του Σταμάτη Βρετινάρη*
[ Disclaimer: Να ξεκινήσω λέγοντας πως δεν στηρίζουμε την εισβολή της Ρωσίας αλλα σε καμία περίπτωση δεν στηρίζουμε την πλευρά της Ουκρανίας, που είναι χέρι χέρι με τους ναζί Αζοφ που δολοφονούσαν μειονότητες στην περιοχή του Donbas επί οκτώ χρόνια και με το ΝΑΤΟ. Συντασσόμαστε με τους λαούς. Τώρα που ξεπεράσαμε τις αναγκαίες καταδίκες πάμε στο κυρίως άρθρο]
Με αφορμή τον Ρωσο-Ουκρανικό πόλεμο, πολλοί βρήκαν την ευκαιρία να εκφράσουν την αντι-ρωσική τους υστερία, μα κυρίως η Δύση. Παρακολουθήσαμε αυτή την αντι-ρωσική φρενίτιδα να εξελίσσεται από κυρώσεις σε οικονομικό επίπεδο σε πολιτισμικό, μέχρι να φτάσει σε σημεία παραλογισμού όπου την πληρώνουν οι καημένες γατούλες.
Σε διεθνές επίπεδο είδαμε πολυεθνικές όπως οι Skoda, Apple, META, Twitter, Google, Netflix, Boeing, Airbus, Exxon Mobil, Ikea, UPS, DHL, FedEx, Walt Disney και πολλές άλλες να αποσύρονται από την Ρωσία σε μια προσπάθεια οικονομικού στραγγαλισμού. Όμως η διάθεση του στραγγαλισμού δεν σταμάτησε μόνο στον οικονομικό τομέα. Σειρά πήρε και ο πολιτισμός. Είδαμε τον μαέστρο της φιλαρμονικής ορχήστρας της Βαυαρίας να απολύεται, τον αποκλεισμό της Ρωσίας από την Eurovision (θα το αντέξουν άραγε;) και γενικά από διεθνής διαγωνισμούς όπως οι Ολυμπιακοί αγώνες, τις ακυρώσεις παραστάσεων μπαλέτου Bolshoi και η λίστα συνεχίζεται. Στην χώρα μας είδαμε αυτή την υστερία να εκφράζεται μέσω της Υπ. Μενδώνη με την ακύρωση της παράστασης <<Λίμνη των Κύκνων>> και το κλείσιμο δύο ειδησεογραφικών πρακτορείων, του Sputnik και Russia Today (αχ Ευρώπη κλειδοκράτορα της δημοκρατίας και ελευθερίας άποψης…).
Στα πλαίσια του πολιτισμικού στραγγαλισμού, οι ακαδημαϊκοί κύκλοι δεν έμειναν με τα χέρια σταυρωμένα και συμμετείχαν στο πανηγύρι. Χαρακτηριστικά, το επιστημονικό περιοδικό Journal of Molecular Structure, που ανήκει στον εκδοτικό όμιλο Elsevier, αρνήθηκε να εξετάσει δημοσίευση από ρώσους επιστήμονες διότι είναι ρώσοι.
Σε γνωστό ινστιτούτο του Βερολίνου, εσωτερικό email ζητάει από τους ερευνητές να κόψουν τις σχέσεις τους με ρωσικά ινστιτούτα έρευνας (βλ. φωτογραφίες).
Σε αυτό το σημείο έχουμε να κάνουμε κάποιες προτάσεις στην Δύση για πιο αποτελεσματικό μποϊκοτάζ της ρωσικής επιστήμης. Μπορούν ας πούμε να σταματήσουν να χρησιμοποιούν δορυφόρους, καθώς χωρίς τον σοβιετικό Andrey Kolmogorov και τον μαθητή του Vladimir Arnold, δεν θα είχαμε τα μισα θεωρηματα περί δυναμικων συστημάτων. Η δουλειά τους είναι θεμελιώδης λίθος για τον υπολογισμό τροχιών δορυφόρων και την πλοήγηση τους. Καθώς όμως το αντικείμενο των δυναμικών συστημάτων δεν περιορίζεται μόνο στην δυναμική του ηλιακού μας συστήματος, αλλά έχει επεκτάσεις στην επιδημιολογία ( ναι αυτή που χρησιμοποιούσαν τώρα με την πανδημία του covid-19 ), οικολογία κοκ, η σημαντικότητα της δουλειάς τους αυξάνεται. Επίσης ο Kolmogorov μαζί με τους Yakov Grigorevich Sinai και Nikolai Vasilyevich Smirnov έπαιξαν τεράστιο ρόλο στην ανάπτυξη της Στατιστικής και Θεωρίας Πιθανοτήτων. Φοβάμαι να ξεκινήσω να γράφω τις συνεισφορές των τιτάνων αυτών διότι το άρθρο θα γίνει μαχαμπαράτα. Αξίζει να κάνετε μια παύση στο σημείο αυτό και να πατήσετε στα λινκς των δύο επιστημόνων αυτών και να τους ανακαλύψετε. Εν συνεχεία πάμε να δούμε μερικές από τις πιο εμβληματικές μορφές της ρωσικής/σοβιετικής επιστήμης που χωρίς αυτούς η επιστήμη και κατ’ επέκταση και ο κόσμος μας, θα ήταν πολύ πιο πίσω.
Από τους σημαντικότερους θεωρητικούς φυσικούς. Χαρακτηριστικά, τα επιτεύγματά του περιλαμβάνουν την κβαντική θεωρία του διαμαγνητισμού, τη θεωρητική ερμηνεία της υπερρευστότητας, τη θεωρία των μεταβολών φάσεως δεύτερης τάξεως, τη Θεωρία Γκίνσμπουργκ-Λαντάου για την υπεραγωγιμότητα, την ερμηνεία του φαινομένου της «αποσβέσεως Λαντάου» στη Φυσική Πλάσματος, τον πόλο Λαντάου στην Κβαντική Ηλεκτροδυναμική, τη θεωρία των νετρίνων και τη συμβολή στην επινόηση της μεθόδου του πίνακα πυκνότητας στην Κβαντομηχανική. Του απονεμήθηκε το Βραβείο Νόμπελ Φυσικής του 1962 για την ανάπτυξη μιας μαθηματικής θεωρίας της υπερρευστότητας που εξηγεί όλες τις παράδοξες ιδιότητες του υγρού ηλίου (He II) σε θερμοκρασίες κάτω των 2,17 K (−270,98 °C). Συνείσφερε επίσης στη θεωρία της Γενικής Σχετικότητας, όταν διατύπωσε την εξίσωση Landau-Raychaudhuri, η οποία αποτελεί σημαντικό εργαλείο για την απόδειξη των θεωρημάτων ιδιομορφιών Hawking-Penrose.
Γνωστός για τα πολυώνυμα Chebyshev πάνω στα οποία βασίζονται οι φασματικές μέθοδοι επίλυσης διαφορικών εξισώσεων.
Alexander Alexandrovich Friedmann
Γνωστός για την θεωρία του για το διαστελλόμενο σύμπαν. Το μοντέλο του Φρίντμαν αποτελεί μέχρι και σήμερα το status quo της σύγχρονης κοσμολογίας.
George Gamow εξήγησε πρώτος την ακτινοβολία άλφα, ανέπτυξε το πυρηνικό μοντέλο της υγρής σταγόνας το πρώτο μαθηματικό μοντέλο του πυρήνα. Πρώτος εκτίμησε την νουκλεοσύνθεση της Μεγάλης Έκρηξης εκτιμώντας το ποσοστό Υδρογόνου και Ηλίου στο σύμπαν.
μελέτησε την ευστάθεια δυναμικών συστημάτων, ειδικά όταν αυτά είναι χαοτικά. Ο χρόνος Lyapunov είναι ο χαρακτηριστικός χρόνος ενός δυναμικού συστήματος που είναι χαοτικό. Σχεδόν σε όλες (αν όχι σε όλες) τις μελέτες χαοτικών συστημάτων, γίνεται χρήση της δουλειάς του.
Γνωστός στους κύκλους της μαθηματικής σχετικότητας για την κατηγοριοποίηση των χωροχρόνων βάσει των αλγεβρικών ιδιοτήτων του τανυστή Weyl.
Τεράστια συνεισφορά στην θερμοδυναμική των μελανών οπών και στην κοσμολογία. Ήταν ένας από τους βασικούς υπεύθυνους για την ανάπτυξη της σοβιετικής πυρηνικής βόμβας.
Alexei Alexandrovich Starobinsky
Μαθητής του Yakov Borisovich Zeldovich και τεράστια μορφή της κοσμολογίας με σημαντικό έργο πάνω στην θεωρία του πληθωρισμού (όχι ο οικονομικός που μας κάνει πιο φτωχούς, αλλά αυτός που έκανε το σύμπαν να διαστέλλεται στα πρώτα του βήματα). Θεωρείται ένας εκ των πατέρων των θεωριών πληθωρισμού και εναλλακτικών θεωριών βαρύτητας. Του απονεμήθηκε το Βραβείο Καβλί στην Αστροφυσική “για την πρωτοπορία στη θεωρία του κοσμικού πληθωρισμού”. (ναι επίτηδες μπήκε αυτή η πληροφορία). Μαζί με τον μαθητή του, τον Rashid Alievich Sunyaev, ανακάλυψαν το ομώνυμο φαινόμενο Sunyaev–Zeldovich effect που παίζει σημαντικό ρόλο στην ερμηνεία της κοσμικής ακτινοβολίας.
Τον γνωρίζουμε όλοι από τα μαθητικά μας χρόνια για την εφεύρεση του περιοδικού πίνακα με τα χημικά στοιχεία.
Ανέπτυξε μία από τις κύριες μεθόδους επίλυσης διαφορικών εξισώσεων που χρησιμοποιείται στην ρευστομηχανική.
Γνωστός για την δουλειά του πάνω στην υπερβολική γεωμετρία που αργότερα ονομάστηκε, γεωμετρία Λομπατσέφσκι. Η γεωμετρία Λομπατσέφσκι είναι μία από τις τρεις πιθανές γεωμετρίες για το σύμπαν μας. Στην εικόνα, το δεύτερο σχήμα απεικονίζει την γεωμετρία Λομπατσέφσκι. Διαβάστε περισσότερα για το σχήμα του σύμπαντος εδώ.
Γνωστός για τους τόπους Sobolev (Sobolev spaces). Σημαντικότατες συνεισφορές στη συναρτησιακή ανάλυση. Η σύγχρονη θεωρία των μερικών διαφορικών εξισώσεων στηρίζεται στη δουλειά του.
Evgeny Mikhailovich Lifshitz μαζί με τους Vladimir Belinski και Isaak Khalatnikov ανέπτυξαν την μοναδικότητα BKL ένα από τα βασικά φαινόμενα της Γενικής Θεωρίας Σχετικότητας. Επιπλέον, ο πρώτος εξ αυτών μαζί με τον Lev Davidovich Landau συνέγραψαν την σειρά βιβλίων Course of Theoretical Physics, μία από τις πιο γνωστές σειρές βιβλίων φυσικής.
μαθητής του Pafnuty Chebyshev και ανακάλυψε τις αλυσίδες Markov, πάνω στις οποίες βασίζονται οι τεχνικές προσομοίωσης Markov Chain Monte Carlo (MCMC). Οι αλυσίδες Markov έχουν πολλές εφαρμογές ως στατιστικά μοντέλα πραγματικών διεργασιών, όπως η μελέτη των συστημάτων ελέγχου ταχύτητας στα μηχανοκίνητα οχήματα, οι ουρές ή οι σειρές πελατών που φτάνουν σε ένα αεροδρόμιο, οι συναλλαγματικές ισοτιμίες και η δυναμική των πληθυσμών. Οι μέθοδοι MCMC χρησιμοποιούνται κυρίως για τον υπολογισμό αριθμητικών προσεγγίσεων πολυδιάστατων ολοκληρωμάτων, για παράδειγμα στην Μπεϋζιανή στατιστική, την υπολογιστική φυσική, την υπολογιστική βιολογία και την υπολογιστική γλωσσολογία.
Τον Αύγουστο του 2006 προσφέρθηκε στον Πέρελμαν το μετάλλιο Fields για “τη συμβολή του στη γεωμετρία και τις επαναστατικές του ιδέες για την αναλυτική και γεωμετρική δομή της ροής Ρίτσι”, αλλά αρνήθηκε το βραβείο, δηλώνοντας: “Δεν με ενδιαφέρουν τα χρήματα ή η φήμη. Δεν θέλω να εκτίθεμαι σαν ζώο σε ζωολογικό κήπο”.
Στις 18 Μαρτίου 2010, ανακοινώθηκε ότι πληρούσε τα κριτήρια για να λάβει το πρώτο βραβείο Clay Millennium Prize για την επίλυση της εικασίας Πουανκαρέ. Την 1η Ιουλίου 2010, απέρριψε το βραβείο του ενός εκατομμυρίου δολαρίων, λέγοντας ότι θεωρούσε άδικη την απόφαση του συμβουλίου του Ινστιτούτου Clay, καθώς η συμβολή του στην επίλυση της εικασίας Πουανκαρέ δεν ήταν μεγαλύτερη από εκείνη του Richard S. Hamilton, του μαθηματικού που πρωτοστάτησε στη ροή Ricci εν μέρει με στόχο την επίλυση της εικασίας.
Boris Nikolayevich Delaunay γνωστός για τον τριγωνισμό Ντελονέ που χρησιμοποιείται σε υπολογιστικές μεθόδους σε κατασκευές υπολογιστικών πλεγμάτων. Στην παρακάτω εικόνα, αριστερά βλέπουμε ένα παράδειγμα της μεθόδου του και στην δεξιά πλευρά το διάγραμμα Voronoi. Το διάγραμμα Voronoi είναι συμπληρωματικό του τριγωνισμού Ντελονέ. Ο Georgy Feodosevich Voronoy ήταν ένας Ρώσος μαθηματικός ουκρανικής καταγωγής.
Η λίστα μπορεί να συνεχίσει επ άπειρον και μπορεί κανείς να μιλάει με τις ώρες για την σημαντικότητα της συνεισφοράς αυτών των γιγάντων της επιστήμης. Αυτή είναι μονάχα μια μικρή λίστα επιστημόνων στους τομείς της Αστροφυσικής/Κοσμολογίας/Μαθηματικών και πιο σημαντικά όσους γνωρίζω εγώ μέσα από την εμπειρία μου.
Συνεπώς, προτείνω στην Δύση για πιο αποτελεσματικό μποϊκοτάζ στους Ρώσους, να σταματήσουν να χρησιμοποιούν οτιδήποτε έχουν βγάλει οι παραπάνω επιστήμονες. Προφανώς αυτό είναι παράνοια, ακριβώς όσο είναι και το να θες να αποκλίσεις ρώσους ερευνητές και ινστιτούτα. Η επιστήμη γνώρισε μεγάλη άνθιση από τότε που ξεκινήσαμε να μοιραζόμαστε την γνώση και να σχηματίζουμε μεγάλα δίκτυα συνεργασιας. Όχι ότι ο καπιταλισμός δεν βρήκε τρόπο να τα σαπίσει και αυτά, αλλά το συνεργατικό μοντέλο έχει ξεπεράσει το μοντέλο του τρελού επιστήμονα κλεισμένο στο εργαστήριο του που δεν μοιράζονταν την γνώση του.
Ξέρουμε από την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου ότι η αποκοπή της σοβιετικής επιστημονικής κοινότητας από την αντίστοιχη δυτική δυσκόλεψε και καθυστέρησε πολλές ανακαλύψεις. Ένας δεύτερος γύρος αποκλεισμού και απομόνωσης διακινδυνεύει να μας αφήσει πολύ πίσω, σε μια περίοδο που η επιστήμη παίζει/θα παίξει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους, καθώς καλούμαστε να αναλάβουμε τις ευθύνες μας απέναντι στην φύση, βλέπε κλιματική αλλαγή. Το κοινό αστείο μεταξύ μαθηματικών-αστροφυσικών όταν αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα στα μαθηματικά, είναι ότι “λογικά θα το έχει βγάλει κάποιος σοβιετικός μαθηματικός ήδη”. Υπήρξαν πολλές περιπτώσεις που οι σοβιετικοί επιστήμονες είχαν λύσει προβλήματα αλλά ήταν δημοσιευμένα στα ρωσικά περιοδικά της ΕΣΣΔ. Αυτή η γνώση ήρθε πολύ αργότερα στην δύση. Όλα δείχνουν ότι μπαίνουμε σε μια νέα περίοδο ψυχρού πολέμου και τέτοιες προσπάθειες αποκλεισμού των ρώσων επιστημόνων, θα βλάψουν όλη την ανθρωπότητα, όχι την Ρωσία μονάχα.
Ένα μικρό σημείωμα για τέλος.
‘Οπως και με τις αεροπορικές απαγορεύσεις οι Ρώσοι απάντησαν με αντίστοιχες απαγορεύσεις, έτσι και στην επιστήμη εάν απαντήσουν τότε θα έχουμε σοβαρό πρόβλημα. Ίσως να μην είναι τόσο προφανές εκ πρώτης όψης. Πάμε να δούμε όμως γιατι.
Καθώς το καπιταλιστικό μοντέλο έχει διεισδύσει και στην επιστήμη, οι επιστήμονες πλέον πληρώνουν για να δημοσιεύσουν στα περιοδικά και πληρώνουν ξανά (!) για να έχουν πρόσβαση στις δημοσιεύσεις τους (η δουλεια τους η ίδια). Μόνο τα μεγάλα ινστιτούτα στις πλούσιες χώρες έχουν την δυνατότητα να πληρώνουν τις υπέρογκες συνδρομές σε πολλά περιοδικά παράλληλα, έτσι ώστε οι ερευνητές τους να έχουν πρόσβαση στην απαραίτητη γνώση για να διεξάγουν την έρευνα τους. Τί γίνεται όμως με τα πανεπιστήμια που δεν έχουν την δυνατότητα για συνδρομές? Στην κατηγορία αυτή ανήκει και η Ελλάδα. Οι ερευνητές των πανεπιστημίων αυτών χρησιμοποιούν (άτυπα/παράνομα) τους ιστοτόπους των Sci-hub [https://sci-hub.ru/] και Library Genesis [https://libgen.is/] (ένα κατάλοιπο της Σοβιετικής Ένωσης) για να κατεβάζουν επιστημονικά άρθρα και βιβλία δωρεάν. Είναι το κοινό μυστικό της ακαδημαικής κοινότητας. To Library Genesis έχει 25 εκατομμύρια έγγραφα που αντιστοιχούν σε 42ΤΒ (Τerabytes) δεδομένων, ενώ το Sci-Hub διαθέτει 85.258.448 άρθρα και αρχεία PDF.
Οι σελίδες αυτές μπλοκάρονται από την ευρωπαική ένωση μέσα από τους παρόχους ίντερνετ, που όμως εύκολα παρακάμπτεται με μία αλλαγή του default DNS σε έναν της αρεσκείας σας πχ τον 1.1.1.1 ( οδηγίες για το πως να αλλάξετε τον DNS σας σε αυτόν του 1.1.1.1 μπορείτε να βρείτε εδώ )
Ενδεικτικοί αριθμοί για το πόσο διαδεδομένη είναι η χρήση του Sci-Hub:
Σε εικόνα που δημοσιεύουμε (βλ. γκαλερί) βλέπουμε τον αριθμό των άρθρων που παρέχει η ιστοσελίδα για την περίοδο 30 ημερών ( 12 Ιανουαρίου – 12 Φεβρουαρίου ) [πηγή]
Εάν λοιπόν οι Ρώσοι ανταποδώσουν τους αποκλεισμούς κλείνοντας αυτές τις δύο ιστοσελίδες μονάχα, τότε τα πράγματα θα είναι πολύ ζοφερά για την επιστήμη και κυρίως για τους φοιτητές και ερευνητές σε φτωχές χώρες. Όπως πάντα χαμένος βγαίνει ο λαός.
- ο Σταμάτης Βρετινάρης είναι υπ. διδάκτωρ Αστροφυσικής
[ευχαριστίες στον Νίκο Χατζαράκη για την ενδελεχή ανάγνωση του άρθρου και τα σχόλια του, πριν την δημοσίευση]