Τζον Πίλτζερ (1939-2023): Μια από τις τελευταίες έντιμες φωνές της δημοσιογραφίας παγκοσμίως άλλαξε γειτονιά

‘Forward’ he cried
from the rear
and the front rank died
and the generals sat
and the lines on the map
moved from side to side
Pink Floyd,
«Us and Them»,
The Dark Side of the Moon (1973)

Την τελευταία ημέρα του Δεκεμβρίου, η οικογένεια του Τζον Πίλτζερ ανακοίνωσε τον θάνατο του αυστραλού ρεπόρτερ, συγγραφέα και δημιουργού ντοκιμαντέρ στο σπίτι του στο Λονδίνο, σε ηλικία 84 ετών, την 30ή Δεκεμβρίου 2023 (1). Είναι αρκούντως ενδεικτικό του zeitgeist το πώς αντιμετωπίστηκε η είδηση του θανάτου αυτής της πολυβραβευμένης μορφής της παγκόσμιας δημοσιογραφίας, ακόμα κι από μέσα ενημέρωσης του αγγλόφωνου κόσμου στα οποία εργάστηκε στη μακρά καριέρα του, με κάποια να τον περιγράφουν περίπου ως υστερικό ακτιβιστή, «αμφιλεγόμενο» επικριτή της πολιτικής της Δύσης (2). Ήταν άλλωστε πρακτικά περιθωριοποιημένος τα τελευταία χρόνια από τα μεγάλα, τα λεγόμενα mainstream ΜΜΕ: πάντα ήταν ενοχλητικός, προκαλούσε αμηχανία όχι μόνο με τα ζητήματα που αναδείκνυε και με τη συνεπή στάση του, αλλά μ’ αυτή την εμμονή του, τη στράτευσή του στην υπεράσπιση του Τζούλιαν Ασάνζ, το παράκανε. Δεν είναι τυχαίο το ότι τον αποκαλούσε φίλο ο Ρότζερ Γουότερς — άλλος αποσυνάγωγος αυτός.

Το είχε συνήθεια να γίνεται δυσάρεστος. Στο ντοκιμαντέρ του για τη Νότια Αφρική, με τον αυτοεπεξηγηματικό τίτλο Apartheid Did Not Die (1998), έκανε πολλούς, λευκούς και μαύρους, να αισθανθούν άβολα όταν ανέδειξε το νέο, οικονομικό σύστημα διαχωρισμού που κράταγε, κι εν πολλοίς κρατάει ακόμα, το μεγαλύτερο μέρος του μαύρου πληθυσμού παγιδευμένο στη φτώχεια. Στο ντοκιμαντέρ του για τις κυρώσεις του ΟΗΕ στο Ιράκ, το 2000 —τρία χρόνια πριν από την εισβολή και την κατοχή του στρατού του Τζορτζ Γουόκερ Μπους— ο τίτλος ήταν Paying the Price: Killing the Children of Iraq. Και το 2002, είκοσι ένα χρόνια προτού η διάπραξη της σφαγής τόσων χιλιάδων παιδιών που ο Ηρώδης θα έσκαγε από τη ζήλια γεμίσει τις τηλεοπτικές οθόνες όλου του κόσμου, με όχι ακριβώς λίγους δυτικούς ρεπόρτερ πρακτικά να την πανηγυρίζουν, κυκλοφορούσε το Palestine Is Still the Issue. Στα εξήντα ντοκιμαντέρ του, επιδίωξε συχνά να γίνει «η φωνή αυτών που δεν είχαν φωνή» (3). Οι αποκαλύψεις του, για τη θαλιδομίδη, για το Βιετνάμ, για την Καμπότζη του Πολ Ποτ, για τις πολυεθνικές εταιρείες, έβρισκαν, σε άλλες εποχές, τον δρόμο ως ακόμη και τα πρωτοσέλιδα. Αλλά οι καιροί άλλαξαν. Το ντοκιμαντέρ του The Coming War on Crimea (2016) τον έβαλε αμετάκλητα στη μαύρη λίστα. Αυτό για την κατεδάφιση του εθνικού συστήματος υγείας της Βρετανίας, της δεύτερης πατρίδας του, με τίτλο The Dirty War on the NHS (2019), σκοτεινή προφητεία του τι θα ακολουθούσε, ειδικά επί πανδημίας —κι όχι μόνο στη Γηραιά Αλβιόνα— αγνοήθηκε (4).

Η στόφα του ανθρώπου και του δημοσιογράφου που ήταν ο Τζον Πίλτζερ σπανίζει πια, τα μέσα που ενδιαφέρονται για δουλειά όπως η δική του ακόμη περισσότερο, η γενιά του, στην οποία ανήκαν επίσης μορφές όπως ο Ρόμπερτ Φισκ, έχει αποχαιρετίσει σχεδόν όλη, με ελάχιστα από τα μέλη της που επιμένουν να μη συμμορφώνονται, όπως ο Σάι Χερς, να παραμένουν ενεργά. Δεν χρειαζόταν να του τα πει κανένας αυτά:

Το ζήτημα δεν είναι η επιβίωση της ελευθεροτυπίας. Δεν υπάρχει πια ελευθεροτυπία. Υπάρχουν πρόσφυγες σε σαμιζντάτ, όπως αυτός ο ιστότοπος. Το κεφαλαιώδες ζήτημα είναι η δικαιοσύνη, και το πιο πολύτιμο ανθρώπινο δικαίωμά μας: να είμαστε ελεύθεροι. (5)

Στον μεταμοντέρνο κόσμο όπου για τις σεξουαλικές προτιμήσεις και περιπετειούλες της μιας ή της άλλης διασημότητας γράφονται χιλιάδες λέξεις, χύνονται ποταμοί μελάνης, το είδος της δημοσιογραφίας που υπηρετούσε εκείνος σπανίως έχει θέση. Όχι πως αυτό τον εμπόδιζε να αρθρογραφεί — και να προειδοποιεί. Στο τελευταίο του δημοσιευμένο κείμενο (6) παραλλήλιζε την τρέχουσα περίοδο με τα χρόνια του 1930, θυμόταν την φίλη του, τη δημοσιογράφο και συγγραφέα Μάρθα Γκέλχορν, ξεφλούδισε το κρεμμύδι της προπαγάνδας για την «απειλή» της Κίνας, οι αμερικανικοί πολεμικοί σχεδιασμοί εναντίον της οποίας προχωρούν, κι απηύθυνε στους δημοσιογράφους, στους συγγραφείς, σε όσους επηρεάζουν την κοινή γνώμη, την προτροπή: Μιλήστε.

Άκουσε κανείς;

1) Βλ. https://twitter.com/johnpilger/status/1741419322449215716.

2) Για ένα χαρακτηριστικό δείγμα βλ. ανων., «John Pilger: Campaigning Australian journalist dies», BBC, 31η Δεκεμβρίου 2023, https://www.bbc.com/news/world-australia-67853392. 

3) Hayward, Anthony, «John Pilger obituary», The Guardian, 1η Ιανουαρίου 2024, https://www.theguardian.com/media/2024/jan/01/john-pilger-obituary.

4) Τα περισσότερα από τα ντοκιμαντέρ του Τζον Πίλτζερ είναι διαθέσιμα δωρεάν στον ιστότοπό του (https://johnpilger.com/videos). 

5) Pilger, John, «The True Betrayers of Julian Assange Are Close To Home», 12η Μαρτίου 2023, https://johnpilger.com/articles/the-true-betrayers-of-julian-assange-are-close-to-home.

6) Pilger, John, «There’s a War Coming Shrouded in Propaganda. Speak Up», 1η Μαΐου 2023, https://johnpilger.com/articles/there-is-a-war-coming-shrouded-in-propaganda-it-will-involve-us-speak-up.