Άλβαρο Γκαρσία Λινέρα: Έλλειψη αριστερού πολιτισμού, η αδυναμία του προοδευτισμού στη Λατινική Αμερική

Ο Άλβαρο Γκαρσία Λινέρα είναι μαρξιστής διανοούμενος, ενώ υπήρξε αντιπρόεδρος της σοσιαλιστικής κυβέρνησης του Έβο Μοράλες στη Βολιβία, μέχρι την ανατροπή της από το ακροδεξιό πραξικόπημα του 2019. Πηγή: Orinoco Tribune, Μετάφραση: Παναγιώτης Παπαδομανωλάκης.

Παρά τις εκλογικές νίκες των προοδευτικών ιδεών στην περιοχή, ο νεοφιλελευθερισμός έχει δημιουργήσει μια κοινή αίσθηση που υπερβαίνει το ποιος είναι ο ηγέτης, δήλωσε ο Γκαρσία Λινέρα σε μια συνένευξή του με τη La Jornada σχετικά με τον προοδευτικό, αριστερό, δεξιό και λαϊκό πολιτισμό. Ακολουθεί το τελευταίο μέρος της συνέντευξης:

-Φαίνεται ότι σε χώρες όπως η Χιλή, το Ελ Σαλβαδόρ και ο Ισημερινός, η δεξιά παράταξη κατάφερε να κερδίσει όχι μόνο τις εκλογές, αλλά και το φαντασιακό των μεσαίων και επαγγελματικών στρωμάτων. Πώς εξηγείτε αυτό το φαινόμενο;

-Και όχι μόνο εκεί… Ακόμη και εκεί που έχουμε προοδευτικές εμπειρίες, το νεοφιλελεύθερο φαντασιακό ως μαζική κουλτούρα δεν έχει διαλυθεί πλήρως. Προφανώς, υπήρξαν στιγμές κλονισμού, λήθαργου και γνωστικού ανοίγματος σε ορισμένα μέρη, αλλά τα 40 χρόνια νεοφιλελευθερισμού έχουν καλλιεργήσει μια κοινή αφήγηση που ξεπερνά το ποιος είναι ο ηγεμόνας ή αν το κράτος θα πρέπει να μας προστατεύει ή όχι. Έχει κατοικήσει σε άλλους τύπους προσωπικών προσδοκιών.

Ο προοδευτισμός δεν είναι η υπέρβαση της νεοφιλελεύθερης κουλτούρας. Είναι μια διαδικασία αγώνα ενάντια σε αυτήν την κουλτούρα. Με τα όποια σκαμπανεβάσματα, έχει σημειώσει πρόοδο σε αρκετές πτυχές, αλλά σε αυτό – και σε άλλα – δεν έχει κερδίσει ακόμα τη μάχη. Υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες η πτυχή αυτή δεν είναι καν παρούσα ως μέρος της πάλης ενάντια στον νεοφιλελεύθερο πολιτισμό. Εκεί, ο νεοφιλελεύθερος κανόνας είναι σχεδόν απόλυτος.

Ωστόσο, η κυριαρχία αυτή έχει μειωθεί. Δεν είναι πλέον αξιωματική, αλλά γεννά αμφιβολίες. Στη δεκαετία του ’90, ο νεοφιλελευθερισμός εκπλήρωνε μια σειρά από αξιώματα ζωής, τα οποία οι άνθρωποι θεωρούσαν αδιαμφισβήτητα, σαν να ήταν κάτι φυσικό. Σήμερα, με την προοδευτική προοπτική, και σε χώρες όπως η Κολομβία, το Ελ Σαλβαδόρ, η Γουατεμάλα, στην ίδια την Ευρώπη, είναι ένα επιχείρημα που παραπαίει… Αρχίζει να εμφανίζει ρωγμές.

-Πού θα προκύψει αυτό;

-Η Κολομβία είναι αυτό που ήταν η Χιλή τη δεκαετία του ’90. Κατά τον 21ο αιώνα έχει μετατραπεί σε μια χώρα με τα franchises της Walt Disney και τη προώθηση των καλλιτεχνών, το ξεχείλισμα από την αμερικανική στρατιωτική παρουσία, και την αφήγηση ότι είναι η συνέχεια του Μαϊάμι στη Λατινική Αμερική, όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι πρότυπο.

Είναι ένα μοντέλο στο οποίο ένας υποδεέστερος νεοφιλελευθερισμός του νότου λειτουργεί επιτυχώς ως υποτελής του νεοφιλελευθερισμού του βορρά. Εκεί όπου οι εκπρόσωποι των Ηνωμένων Πολιτειών συναντήθηκαν με Κολομβιανούς επιχειρηματίες και πολιτικούς. Όπου τα πανεπιστήμια της Κολομβίας είναι ανοιχτά στα βορειοαμερικανικά. Όπου η λαϊκή κουλτούρα της καθορίζεται από το Χόλιγουντ.

Αλλά όπως είδατε, υπήρξε μια γιγαντιαία κινητοποίηση ενάντια σε όλα αυτά. Σίγουρα, δεν κατάφερε να πετύχει πολιτική νίκη. Και αυτό είναι ένα μάθημα για το πώς η συλλογική δράση πρέπει να έχει μια στρατηγική για να μπορεί να προωθήσει ένα πολιτικό γεγονός. Αλλά ακόμα και εκεί, στη «νέα Χιλή της δεκαετίας του 2020», υπήρξε ένας κλυδωνισμός, μια ρωγμή. Ευελπιστώ ότι αυτό θα συνεχιστεί και στις υπόλοιπες χώρες της ηπείρου.

-Τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, η Λατινοαμερικάνικη αριστερά είχε τρομερή πολιτιστική δύναμη. Η μουσική, λογοτεχνική και γραφική παραγωγή της ήταν εξαιρετική. Πού είναι το πολιτιστικό έργο του προοδευτισμού;

-Αυτή η κουλτούρα της αριστεράς έχει τροφοδοτήσει την πολιτική ισχύ, τα στελέχη, και την επίγνωση της πραγματικότητας της προοδευτικής εξέλιξης. Η αριστερά της δεκαετίας του 1960 δεν έχει δώσει ώθηση στον προοδευτισμό, αλλά τον έχει καλλιεργήσει και του έχει δώσει μια εσωτερική δύναμη – ένα είδος εσωτερικής έντασης, μικρής αλλά πολύ στερεής.

Ας πάρουμε το παράδειγμα της Βολιβίας. Η ανάδειξη του αυτόχθονα αγρότη δεν έχει καμία σχέση με τα αριστερά της δεκαετίας του 1960. Τίποτα. Επιπλέον, για εκείνη την αριστερά ήταν παράγοντες δεύτερης κατηγορίας, μια μικροαστική τάξη που θα έβλεπε πώς τους εργάτες να κάνουν επανάσταση. Η αναγέννηση των αγροτών γεννιέται από άλλους τομείς, από άλλες εμπειρίες.

Την εποχή των μεγάλων συλλογικών εξεγέρσεων, αυτή η αριστερά που περιθωριοποιήθηκε από τον νεοφιλελευθερισμό, με μια αστική παρουσία, ισχυρή στις δεκαετίες του ’60, του ’70, του ’80 και του ’90, επανέρχεται στην επιφάνεια. Και ονομάζεται προοδευτισμός, από κάποια στελέχη του, στο πλαίσιο των προηγούμενων ιδεολογικών διαμαχών που έλαβαν χώρα πριν τις εκλογικές νίκες.

Είμαι πεπεισμένος ότι, πριν κερδίσουμε εκλογικά, οι ιδέες είναι πάντα η πρώτη νίκη, έστω και εν μέρει. Και εκεί, η παλιά αριστερά, τα παλιά στελέχη βοήθησαν σε μια δύσκολη στιγμή. Ήξεραν πώς να καταλάβουν ότι ήταν καιρός να δράσουν, δεν περίμεναν. Κάποιοι περίμεναν και έμειναν στα κλουβιά τους, περιμένοντας να έρθει σοσιαλισμός ή κομμουνισμός. Αλλά ένα άλλο μέρος άρπαξε την ευκαιρία. Κατάλαβαν ότι υπήρχε ακτιβισμός από τη βάση. Και αυτά τα στελέχη συνέβαλαν στο να σκεφτούμε και να εμπλουτίσουμε, τόσο τη διακυβέρνηση όσο και την πολιτική συζήτηση.

Ωστόσο, ο νέος προοδευτισμός δεν έχει ούτε τον χρόνο ούτε το διαυγές βλέμμα για να επεκτείνει αυτήν την κουλτούρα της αριστεράς. Το έκανε πολύ αργά ή σε ορισμένες περιπτώσεις δεν το έκανε καθόλου.

Δεν ξέρω αν η Βολιβία είναι ένα πολύ ακραίο παράδειγμα. Το παράδοξο είναι ότι στις δεκαετίες του ’60 και του ’70 υπήρχε μια αριστερή κουλτούρα της μεσαίας τάξης, αλλά η επανάσταση έγινε από τους αυτόχθονες λαούς στη δεκαετία του 2000, όχι από τη μεσαία τάξη. Η μεσαία τάξη εντάχθηκε σε αυτή. Αυτό μαρτυρά την ριζοσπαστική φύση της ιστορικής διαδικασίας, μιας Αυτόχθονης και λαϊκής αναγέννησης, από τα κάτω.

Είναι σαν έναν άλλο κόσμο, όπου ο πωλητής τάκο γίνεται υπουργός, και μετά επιστρέφει πουλώντας τάκος. Δεν είναι ο τύπος που πλουτίζει και ζει σε ένα αρχοντικό στο El Pedregal επειδή είναι κοινωνικός ηγέτης.

-Έχει δημιουργηθεί μια νέα αριστερή κουλτούρα;

-Ένα από τα σφάλματα του προοδευτισμού, στο οποίο κατατάσσω τη Βολιβία, είναι ότι δεν είχε αρκετό χρόνο να παράγει μια νέα αριστερή κουλτούρα με αυτό το ιθαγενές αποτύπωμα. Όχι πλέον την παλιά. Δεν μπορεί να είναι η προηγούμενη που προέρχεται από τα ριζοσπαστικά μάτια της μεσαίας τάξης. Επειδή, τώρα, υπάρχει ο κοινός άνθρωπος στο δρόμο. Αλλά, ακόμα και έτσι, δεν είχε τον χρόνο και την ικανότητα να δημιουργήσει έναν πολιτισμό.

Γι’ αυτό είπα ότι ο νεοφιλελεύθερος πολιτισμός δεν έχει ηττηθεί. Έχουμε ανοίξει ρωγμές. Έχει εσοχές. Έχει σχισμές. Αλλά δεν έχει αντικατασταθεί από ένα νέο πολιτιστικό πλαίσιο.

Πότε θα μπορέσουμε να αφοπλίσουμε το νεοφιλελεύθερο πολιτιστικό πλαίσιο; Όταν θα έχουμε μια ελκυστική, εναλλακτική, αριστερή λαϊκή κουλτούρα, με νέους άξονες για την οργάνωση της καθημερινής ζωής.

Αυτή είναι μία από τις μεγάλες αδυναμίες του προοδευτισμού και κάτι που εξηγεί σε έναν βαθμό τις ήττες του. Διότι, αν την είχε χτίσει, θα είχαμε ένα μακροπρόθεσμο κύκλο, τρεις ή τέσσερις δεκαετίες τουλάχιστον. Αλλά έχει υπάρξει ένα κύμα 15 ετών, και τώρα μια άλλη αναγέννηση. Δεν είμαι σίγουρος ότι θα έχει ζωή άλλα 15 ή 20 χρόνια. Δεν είμαι.

Η μεγάλη συζήτηση σχετικά με τις νέες πολιτιστικές δομές για την οργάνωση της καθημερινής ζωής δεν βρίσκεται ακόμα στην πλευρά μας. Δεν έχουμε ακόμα αριστερή κουλτούρα στην ήπειρο, μια ριζοσπαστική λαϊκή κουλτούρα, με νικηφόρες αριστερές αφηγήσεις.