Η ψυχική υγεία στα τηλεοπτικά παράθυρα, η ανηθικότητα στα ύψη

της Γεωργίας Κριεμπάρδη

«Πληροφορίες θέλουν τη Δήμητρα Αλεξανδράκη να έκανε απόπειρα αυτοκτονίας». Η είδηση αρχικά μεταδόθηκε …με επιφύλαξη από την εκπομπή «Χαμογέλα και πάλι» της Σίσσυς Χρηστίδου. Ο δημοσιογράφος, μάλιστα, ανέφερε ότι το μοντέλο, μιλώντας τηλεφωνικά με φίλη της, δήλωσε ότι «δεν θέλω άλλο τη ζωή μου». «Πήγαν άμεσα στο ξενοδοχείου όπου διέμενε στη Θεσσαλονίκη, την εντόπισαν σε μια λίμνη αίματος» είπε ο δημοσιογράφος. Η κοπέλα παρενέβη οργισμένη μέσω τηλεφωνικής επικοινωνίας. «Αλλάξτε άμεσα στον τίτλο, έχω μια οικογένεια από πίσω μου. Έτσι και ζούσε η γιαγιά μου και το έβλεπε αυτό θα έμενε στον τόπο». Η Σίσσυ Χρηστίδου και το επιτελείο της εκπομπής προσπαθούσε, ατυχώς, να το… «σώσει».

Την ίδια εβδομάδα, σε όλα τα κανάλια είδαμε το εξής:

«Πρώην παίκτης ριάλιτι έχει ταμπουρωθεί στα ΕΛΤΑ Κρυονερίου και απειλεί να αυτοκτονήσει». Το ίδιο βέβαια έπαιξε και στην μαζική πλειοψηφία των Μέσων.

Μιντιακός βούρκος. Δεν είναι η πρώτη φορά. Η ελληνική τηλεόραση έχει πολλές φορές πιάσει πάτο. Για την ακρίβεια, δυσκολευόμαστε να βρούμε στιγμές που δεν έχει πιάσει πάτο. Ανάμεσα σ’ αυτές τις στιγμές της κατάπτωσης, πολλές φορές και η ψυχική υγεία που περιφέρεται στα τηλεοπτικά παράθυρα, με έναν λόγο αντιδεοντολογικό, χωρίς γνώση ή με λανθασμένη χρήση της ορολογίας περί ψυχικής διαταραχής, έναν λόγο ανήθικο και ειδήσεις με όρους κακού μάρκετινγκ χωρίς να λαμβάνεται υπόψιν ο αποδέκτης, δηλαδή οι άνθρωποι με την ψυχική ευαλωτότητα. Για τα Μέσα, για το «κίτρινο» γαρνίρισμα της ανούσιας θεματολογίας τους δηλαδή, οι ανθρώπινες ζωές σε κάποια δύσκολη κατάστασή τους είναι βούτυρο στο ψωμί τους για δραματοποιημένο θέαμα, «εντυπωσιακούς» τίτλους, γλαφυρές περιγραφές και …έντονη μουσική.

Έχω γράψει αρκετές φορές για το στίγμα της ψυχικής υγείας. Μάλιστα, δεν πάει πολύς καιρός από όταν το έργο «Σβήνουμε το στίγμα. Στο λόγο μας», παρουσίασε το νέο του σποτ το οποίο απευθύνεται σε δημοσιογράφους, ανθρώπους των ΜΜΕ και παραγωγούς περιεχομένου, αλλά και στο ευρύ κοινό. Με σύνθημα «Τυπώνουμε την είδηση, όχι το στίγμα» και με τη μορφή animation, το νέο σποτ της δράσης παρουσίαζε έναν δημοσιογράφο, ο οποίος στην προσπάθειά του να καλύψει ένα θέμα ψυχικής υγείας που δεν είναι και τόσο καλά πλαισιωμένο, βρίσκεται μπροστά σε μια δυσάρεστη έκπληξη η οποία του υπενθυμίζει μερικές βασικές αρχές του αντιστιγματιστικού λόγου:

Πριν τη δημοσίευση θυμήσου:

– Μη συσχετίζεις την ψυχική υγεία με βίαιες και εγκληματικές συμπεριφορές.

– Μη χαρακτηρίζεις καταστάσεις και γεγονότα με ψυχιατρικούς όρους.

– Δείξε σεβασμό στον άνθρωπο και την ιστορία του.

Αυτός ο σεβασμός, την τελευταία εβδομάδα, αναζητείται. Δεν τους ενδιαφέρει ο άνθρωπος. Δεν τους ενδιαφέρει να αναπαράγουν μία είδηση με δημοσιογραφική ή έστω -εν προκειμένω- τηλεοπτική δεοντολογία. Κρεμάνε ανθρώπους στα μανταλάκια, χωρίς να κάνουν το βασικότερο: να καλέσουν να διασταυρώσουν μια είδηση και να καταλάβουν κάτι που θα έπρεπε εξαρχής να είχαν καταλάβει: τέτοιες ειδήσεις δεν είναι ειδήσεις, αλλά προστατεύουμε τις συγκεκριμένες υποθέσεις και τους εμπλεκόμενους. Διψάνε για κλικς, για να μείνει κολλημένος ο τηλεθεατής στην οθόνη. Κακοποιούν ανθρώπινες ψυχές, κακοποιούν ασθένειες. Όμως, κανείς δεν ενδιαφέρεται γι’ αυτά. Ο κόσμος τους πήρε χαμπάρι. Ξέρουν ότι κακοποιούν ιστορίες για να πουλήσουν.

«Ο διασυρμός προσώπων από τα κυρίαρχα ΜΜΕ με τη μετατροπή τους σε θέαμα προς τέρψη και παραμύθιασμα του τηλεθεατή (προς αύξηση και των ποσοστών της τηλεθέασης), είτε με την διαμόρφωση και την κατασκευή, ή ακόμα και με την επινόηση ανύπαρκτων συμβάντων (όπως εν προκειμένω), δεν είναι απλώς μια πάγια τακτική τους, αλλά ο καθαυτό τρόπος ύπαρξης αυτών των ΜΜΕ. Ακόμα και το πραγματικό συμβάν μιας αυτοκτονίας, ή μια απόπειρας, δεν παύει να είναι μια προσωπική υπόθεση, η τραγική έκβαση μιας αβίωτης (και με το πνιγηρό αίσθημα του αβοήθητου) συνθήκης ζωής που χρειάζεται σοβαρή διερεύνηση και σεβασμό στο άτομο και στο περιβάλλον του που βιώνει την απώλεια. Ένα σεβασμό που πρέπει να έχει να κάνει και με το αν, εν τέλει, το συμβάν θα υπάρχει λόγος να
δημοσιοποιηθεί και με ποιο τρόπο» σχολιάζει στο ΤΡΡ ο ψυχίατρος Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου.

«Η κατασκευή σεναρίων για ανύπαρκτα συμβάντα με τη μορφή των γνωστών και καθημερινών τηλεοπτικών σκουπιδιών με τα οποία ποτίζουν και υπνωτίζουν το κοινό τους, δεν είναι μόνο ένδειξη της ανύπαρκτης διανοητικής και ηθικής τους ποιότητας, αλλά θα έπρεπε να είναι, άμεσα και αυτεπάγγελτα, ποινικά κολάσιμη. Για τις καθημερινές αυτοκτονίες των χειμαζόμενων λαϊκών στρωμάτων που έχουν
πολλαπλασιαστεί από την εποχή των μνημονίων και, όπως φαίνεται, έχουν ακόμα περισσότερο αυξηθεί το τελευταίο διάστημα (αλλά που η ΕΛΣΤΑΤ αδυνατεί να μετρήσει), δεν λένε κουβέντα. Όπως, επίσης, και για τα εργατικά ατυχήματα που έχουν δραματικά πολλαπλασιαστεί το τελευταίο διάστημα. Θα έπρεπε αυτά να είναι πρώτη είδηση για μια ουσιαστική ενημέρωση (σε ριζικά αντίθετη κατεύθυνση από τον αποχαυνωτικό χαρακτήρα των κατασκευασμένων ιστοριών). Αλλά πώς τα Πετσωμένα ΜΜΕ να μιλήσουν για τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, που συνιστούν την πολιτική αυτών που χρηματοδοτούν τα ΜΜΕ;» διερωτάται και καταλήγει: «Ο ίδιος ο τρόπος ύπαρξης των ΜΜΕ είναι δομικά συνδεδεμένος με την καθαυτό επιβίωσή τους, είναι συνυφασμένος με το πλασάρισμα ενός τρόπου ζωής, που, έμμεσα ή άμεσα, στοχεύει στο πλάσιμό της ίδιας της ζωής μας με όρους survivor».

Στο έργο “Σβήνουμε το στίγμα. Στο λόγο μας” με τίτλο “14+1 Σημεία για τη δημοσιογραφική κάλυψη θεμάτων ψυχικής υγείας”, υπάρχουν παραδείγματα που εντοπίστηκαν σε πραγματικές δημοσιεύσεις και ρεπορτάζ και παρατίθενται σε αντιπαραβολή με το ενδεδειγμένο ύφος ή/και λέξεις – εκφράσεις που προτείνεται να χρησιμοποιούνται σε αντίστοιχες περιπτώσεις. Η Παναγιώτα Φίτσιου, Ψυχολόγος, Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής Π. Σακελλαρόπουλος, με αφορμή τα τελευταία περιστατικά, σχολιάζει, μιλώντας στο ΤΡΡ: «Δεν γνωρίζω τα συγκεκριμένα πρόσωπα, ούτε τα γεγονότα, οπότε δεν θα εκφέρω κάποια άποψη περί του συγκεκριμένου. Θέλω να περάσω το μήνυμα του πόσο προσεκτικοί πρέπει να είμαστε και εμείς οι ειδικοί όπως και οι λειτουργοί της ενημέρωσης και να μην προβαίνουμε σε άκριτες συνδέσεις, συσχετίσεις πράξεων και συμπεριφορών με την ψυχική υγεία, ούτε και σε γενικεύσεις».

«Τα ΜΜΕ έχουν μεγάλη επιρροή και το θέμα είναι να την χρησιμοποιήσουν προς όφελος της προαγωγής της ψυχικής υγείας και της ορθής ενημέρωσης για θέματα ψυχικής υγείας» επισημαίνει, σημειώνοντας πως «έχουμε δει ότι αν η κάλυψη δεν είναι ορθή και πλαισιωμένη, μπορεί να παραπλανήσει το κοινό σχετικά με την φύση των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων, να ενισχύσει αρνητικά στερεότυπα και στιγματιστικούς μύθους περί την “ψυχική ασθένεια” και το κυριότερο να ενισχύσει τα συναισθήματα απομόνωσης που βιώνουν τα άτομα με ψυχοκοινωνικές δυσκολίες. Αντιθέτως, με την πλαισιωμένη παρουσίαση θεμάτων ψυχικής υγείας τα ΜΜΕ, μπορούν να συμβάλλουν στην καταπολέμηση των στερεοτύπων, στην αλλαγή στιγματιστικών στάσεων και συμπεριφορών και το κυριότερο στην έγκυρη πληροφόρηση του κοινού και στην ενθάρρυνση των ατόμων που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας ώστε να αναζητήσουν εξειδικευμένη βοήθεια, δημοσιεύοντας μάλιστα και σχετικές έγκυρες πληροφορίες για το πού θα μπορούσε να αναζητηθεί βοήθεια».