Του Γιώργου Ρήγα
Σε αυτές τις γραμμές δεν θα γίνει μνεία των δεινών που επέφερε στον πληθυσμό και τις υποδομές της Γάζας η ισραηλινή επίθεση. Αυτή η εκούσια παράλειψη γίνεται όχι επειδή δεν έχει σημασία το έγκλημα, αλλά γιατί απλά δεν είναι προτεραιότητα για όσους μετέχουν στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Αντίθετα θα επιχειρηθεί μια κυνική ανάγνωση των γεγονότων για να καταστεί εφικτή η ανάδειξη των επιλογών που ανοίγονται για τους εμπλεκόμενους στη διένεξη.
Η συμφωνία, βάσει αυτών που έχουν γίνει γνωστά, περιλαμβάνει την απελευθέρωση 50 ευάλωτων ομήρων, δηλαδή γυναικών, παιδιών και ηλικιωμένων με αντάλλαγμα μια τετραήμερη εκεχειρία και την απελευθέρωση περίπου 150 γυναικών και παιδιών που κρατούνται σε ισραηλινές φυλακές. Ο αριθμός των προς απελευθέρωση Παλαιστινίων είναι σχετικά μικρός όχι μόνο γιατί στις φυλακές του Ισραήλ κρατούνται χιλιάδες Παλαιστίνιοι, αλλά και γιατί αντίστοιχες συμφωνίες στο παρελθόν περιλάμβαναν εκατοντάδες κρατουμένους για ένα ή δύο ομήρους. Για παράδειγμα ο Γκιλάντ Σαλίτ αφέθηκε ελεύθερος το 2011 αφού πρώτα συμφωνήθηκε να βγουν από τη φυλακή 1.027 Παλαιστίνιοι. Φυσικά αυτές οι περιπτώσεις αφορούσαν στρατιώτες που ήταν υπό αιχμαλωσία για χρόνια. Ποτέ στο παρελθόν το Ισραήλ δεν βρέθηκε αντιμέτωπο με κατάσταση όπου εκατοντάδες στρατιώτες και πολίτες του ήταν στα χέρια Παλαιστινίων. Επίσης η διαπραγμάτευση έγινε παράλληλα με τη στρατιωτική επιχείρηση κατά την οποία ακούσια σκοτώθηκαν δεκάδες όμηροι.
Η Χαμάς λοιπόν συμφώνησε σε αυτή την πολλή χαμηλή αναλογία όχι μόνο επειδή εξακολουθεί να κρατά το πιο σοβαρό διαπραγματευτικό της χαρτί, ήτοι τους αιχμάλωτους στρατιώτες, αλλά και γιατί ενδιαφερόταν περισσότερο για τη σύντομη εκεχειρία. Οι θιασώτες της ισραηλινής επιθετικότητας στέκονται σκεπτικά σε αυτό το σημείο γιατί, όπως λένε, αυτό το χρονικό παράθυρο μπορεί να δώσει την ευκαιρία στη Χαμάς να ανασυνταχθεί. Η όποια ανασύνταξη των ενόπλων της Χαμάς και των άλλων παλαιστινιακών οργανώσεων είναι άνευ σημασίας γιατί κατά πάσα πιθανότητα δεν μπορούν να εξασφαλίσουν ανεφοδιασμό σε όπλα. Στο μόνο που μπορούν να ελπίζουν είναι κάποια ξεκούραση. Επίσης δεν πρόκειται να κάνουν οποιαδήποτε φανερή κίνηση γιατί με την παραμικρή αφορμή το Ισραήλ θα επικαλεστεί το δικαίωμα στην αυτοάμυνα και θα ανοίξει πυρ. Με άλλα λόγια, αν ο Σινουάρ ή κάποιο άλλο ηγετικό στέλεχος της Χαμάς κάνει δημόσια εμφάνιση οι πιθανότητες το Ισραήλ να σεβαστεί την εκεχειρία και να μην προχωρήσει σε στοχευμένο χτύπημα είναι ελάχιστες.
Η βασική επιδίωξη της Χαμάς είναι η τετραήμερη εκεχειρία να δημιουργήσει ένα προηγούμενο που θα καταστήσει πιο δύσκολη την επανεκκίνηση της ισραηλινής επιθετικότητας. Σε αυτές τις 4 μέρες, τα συνεργεία πολιτικής προστασίας θα μπορούν πιο εύκολα να πάνε στα ερείπια όπου για μέρες μένουν άταφα δεκάδες ή εκατοντάδες πτώματα. Η περισυλλογή των νεκρών είναι σημαντική και για υγειονομικούς λόγους καθώς η πιθανότητα διασποράς επιδημιών στη Γάζα είναι πολύ μεγάλη. Θα γίνει επίσης πιο ξεκάθαρη καταγραφή της καταστροφής, ενδεχομένως και από δυτικούς δημοσιογράφους. Κάτι τέτοιο θα δώσει περαιτέρω ώθηση στις από τη βάση πιέσεις σε χώρες όπως ΗΠΑ και Μεγάλη Βρετανία για επέκταση της εκεχειρίας. Εάν αυτό μεταφραστεί σε πολιτικές πιέσεις προς την ισραηλινή κυβέρνηση, τότε ίσως δούμε το Ισραήλ να αποδέχεται διστακτικά μια ανακωχή με αντάλλαγμα την απελευθέρωση περισσότερων ομήρων.
Το ιδανικό ρεαλιστικό σενάριο για τη Χαμάς θα ήταν μια αποχώρηση των ισραηλινών δυνάμεων προς τη μεθόριο, το ουσιαστικό άνοιγμα της Ράφα ώστε να εισέλθουν τροφή, καύσιμα και άλλες βασικές προμήθειες στη Γάζα, και τέλος μια αόριστη δέσμευση για εσωτερικό διάλογο και διενέργεια εκλογών ώστε να συνεχίσει την de facto κυριαρχία της στην περιοχή. Αυτό θα συνοδευτεί από μια τελική γενναιόδωρη συμφωνία ανταλλαγής αιχμαλώτων. Σε ένα τέτοιο σενάριο η Χαμάς θα μπορεί να ισχυριστεί ότι βγήκε νικηφόρα από τη σύγκρουση, παρόλο που η Γάζα θα είναι σε μεγάλο βαθμό ερείπια και οι ηγέτες της θα συνεχίζουν να μην αισθάνονται ασφαλείς πουθενά.
Φυσικά η Χαμάς δεν είναι ο μόνος παράγοντας στην εξίσωση. Αντίθετα υπάρχει το Ισραήλ που φυσικά είναι το ισχυρό μέρος στη διένεξη. Δεν πρέπει να λησμονείται πως η κυβέρνηση του Ισραήλ δέχτηκε τη συμφωνία που απέρριπτε για τρεις εβδομάδες. Αυτό έγινε για τρεις λόγους. Πρώτον, εξαιτίας των διεθνών πιέσεων καθώς προοδευτικά έγινε σαφές πως τα εγκλήματα του Ισραήλ δεν είναι πια διαχειρίσιμα σε επικοινωνιακό επίπεδο και μεταφράζονται σε απτό πολιτικό κόστος για τους σύμμαχους του Νετανιάχου. Δεύτερον, εξαιτίας της εσωτερικής πίεσης κυρίως από πλευράς οικογενειών των απαχθέντων. Όσο γινόταν περισσότερο σαφές ότι η πολιτική του Ισραήλ έθετε περισσότερο σε κίνδυνο την ασφάλεια των ομήρων, η πίεση προς την κυβέρνηση γινόταν εντονότερη και άρα ήταν θέμα χρόνου οι διαδηλώσεις υπέρ της ανταλλαγής αιχμαλώτων να κερδίσουν το momentum και να εξελιχθούν σε καθαρά αντικυβερνητικές σαν αυτές που ταλάνισαν το Ισραήλ τον τελευταίο χρόνο. Τρίτον, πέρα από τις οικονομικές επιπτώσεις του πολέμου η ίδια η επιχείρηση δεν εξελίσσεται ιδεατά για το Ισραήλ. Ο στρατός του Ισραήλ είναι πολύ καλός στο να βομβαρδίζει και να ισοπεδώνει αλλά έχει πρόβλημα στις μάχες εκ του συστάδην. Οι 71 επίσημα νεκροί στρατιώτες δεν είναι μεγάλος αριθμός, αλλά δίπλα σε αυτούς υπάρχουν πολλοί τραυματίες και ένα υπολογίσιμο κατεστραμμένο υλικό όπως οχήματα και τεθωρακισμένα. Το Ισραήλ έχει επίσης το μέτωπο του Λιβάνου να σκεφτεί. Δεν είναι τυχαίο που η 4ήμερη εκεχειρία περιλαμβάνει και την παύση επιθετικών ενεργειών από τη Χεζμπολλάχ. Με βάση τα παραπάνω, και σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η εξάλειψη της Χαμάς ή εξώθηση των Παλαιστινίων στην Αίγυπτο δεν μοιάζουν πια να είναι τόσο ρεαλιστικοί στόχοι, ίσως το Ισραήλ να αναγκαστεί να αποδεχθεί τη συνέχιση της εκεχειρίας χωρίς να δεσμευτεί για άμεση αποχώρηση των δυνάμεων του από θύλακα και χωρίς να απεμπολήσει τη διακήρυξη του για την εξόντωση όσων θεωρεί υπευθύνους για την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου προετοιμάζοντας έτσι το έδαφος για την επόμενη σύγκρουση, σε χρόνο μάλιστα που εκείνο θα επιλέξει.
Συμπερασματικά υπάρχουν οι προϋποθέσεις για ουσιαστική μεσοπρόθεσμη κατάπαυση του πυρός αλλά κάθε άλλο παρά σίγουρη είναι. Και αυτό γιατί στο Ισραήλ τόσο στην πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, όσο και στην κοινωνία είναι πολλοί εκείνοι που θα ήθελαν να δουν τη συνέχιση της σύγκρουσης μέχρι την εξάλειψη του τελευταίου πυρήνα αντίστασης στην πόλη της Γάζας και τη δέσμευση της Χαμάς να παραιτηθεί του όποιου διοικητικού ρόλου από την περιοχή. Φυσικά και στην άλλη πλευρά υπάρχουν και εκείνοι που έχουν σοβαρούς λόγους να μη βλέπουν καμία προοπτική και συνακόλουθα προκρίνουν τη συνέχιση της μάχης μέχρι τελικής πτώσης με την ελπίδα να εμπλακεί αποφασιστικά η Χεζμπολλάχ και το Ιράν στον πόλεμο.
Το πιο αισιόδοξο σενάριο θα ήταν η εκεχειρία να ανανεωνόταν με μια πιο εκτενή συμφωνία ανταλλαγής αιχμαλώτων που θα ακολουθείτο από αποχώρηση των ισραηλινών δυνάμεων από τη Γάζα. Παράλληλα να ξεκινούσε μια σοβαρή κουβέντα για την άρση του αποκλεισμού και τη δέσμευση για διενέργεια εκλογών στα παλαιστινιακά εδάφη. Η Χαμάς θα μπορούσε να συμφωνήσει σε μερικό αφοπλισμό υπό την έννοια ότι μεγάλο τμήμα του οπλισμού της έτσι και αλλιώς καταστράφηκε ή χρησιμοποιήθηκε στην πρόσφατη σύγκρουση. Από την άλλη οι πολιτικές εξελίξεις στο Ισραήλ θα τρέξουν και ίσως δούμε μια πιο ήπια κυβέρνηση που θα σταματήσει να ρίχνει λάδι στη φωτιά σταματώντας την άφρονα πολιτική της στη Δυτική Όχθη. Και αυτό θα άνοιγε επιτέλους το δρόμο για μια δίκαιη διευθέτηση του ζητήματος. Στο εύλογο ερώτημα για το τι πιθανότητες έχει το παραπάνω σενάριο, η απάντηση μάλλον είναι αποκαρδιωτική αλλά η ειρήνη δεν μπορεί παρά να έρθει μέσω γενναίων υποχωρήσεων. Μέχρι τότε ο παραλογισμός των όπλων θα έχει τον πρώτο λόγο.