Έκθεση για το κράτος δικαίου στην Ελλάδα για το 2021 δημοσίευσε το Govwatch, μία ανεξάρτητη, μη κερδοσκοπική πρωτοβουλία του Vouliwatch, συλλογής, καταγραφής και αναφορών περιστατικών παραβίασης του Κράτους Δικαίου στην Ελλάδα.

«Η αρχή του κράτους δικαίου ή δικαιοκρατική αρχή είναι η αρχή της νομιμότητας υπό την ευρύτατη έννοιά της. Είναι η αρχή της τήρησης του νόμου και γενικότερα του δικαίου» (Σπυρόπουλος Φ., Συνταγματικό Δίκαιο, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, 2018, σελ. 51). Η αρχή του κράτους δικαίου αποτελεί μία ευρύτερη έννοια-ομπρέλα που αποτελείται και περιλαμβάνει πολλές ειδικότερες αρχές, όπως μεταξύ άλλων τις αρχές της αναλογικότητας, της ισότητας, της νομιμότητας, της απαγόρευσης της αυθαιρεσίας των εκτελεστικών εξουσιών, της ασφάλειας του δικαίου, της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, του δικαστικού ελέγχου και της αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας, της διαφάνειας και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Το World Justice Program, ορίζει το κράτος δικαίου ως ένα σύστημα που διέπεται από 4 οικουμενικές αρχές: α) Λογοδοσία (Αccountability), β) Δίκαιος Νόμος (Just Law), γ) Ανοικτή Διακυβέρνηση (Open Government) και δ) Προσβάσιμη και Αμερόληπτη Δικαιοσύνη (Accessible and Impartial Justice). Οι αρχές αυτές, μετά την περαιτέρω εξειδίκευσή τους σε 8 πρωταρχικούς παράγοντες [1. Περιορισμοί των Κυβερνητικών Εξουσιών, 2. Απουσία Διαφθοράς, 3. Ανοικτή Διακυβέρνηση, 4. Θεμελιώδη Δικαιώματα, 5. Τάξη και Ασφάλεια, 6. Επιβολή των κανονισμών, 7. Αστική Δικαιοσύνη και 8. Ποινική Δικαιοσύνη].

Τα ποσοτικά και ποιοτικά ευρήματα του Govwatch για το 2021 αναδεικνύουν σημαντικά προβλήματα και συχνά πισωγυρίσματα στο κεκτημένο του Κράτους Δικαίου στην Ελλάδα. Η έρευνα του Govwatch κατέγραψε ότι, κατά το έτος της παρούσας έκθεσης, η κυβέρνηση κατέθεσε 102 εκπρόθεσμες τροπολογίες (το 47,2% επί του συνόλου) στα νομοσχέδια που έφερε προς ψήφιση στη Βουλή, κατά παράβαση των κανόνων καλής νομοθέτησης του Συντάγματος και του Κανονισμού της Βουλής. Ακόμη, τα υπουργεία παραβίασαν τους κανόνες του Επιτελικού Κράτους για τη δημόσια διαβούλευση σε τουλάχιστον 27 νομοσχέδια, περιορίζοντας συχνά τον χρόνο διαβούλευσης σε διάστημα μικρότερο ακόμα κι από το κατ’ εξαίρεση ελάχιστο της μίας εβδομάδας που κατοχυρώνει ο νόμος.

Τα προβλήματα δεν περιορίζονται στη νομοθετική διαδικασία. Χαρακτηριστική περίπτωση για το 2021 είναι οι χειρισμοί της κυβέρνησης στο ζήτημα της διασφάλισης του συνταγματικά κατοχυρωμένου απαραβίαστου του απορρήτου των επικοινωνιών. Έχοντας θέσει ήδη από τον Ιούλιο του 2019 την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ) υπό την εποπτεία του πρωθυπουργού (ΦΕΚ: Τεύχος Α’/119/8.7.2019), τον Μάρτιο του 2021 η ελληνική κυβέρνηση άλλαξε, με μια εκπρόθεσμη και άσχετη με το κύριο αντικείμενο του νόμου τροπολογία, τον νόμο για την άρση του απορρήτου επικοινωνιών, απαγορεύοντας στην ανεξάρτητη Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ) τη δυνατότητα να γνωστοποιεί στους/στις πολίτες ότι παρακολουθούνταν από την ΕΥΠ για λόγους εθνικής ασφάλειας, ακόμα και στην περίπτωση που το μέτρο έχει πλέον αρθεί και η γνωστοποίηση δεν διακυβεύει τον σκοπό για τον οποίο είχε διαταχθεί η άρση του απορρήτου. Τρία μέλη της ΑΔΑΕ -μεταξύ των οποίων ο πρόεδρος της Αρχής και καταξιωμένος δικαστικός Χρήστος Ράμμος- δημοσίευσαν επιστημονικό άρθρο, στο οποίο υποστήριξαν ότι η νέα ρύθμιση ενδέχεται να παραβιάζει την συνταγματικά κατοχυρωμένη προστασία του απορρήτου των επικοινωνιών, το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), καθώς και τον σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Ειδική μνεία στις παρακολουθήσεις δημοσιογράφων ως πρόβλημα του Κράτους Δικαίου έκανε και η έκθεση της Κομισιόν.

Στο πλαίσιο μιας σταχυολόγησης σημαντικών περιπτώσεων που κατέγραψε το Govwatch και εγείρουν ζήτημα Κράτους Δικαίου στην Ελλάδα, θα πρέπει ακόμα να αναφερθούν:

  • Η διεύρυνση της εφαρμογής του άρθρου 191 του Ποινικού Κώδικα για το αδίκημα της διασποράς ψευδών ειδήσεων, η οποία ενδέχεται να περιορίσει ανεπίτρεπτα τα θεμελιώδη δικαιώματα της ελευθερίας της έκφρασης και της ελευθερίας του Τύπου.
  • Η αδιαφάνεια στη χρηματοδότηση των ΜΜΕ.
  • Οι καταγγελίες για λογοκρισία στην ΕΡΤ (Τον Φεβρουάριο του 2021 αποκαλύφθηκε περιστατικό λογοκρισίας στην ΕΡΤ, για τον τρόπο ειδησεογραφικής κάλυψης του ταξιδιού του Πρωθυπουργού στην Ικαρία – Τον Απρίλιο του 2021, η δημοσιογράφος και ειδική γραμματέας της ΕΣΗΕΑ, Μάχη Νικολάρα, κατήγγειλε περιστατικό λογοκρισίας της από τη διοίκηση της ΕΡΤ, αφού «κόπηκε» τηλεοπτικό ρεπορτάζ της, το οποίο σχετιζόταν με τη διαχείριση περιεχομένου και τη λογοκρισία στα social media).
  • Οι αποφάσεις της Αστυνομίας για απαγόρευση δημόσιων συναθροίσεων, οι οποίες θέτουν ζήτημα περιορισμού του δικαιώματος του συνέρχεσθαι κατά τρόπο αντίθετο προς το Σύνταγμα.
  • Η παραβίαση, σύμφωνα με την ανεξάρτητη Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ), του Γενικού Κανονισμού για την Προστασία Δεδομένων (GDPR) από το υπουργείο Παιδείας στη σύμβαση με τη Cisco σχετικά με το σύστημα τηλεκπαίδευσης.
  • Τα στοιχεία για χρήση εμπρηστικού μηχανισμού από αστυνομικό στη Νέα Σμύρνη.
  • Καταγγελίες για καταχρηστική άσκηση βίας από την αστυνομία.
  • Tα τεκμήρια και οι ανησυχίες της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (LIBE) για παράνομες επαναπροωθήσεις αιτούντων άσυλο στην Τουρκία από την ελληνική επικράτεια.
  • Η απόφαση της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ για παραβιάσεις των δικαιωμάτων των αντιρρησιών συνείδησης.
  • Η απόφαση της Δικαιοσύνης για παράνομη απαγόρευση εξόδου σε Αφγανό πρόσφυγα από τη δομή φιλοξενίας.

Η διαφθορά συνιστά έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους για το Κράτος Δικαίου, την οικονομική ανάπτυξη, τους δημοκρατικούς θεσμούς και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Για το 2021, στην κατηγορία «Διαφθορά», το Govwatch κατέγραψε συνολικά 7 παραβιάσεις.

Η ελευθερία και η ασφάλεια αποτελούν αξίες απαραίτητες για ένα Κράτος Δικαίου. Για το 2021, στην κατηγορία «Τάξη & Ασφάλεια», το Govwatch κατέγραψε συνολικά 26 παραβιάσεις (Αστυνομική Βία και Αυθαιρεσία – 9 αναφορές). Χαρακτηριστική ήταν και η τέταρτη έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη, που είδε το φως της δημοσιότητας το καλοκαίρι του 2022, η οποία έκανε λόγο για δυσλειτουργίες στην πειθαρχική διαδικασία στα Σώματα Ασφαλείας και διαφαινόμενη στοχοποίηση από αυτά νεαρών πολιτών και άλλων ευάλωτων ομάδων, λόγω εθνικής, εθνοτικής ή φυλετικής καταγωγής, μεταξύ άλλων. Η έκθεση κατέγραφε αύξηση κατά 17% του ποσοστού των καταγγελιών για αυθαίρετη συμπεριφορά των ανδρών των Σωμάτων Ασφαλείας, με την πλειοψηφία αυτών να εντοπίζεται στην Ελληνική Αστυνομία.

Ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτελεί μία από τις βασικές υποχρεώσεις ενός Κράτους Δικαίου. Για το 2021, στην κατηγορία «Θεμελιώδη Δικαιώματα», το Govwatch κατέγραψε συνολικά 22 παραβιάσεις, εκ των οποίων οι 12 αφορούν Δικαιώματα Μεταναστών, Προσφύγων και Αιτούντων Ασύλου.

Στην ενότητα «Ελευθερία του Λόγου» καταγράφηκαν 3 αναφορές. Θυμίζουμε πως, μόλις λίγες πριν ημέρες, νέα έκθεση δημοσιεύτηκε επτά διεθνών δημοσιογραφικών οργανώσεων MFRR για την Ελευθερία του Τύπου στη σκιά των παρακολουθήσεων και των επιθέσεων σε δημοσιογράφους. Η έκθεση αφορούσε το επίπεδο της ελευθερίας του Τύπου στις χώρες της ΕΕ κατά το πρώτο εξάμηνο το 2022 και περιελάμβανε ξεχωριστό κεφάλαιο για την περίπτωση της Ελλάδας, ενώ γινόταν και χωριστή αναφορά και στο ζήτημα του σκανδάλου των υποκλοπών με αιχμή την παρακολούθηση του Θανάση Κουκάκη.

Στην ενότητα που αφορά παράνομη χρήση βίας την εποχή της COVID-19, η Έκθεση της Διεθνούς αμνηστίας, το καλοκαίρι του 2021, παρουσιάζει πώς η συστηματική και μακροχρόνια παράνομη χρήση βίας εκ μέρους των αστυνομικών Αρχών, υπό το πρόσχημα της πανδημίας, θέτει σε κίνδυνο το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα του συνέρχεσθαι. Στην έκθεσή της, αναδεικνύει μια σειρά από παράνομες πρακτικές εκ μέρους των ελληνικών Αρχών κατά τη διάρκεια διαμαρτυριών και διαδηλώσεων. Στη συνέχεια, παραθέτει σοβαρούς ισχυρισμούς για βασανιστήρια ή άλλη κακομεταχείριση κατά την κράτηση από την αστυνομία και αναφέρει περιστατικό κατά το οποίο, αστυνομικοί αυτοπροσδιορίστηκαν ως μέλη του ακροδεξιού κόμματος Χρυσή Αυγή. Όπως προκύπτει από την έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας, οι ελληνικές αρχές χρησιμοποίησαν αυθαίρετες συλλήψεις, καθολικές απαγορεύσεις, αδικαιολόγητα πρόστιμα και παράνομη χρήση βίας.