Το άθλιο σχέδιο του Τζορτζ Όσμπορν για τα Ελγίνεια

ΤΟΥ ΓΙΑΝΗ ΒΑΡΟΥΦΑΚΗ

Από την πρώτη στιγμή, η αφαίρεση των αγαλμάτων και των ζωφόρων του Παρθενώνα από τον Έλγιν προκάλεσε «εμφύλιο πόλεμο» στη βρεττανική δημόσια συζήτηση. Από τη μια πλευρά ήταν οι ουμανιστές, όπως ο Λόρδος Βύρωνας, και από την άλλη ήταν οι υπερασπιστές της Αυτοκρατορίας, οι οποίοι υπερασπίζονται τις ενέργειες του Έλγιν και υποστηρίζουν τα αναφαίρετα δικαιώματα ιδιοκτησίας του Βρετανικού Μουσείου στις αρχαιότητες που, κάποια στιγμή, αγόρασε από εκείνον.

Τα τελευταία χρόνια, ο λαός της Βρετανίας τάσσεται ολοένα και περισσότερο στο πλευρό του Λόρδου Βύρωνα – ο οποίος το 1812 θρηνούσε για το θλιβερό θέαμα του Παρθενώνα μετά την «επέλαση» του Έλγιν:

αναίσθητη έχει την καρδιά που αβούρκωτη απομένει,

μετόπες, τείχη και βωμούς βλέποντας σκόνη, αράδα

να σου τα γδύνουν Βρετανοί, που θα ‘πρεπε ταμένοι

να στέκουν φυλακάτορες στα λείψανα τεμένη.

Σύμφωνα με διαδοχικές δημοσκοπήσεις του YouGov, η σαφής πλειοψηφία των Βρετανών θέλει να δει τα τεχνουργήματα του Παρθενώνα να εκτίθενται στο υπέροχο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, σε μια ειδική αίθουσα με θέα στον κατεστραμμένο Παρθενώνα.

Και παρόλα αυτά, η βρετανική κυβέρνηση και οι εναπομείναντες οπαδοί του Έλγιν προβάλουν σθεναρή αντίσταση, επιμένοντας ότι τα γλυπτά του Παρθενώνα είναι ιδιοκτησία του Βρετανικού Μουσείου και έτσι πρέπει να παραμείνει εις τους αιώνας των αιώνων. Η εμμονή τους περί νόμιμων δικαιωμάτων ιδιοκτησίας είναι τόσο τετριμμένη όσο και επιζήμια για το βρετανικό αίσθημα δικαιοσύνης. Ισχυρίζονται ότι ο Έλγιν είχε πάρει άδεια από τις οθωμανικές δυνάμεις κατοχής στην Αθήνα για να πάρει ό,τι ήθελε από την Ακρόπολη — η οποία, επιμένουν, του έδινε το δικαίωμα ιδιοκτησίας και μεταπώλησης σε ό,τι αφαιρούσε. Ακόμα κι αν παραβλέψουμε το γεγονός ότι η εν λόγω οθωμανική άδεια δεν έδωσε ποτέ στον Έλγιν την άδεια να αποσπάσει με πριόνια τα αγάλματα και τις ζωφόρους από το μνημείο, ο ισχυρισμός είναι παράλογος και αρκετά επικίνδυνος.

Φανταστείτε αν οι ναζιστικές δυνάμεις κατοχής στο Παρίσι είχαν δώσει σε κάποιον κύριο την άδεια να αφαιρέσει αγάλματα από το Λούβρο. Ή αν σήμερα, οι άνδρες του Πούτιν στη Μαριούπολη έδιναν άδεια  σε έναν περαστικό έμπορο αρχαιοτήτων να αφαιρέσει ανεκτίμητα εκθέματα από ένα τοπικό μουσείο. Η ίδια η αντίληψη ότι αυτές οι άδειες παρέχουν δικαιώματα ιδιοκτησίας πάνω στα αφαιρεθέντα καλλιτεχνήματα αποτελεί προσβολή για κάθε αξιοπρεπή άνθρωπο ανά τον κόσμο. Όσο για τη συνήθη απόκριση του βρετανικού κατεστημένου – ότι η οθωμανική κατοχή της Ελλάδας διήρκεσε αιώνες ή ότι η Ελλάδα δεν ήταν ένα σύγχρονο έθνος-κράτος πριν εισβάλουν οι Οθωμανοί – είναι τρομερή ασέβεια απέναντι σε πολλούς Βρετανούς που, όπως ο Λόρδος Βύρωνας, ταξίδεψαν στην Ελλάδα, λίγο αφότου ο Έλγιν είχε βανδαλίσει την Ακρόπολη, για να πολεμήσουν στο πλευρό των Ελλήνων, διεκδικώντας την ελευθερία τους και ιδρύοντας το σύγχρονο ελληνικό κράτος.

Η ατέρμονη αυτή ιστορία είναι και πάλι στην επικαιρότητα. Τους τελευταίους περίπου έξι μήνες, ο Τζορτζ Όσμπορν, ο πρώην Υπουργός Οικονομικών που σήμερα υπηρετεί ως πρόεδρος του Βρετανικού Μουσείου, διαπραγματεύεται μια συμφωνία με την ελληνική κυβέρνηση, σύμφωνα με την οποία ένα μέρος των γλυπτών του Παρθενώνα θα αποσταλούν στην Αθήνα, ως δανεικά, με αντάλλαγμα να εκτεθούν στο Βρετανικό Μουσείο άλλες αρχαιότητες. Ο πραγματικός λόγος που ο Όσμπορν ξεκίνησε τέτοιες διαπραγματεύσεις ιδιοτελής: χρειάζεται να συγκεντρώσει 1 δισεκατομμύριο λίρες για να ανακαινίσει το Βρετανικό Μουσείο, αλλά φοβάται ότι, ελέω της βρετανικής κοινής γνώμης, δεν θα υπάρξουν πρόθυμοι χορηγοί, εκτός και αν ξεπλύνει το λεκέ της κλοπής του Έλγιν από τις αίθουσες και τους διαδρόμους του Βρετανικού Μουσείου.

Δυστυχώς, λόγω της εμμονής της βρετανικής κυβέρνησης στη διατήρηση πλήρους δικαιώματος ιδιοκτησίας επί των αχαιοτήτων που έφερε ο Έλγιν στην Αγγλία, η συμφωνία που προσφέρει ο Όσμπορν στην ελληνική πλευρά είναι επαίσχυντη. Και, βέβαια, δεν θα μπορούσε να μην είναι, από τη στιγμή που η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και το Βρετανικό Μουσείο επιμένουν ότι τους ανήκουν εξ ολοκλήρου τα τεχνουργήματα.

Σκεφτείτε και το εξής: μέλη της βρετανικής κυβέρνησης, που θεωρούν τα γλυπτά βρετανικά και γνωρίζουν ότι η ελληνική πλευρά δεν αναγνωρίζει το δικαίωμα ιδιοκτησίας τους στους Βρετανούς, αρνούνται ακόμα και να τα δανείσουν στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, φοβούμενοι ότι ένα ελληνικό δικαστήριο, ή ακόμα και η ίδια ελληνική κυβέρνηση, μπορεί να διατάξει τη μη επιστροφή τους στη Βρετανία. Συζητάνε το δανεισμό αυστηρά και μόνο στη βάση της συμφωνίας που προτείνει τώρα ο κ. Οσμπορν στην ελληνική κυβέρνηση: μια συμφωνία που ορίζει ότι τα ελληνικά μουσεία, προκειμένου να τύχουν του προνομίου να δανειστούν τα μισά από τα κλεμμένα γλυπτά του Παρθενώνα, πρέπει να στείλουν άλλες αρχαιότητες ανεκτίμητης αξίας που θα φυλάσσονται στο Βρετανικό Μουσείο ως «ενέχυρα» — ουσιαστικά όμηροι που θα αναγκάσουν τους Έλληνες να επιστρέψουν τα δανεικά μάρμαρα του Παρθενώνα.

Καμία ελληνική κυβέρνηση δεν μπορεί ποτέ να συμφωνήσει σε μια τόσο άθλια συμφωνία. Και κανένας αξιοπρεπής Βρετανός δεν πρέπει να την αντιμετωπίσει με οτιδήποτε άλλο από περιφρόνηση. Προσωπικά, πιστεύω ότι είναι παράλογο, μετά από 200 χρόνια, να γίνεται η ίδια συζήτηση. Είναι στενόχωρο για εμάς τους Έλληνες και αποκαρδιωτικό για τους Βρετανούς. Δεν πιστεύω δογματκά ότι πρέπει να μας επιστραφεί οπωσδήποτε κάθε θραύσμα, άγαλμα, ζωφόρος ή αγγείο που δημιουργήθηκε στην Κλασική Ελλάδα. Αλλά οι ζωφόροι, οι μετόπες και τα αετώματα του Παρθενώνα είναι μια πολύ, πολύ ιδιαίτερη περίπτωση. Δημιουργήθηκαν ως αναπόσπαστα μέρη του Παρθενώνα και αποκολλήθηκαν από τον Έλγιν με άδεια από εκείνους που μας σκλάβωσαν. Δεν ανήκουν ούτε στους Έλληνες ούτε στους Βρετανούς. Ανήκουν στον Παρθενώνα, με τον οποίο μπορούν να επανενωθούν αν εκτεθούν στην άρτια σχεδιασμένη αίθουσα στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, που είναι σε οπτική επαφή με τον ναό με τρόπο που δεν αφήνει ασυγκίνητο κανέναν επισκέπτη.

Και τι γίνεται με το Βρετανικό Μουσείο; Θα καταλήξει με ένα άδειο δωμάτιο εκεί όπου τώρα βρίσκονται τα λείψανα του Παρθενώνα; Σε καμία περίπτωση. Ως διεθνιστής και αγγλόφιλος, δεν θα  επιθυμούσα ποτέ κάτι τέτοιο. Φανταστείτε όμως το εξής. Ας επανενωθούν οριστικά τα Μάρμαρα του Παρθενώνα με τον Παρθενώνα. Και η ελληνική κυβέρνηση να δεσμευτεί να διατηρήσει τη σχετική αίθουσα στο Βρετανικό Μουσείο εφοδιασμένη με μια μόνιμη, εναλλασσόμενη έκθεση ανεκτίμητων αυτόνομων θησαυρών της κλασικής εποχής. Κάτι τέτοιο θα έδινε στον λαό της Βρετανίας και στους διεθνείς επισκέπτες έναν πολύ καλό λόγο να επισκέπτονται το Βρετανικό Μουσείο ξανά και ξανά.

Με αυτόν τον τρόπο ο Παρθενώνας θα είναι ξανά ολόκληρος. Και το Βρετανικό Μουσείο θα εμπλουτιστεί με μια συνεχόμενη παρέλαση υπέροχων ελληνικών αρχαιοτήτων που θα λειτουργούν ως πρεσβευτές της Κλασικής Ελλάδας στο κεντρικό Λονδίνο, και όχι ως θλιβεροί όμηροι του κ. Όσμπορν.