Ραγδαία αύξηση των υποθέσεων αυθαιρεσίας που υποβάλλονται στον Συνήγορο του Πολίτη, ως Εθνικό Μηχανισμό Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας, κατά 26% διαπίστωσε η Ανεξάρτητη Αρχή στην ετήσια έκθεσή της για το 2020. Μεταξύ άλλων, οι υποθέσεις που υποβλήθηκαν από την ΕΛΑΣ αυξήθηκαν κατά 20% το 2020, σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά ενώ όσες καταγγέλθηκαν από τους πολίτες κατά 75%.

Τα στοιχεία αυτά και ειδικά η αξιοσημείωτη αύξηση του αριθμού των καταγγελιών από πολίτες είναι, σύμφωνα με τον Συνήγορο του Πολίτη, Ανδρέα Ποττάκη, «ενδεικτικά του ευρύτερου φαινομένου, του “γκρίζου αριθμού” των περιστατικών αυθαιρεσίας, για τα οποία η έλλειψη εμπιστοσύνης του φερόμενου θύματος για ουσιαστικούς και αποτελεσματικούς ποινικούς και πειθαρχικούς ελέγχους, αποτελεί καθοριστικό ανασταλτικό παράγοντα για την εξάσκηση του δικαιώματος του αναφέρεσθαι».

Στην τρίτη κατά σειρά έκθεσή του με την ειδική αρμοδιότητα του Εθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας για πράξεις ή παραλείψεις του ένστολου προσωπικού της Αστυνομίας, του Λιμενικού, της Πυροσβεστικής και των υπαλλήλων των καταστημάτων κράτησης, ο Συνήγορος αναφέρει ότι το 2020 υποβλήθηκαν συνολικά 263 υποθέσεις, στη συντριπτική τους πλειονότητα από την ΕΛΑΣ (209 υποθέσεις) και ακολουθούν οι υποθέσεις από πολίτες (53). Οι προσβολές σωματικής ακεραιότητας ή υγείας αντιστοιχούν στο μεγαλύτερο ποσοστό των υποθέσεων που υποβλήθηκαν (45%), ενώ αυξήθηκαν οι φερόμενες προσβολές προσωπικής ελευθερίας (25% του συνόλου).

Ο Εθνικός Μηχανισμός διαπιστώνει ότι συχνά τα καταγγελλόμενα περιστατικά αυθαιρεσίας αφορούν σε πρόσωπα που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες, ιδίως άτομα νεαρής ηλικίας ή αλλοδαπούς, «ενώ σε λιγότερες αλλά ενδεικτικές περιπτώσεις» εμφανίζεται το στοιχείο της διάκρισης κατά προσώπων λόγω φυλετικής καταγωγής (Ρομά), σεξουαλικού προσανατολισμού, χαρακτηριστικών ή ταυτότητας φύλου. Επίσης, καταγράφεται ότι οι καταγγελίες για άσκηση βίας κατά τον έλεγχο τήρησης των μέτρων κατά του COVID-19 φέρονται να αφορούν κατά κύριο λόγο αιτούντες άσυλο και άλλες ευάλωτες ομάδες πληθυσμού.

Στην έκθεση υπογραμμίζονται διαδικαστικά προβλήματα στις πειθαρχικές έρευνες της Διοίκησης, όπως η παράλειψη διενέργειας τυπικής έρευνας, η παράλειψη ερευνητέων ζητημάτων (παράπλευρη κακοποίηση, ρατσιστικό κίνητρο, κ.α.), η παράλειψη εξέτασης αλλοδαπών κρατουμένων, η προβληματική αξιολόγηση του αποδεικτικού υλικού και η μη αναζήτηση τρίτων μαρτύρων πέραν των αστυνομικών. Επίσης, γίνονται αποδεκτές οι προτάσεις του Εθνικού Μηχανισμού για ενίσχυση των θεσμικών του μέσων και της στελέχωσής του, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται η πρόταση για εγκατάσταση καμερών και λήψη βιντεοληπτικού υλικού σε όλους τους χώρους αστυνομικής κράτησης και διατήρηση του σχετικού υλικού επί τρίμηνο.

«Αύξηση των περιστατικών που χρήζουν έρευνας και των αναφορών που φθάνουν στον Συνήγορο από τους ίδιους τους πολίτες»

Υπενθυμίζεται πως με αφορμή τα όσα συνέβησαν στη Νέα Σμύρνη και την ΕΔΕ που διατάχθηκε από την Ελληνική Αστυνομία, ο εκπρόσωπος της ανεξάρτητης αρχής του Συνηγόρου του Πολίτη, Ανδρέας Ποττάκης, ανέφερε ότι υπάρχει αύξηση άνω του 75% σε αριθμό καταγγελιών στην υπηρεσία από πολίτες και συνολική αύξηση άνω του 25% σε καταγγελίες και περιστατικά που έχουν ενταχθεί στον Εθνικό Μηχανισμό Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας.

Μιλώντας στο ραδιόφωνο του ΣΚΑΙ, ο Ανδρέας Ποττάκης, στο ερώτημα για το τι συμβαίνει με τις ΕΔΕ που έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια, οι οποίες συχνά φαίνεται πως δεν καταλήγουν πουθενά, απάντησε πως είναι δύσκολο να δώσει κανείς μία γενική απάντηση, λόγω των διαφοροποιήσεων μεταξύ των υποθέσεων και των αδικημάτων που ελέγχονται και ανέφερε πως υπάρχουν υποθέσεις οι οποίες έχουν καταλήξει σε επιβολή πειθαρχικών ποινών, αλλά και υποθέσεις που έχουν καταλήξει στο αρχείο για διάφορους λόγους. Διευκρίνισε πως ο Συνήγορος εξετάζει συγκεκριμένα αδικήματα (βασανιστήρια, προσβολές κατά της σωματικής υγείας, υπέρμετρη άσκηση βίας) και ζητήματα που σχετίζονται με αυθαίρετες συμπεριφορές με διαφαινόμενο ρατσιστικό κίνητρο και πως δεν ελέγχει το σύνολο των καταγγελλόμενων αδικημάτων (π.χ. ζητήματα διαφθοράς).

Σημείωσε δε ότι από το 2017 που η αρχή του Συνηγόρου του Πολίτη έχει την αρμοδιότητα παρέμβασης στις πειθαρχικές έρευνες που διεξάγουν τα σώματα ασφαλείας (Ελληνική Αστυνομία, λιμενικό σώμα και υπάλληλοι καταστημάτων κράτησης) διαπιστώθηκε μία αύξηση των ερευνών, που συνεπάγεται και την αύξηση των περιστατικών που χρήζουν έρευνας, καθώς και αύξηση των αναφορών που φθάνουν στον Συνήγορο από τους ίδιους τους πολίτες (αυτήκοους/-ες μάρτυρες περιστατικών ή/και θύματα) πράγμα που χαρακτήρισε ως ιδιαίτερα θετική εξέλιξη. Στην ερώτηση αν έχουν αυξηθεί γενικά τα περιστατικά αστυνομικής αυθαιρεσίας ή υπερβολικής βίας απάντησε ότι τα στοιχεία δείχνουν ότι κάθε χρόνο υπάρχει μία αύξηση των καταγεγραμμένων περιστατικών που φτάνουν στον Συνήγορο απευθείας από τους πολίτες είτε μέσω των ίδιων των σωμάτων ασφαλείας προς διερεύνηση, ωστόσο επιφυλάχθηκε να τοποθετηθεί εάν αυτό σημαίνει ότι υπάρχει μία ευρύτερη αύξηση της αυθαιρεσίας των σωμάτων ασφαλείας.

Στο 75% η αύξηση του αριθμού καταγγελιών από πολίτες στον Συνήγορο του Πολίτη για αστυνομική αυθαιρεσία