζονται οι άνθρωποι που τα μέρη τους φημίζονται για το έθιμο και μικροί και μεγάλοι ανυπομονούν να θαυμάσουν τα σχέδια που θα σχηματίσουν τα χρώματα στον ουρανό. Ωστόσο, όταν η κατάσταση ξεφεύγει από τα όρια, κανείς δε χαίρεται τα χρώματα.
Η γιορτή -σε οποιαδήποτε περίσταση- σημαίνει γέλιο και χαρά. Πόσο συνάδει με τις αρετές που οι Χριστιανοί διαλαλούν πως διαπνέονται ένα έθιμο που σκορπά συχνά τραυματισμούς; Τα αυτοσχέδια βεγγαλικά, οι αμφιβόλου ποιότητας πρώτες ύλες και τα εκρηκτικά μείγματα σε συνδυασμό με την ανθρώπινη απροσεξία, την προχειρότητα ή την προσπάθεια ένδειξης ισχύος μπορούν να αποφέρουν μοιραία αποτελέσματα. Σε κάθε περίπτωση είναι αναγκαία η αποτροπή της παράνομης κατοχής και εμπορίας κροτίδων – βεγγαλικών, προκειμένου να αποφευχθεί η πρόκληση ατυχημάτων σε βάρος χρηστών και ανυποψίαστων πολιτών.
Οι συγκεκριμένες πρακτικές απαγορεύονται δια νόμου. «Είναι έθιμο» θα απαντήσουν οι πολίτες. Τα έθιμα, οι παραδόσεις, η ιστορία είναι μέρος του πολιτισμού που κουβαλά ο τόπος. Υπάρχουν και κάποια έθιμα που είναι επικίνδυνα. Όταν ο άνθρωπος ξεκολλήσει από νοοτροπίες που σε καμία περίπτωση δεν ταιριάζουν με τον 21ο αιώνα, τα πράγματα θα είναι πολύ καλύτερα.