Η δίκη που διεξάγεται στη Χάγη, μετά την προσφυγή της Νοτίου Αφρικής, με την υποστήριξη του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας – με 57 μέλη εν συνόλω- και 13 κρατών, κατά του Ισραήλ,  με την κατηγορία της γενοκτονίας, είχε πολύ περισσότερο κοινό, διεθνώς, την Παρασκευή, δεύτερη μέρα και «μέρα του Ισραήλ». Κι αυτό γιατί ευρωπαϊκά τηλεοπτικά μέσα, τα οποία δεν είχαν μεταδώσει την πρώτη ημέρα, έδειξαν κάθε λεπτό της δεύτερης, αυτής στην οποία το Ισραήλ απαντούσε σε θέσεις των κατηγόρων του, τις οποίες οι θεατές τους αγνοούσαν. Η συστημική δημοσιογραφία της Δύσης σε νέες δόξες…

Δεν αποτελεί έκπληξη. Όσο αδύναμη και αν ήταν η υπεράσπιση του Ισραήλ – και ήταν αδύναμη – τόσο μεγάλη είναι η σιωπή, ειδικά της ΕΕ, που ναι μεν δήλωσε επισήμως ότι “στηρίζει το διεθνές δικαστήριο” όμως απέφυγε να αναφερθεί στην προσφυγή της Ν. Αφρικής, όπως σημείωνε και το Euronews. Τα μέσα ακολούθησαν, ως συνήθως… «Η ΕΕ δεν αποτελεί μέλος της δίκης και δεν πρόκειται να σχολιάσει», ήταν συγκεκριμένα η φράση, που αποτελούσε την επιτομή του διχασμού και των εσωτερικών διαφωνιών στους κόλπους της ένωσης, επί του θέματος της γενοκτονίας. Ούτε εκεχειρία έχει, άλλωστε, ζητήσει, και έμεινε πιστή στο αίτημα «ανθρωπιστικών παύσεων», όπως Αμερική… Η Γερμανία, η Αυστρία, η Ουγγααρία και η Τσεχία συμπλέουν πλήρως με το Ισραήλ, υιοθετώντας όλες τις θέσεις του – αν και τελευταία υπήρξαν κάποιες λίγες δηλώσεις που ζητούσαν «αυτοσυγκράτηση» του ισραηλινού στρατού – ενώ η Ιρλανδία εν συνόλω και υψηλόβαθμα στελέχη της Ισπανικής και της Βελγικής κυβέρνησης έχουν υιοθετήσει τον όρο – αν και δεν στήριξαν την προσφυγή. Την σκληρότερη στάση όλων υπέρ του Ισραήλ, πάντως, έχει κρατήσει η Ουγγαρία, της οποίας η ακροδεξιά κυβέρνηση κατηγόρησε τη Νότιο Αφρική ότι «εξαπολύει νομική επίθεση κατά του Ισραήλ, το οποίο δέχθηκε τρομοκρατικό πλήγμα και απειλήθηκε με γενοκτονία από τη Χαμάς».

Η θέση της Ουγγαρίας ήταν μέσες άκρες και η θέση που υποστήριξε χθες, Παρασκευή 12 Ιανουαρίου, η ομάδα των συνηγόρων του Ισραήλ που εκλήθη να απαντήσει στις κατηγορίες. Ωστόσο, πέραν της εμμονής σε θέματα ορολογίας και αρμοδιότητας του δικαστηρίου, δεν απάντησαν κατ’ ουσίαν σε κανένα επιχείρημα της κατηγορούσας πλευράς. Η «υπερβολή» του όρου που χρησιμοποιείται από τη Ν. Αφρική, του όρου «γενοκτονία» οφείλεται, μας είπαν, στα κοινωνικά δίκτυα στα οποία «είναι ακαταμάχητες» οι υπερβολές, οπότε, συμπεραίνεται, οι διεθνούς κύρους νομικοί που τοποθετήθηκαν την Πέμπτη, κατά το Ισραήλ «παρασύρθηκαν». Η γελοιότητα του …επιχειρήματος απέναντι στον νηφάλιο και συγκροτημένο λόγο της κατηγορούσας πλευράς είναι εμφανής, όπως και πολλά ακόμη από όσα ελέχθησαν, τα οποία εμφανώς απευθύνονταν στους ήδη πεπεισμένους και στο εσωτερικό κοινό της χώρας τους.

Φωνάζει ο κλέφτης να τρομάξει ο νοικοκύρης

Η Χαμάς παρουσιάστηκε ως «αυτή που σχεδίασε γενοκτονία», το Ισραήλ και ο Νετανιάχου ως αυτοί που «σέβονται το ανθρωπιστικό δίκαιο» απέναντι σε μια δολοφονική Χαμάς που «θέλει να εξαφανίσει το Ισραήλ». Οσο για τη Νότιο Αφρική, «έχει στενούς δεσμούς με τη Χαμάς», είναι «ο νομικός κλάδος της» και παρουσίασε μια «στρεβλή νομική εικόνα», ακριβώς λόγω των «στενών δεσμών της που υπονομεύουν την αξιοπιστία των ισχυρισμών της».  Στόχος «να μετατραπεί ο όρος γενοκτονία σε όπλο εναντίον του Ισραήλ».

Την ίδια ώρα όμως δήλωναν πως «δεν μπορούν να απαντήσουν σε όλα», και επέλεγαν να αναδείξουν το μεγάλο ζήτημα του ορισμού της γενοκτονίας, με όσα επέλεξαν να απαντήσουν. Κι αυτό γιατί, αν το δικαστήριο κρίνει ότι δεν πρόκειται περί γενοκτονίας, αυτομάτως το ίδιο κρίνεται αναρμόδιο και εκεί τελειώνει και η υπόθεση.

Προσπάθησαν, λοιπόν, να πείσουν ότι, η Χαμάς είναι υπεύθυνη για την έναρξη του πολέμου με την «γενοκτόνα επίθεσή της». Και για αυτό δίνεται στο Ισραήλ το δικαίωμα «να υπερασπιστεί τον εαυτό του», εφόσον συμμορφώνεται με το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, πράγμα που υποστήριξαν ότι πράττει «από την πρώτη στιγμή». Το πρόβλημα, μας είπαν, είναι πως «η Χαμάς οργανώνει τις στρατιωτικές της επιχειρήσεις σε περιοχές αμάχων», και εξ αυτού ευθύνεται «για την αύξηση των θυμάτων στη Γάζα» την ώρα που «το Ισραήλ προσπαθεί να ελαχιστοποιήσει τη ζημιά των πολιτών».

Ακόμη και αν, όμως, ο ισραηλινός στρατός έχει παραβιάσει το διεθνές δίκαιο του πολέμου, αυτές οι παραβιάσεις μπορούν να καταλήξουν στο «στιβαρό και ανεξάρτητο νομικό σύστημα του Ισραήλ».Κι εδώ υποχρεωτικά ανοίγει παρένθεση: Η φράση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική και αποτελεί μια πολύ μεγάλη υποχώρηση της κυβέρνησης Νετανιάχου, που είχε κατεβάσει όλο το λαό εναντίον της στο δρόμο επί μήνες, ακριβώς γιατί ήθελε αυτό το «στιβαρό και ανεξάρτητο σύστημα» να το αλλοιώσει, μειώνοντάς το και θέτοντάς τον υπό τον έλεγχο της Κνεσέτ. Η παρουσία στα έδρανα του ισραηλινού δικαστή Ααρών Μπαρακ, ακροδεξιού μεν, που είχε συγκρουστεί με τον Νετανιάχου, δε, για το θέμα των αλλαγών στη δικαιοσύνη, και που όπως γράφαμε και χτες η τοποθέτησή του αποφασίστηκε από τον ίδιο τον ισραηλινό πρωθυπουργό, πλέον θα μπορούσε να αποδοθεί σε οπισθοχώρηση του Νετανιάχου στο καυτό εσωτερικό ζήτημα, κάτι που λογικά θα φανεί σύντομα.

Τέλος, μάθαμε ότι ο μόνος υπερασπιστής των δικαιωμάτων των παλαιστινίων είναι το Ισραήλ, ότι η Χαμάς «επιθυμεί το θάνατο των άμαχων παλαιστινίων», εκβίαζε τον κόσμο να μείνει στη Γάζα και έκλεβε την ανθρωπιστική βοήθεια. Ενώ το Ισραήλ επέτρεψε οι ασθενείς να μεταφερθούν στην Αίγυπτο, νερό παρείχε άφθονο (αναφορά και δικαιολογία για τις πρώτες μέρες που το έκοψαν δεν υπήρξε), κι όσο για τα νοσοκομεία που επλήγησαν, το μισό τουλάχιστον προσωπικό τους «ανήκε στο στρατιωτικό σκέλος της Χαμάς… όπως βεβαιώνουν και ξένες μυστικές υπηρεσίες» – και η Μοσαντ και η CIA ένα πράμμα. Ειδικά για τα νοσοκομεία παραδέχθηκαν ότι παραβίασαν το διεθνές δίκαιο αλλά «δεν τα βομβαρδισαμε, στείλαμε στρατό» να καθαρίσει – τους γνωστούς φαντάρους που χορεύαν στα συντρίμμα καλώντας σε σφαγές. «Η Χαμάς μας κτυπούσε και από ζώνες των ανθρωπιστικών διαδρόμων», είπαν, για να δικαιολογήσουν τις βόμβες κατά των προσφύγων – όμως ακόμη κι έτσι, πρόκειται για έγκλημα πολέμου, το ίδιο ακριβώς που διέπραξε και η Χαμάς, μη υπολογίζοντας τους αμάχους. Όσο για τις δηλώσεις των στελεχών της κυβέρνησης, του πρωθυπουργού και του προέδρου της χώρας, που καλούσαν σε γενοκτονία και χαρακτήριζαν ένοχο έναν ολόκληρο λαό, αυτές «ήταν κουβέντες πάνω στο θυμό τους, ειπώθηκαν εν θερμώ», και η θέση και εξουσία τους δε σημαίνει ότι δεν είναι άνθρωποι με νεύρα κι αυτοί…

Η διαδικασία υπεράνω της ουσίας

Ο λόγος και τα επιχειρήματα ήταν σαθρά επί της ουσίας του ζητήματος. Πιθανώς όλα αυτά απλώς ειπώθηκαν για να ακουστούν ακόμη μια φορά, κι έχουν εκτενώς καταρριφθεί από τους κατηγόρους, την πρώτη μέρα. Όμως το τεχνικό μέρος, με τα δύο σκέλη του, μπορεί να αποδειχθεί καταλυτικό.

Πρώτο σκέλος, η ίδια η υπόθεση περί γενοκτονίας, όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Αν και διεθνούς ακτινοβολίας νομικοί έχουν πει ότι πρόκειται περί «textbook genocide», γενοκτονίας όπως ακριβώς ορίζεται νομικά, οι συνήγοροι του Ισραήλ επέμεναν ότι οι βαρβαρότητες και τα βάναυσα πλήγματα δεν αποτελούν παρά «σφοδρή μορφή πολέμου» με παράπλευρες απώλειες. «Όσο φρικτά και είναι κάποια εγκλήματα δεν αποτελούν γενοκτονία», κι αυτό φαίνεται γιατί «έχουν πέσει οι ρυθμοί» των βομβαρδισμών (σημ. Μετα την προσφυγή…), και η κυβέρνηση ανακοίνωσε πως «από την έντονη κινητικότητα περνά σε άλλες μορφές ειδικότερων επιχειρήσεων» και, βεβαίως, «οι παλαιστίνιοι μπορούν να επιστρέψουν στα σπίτια τους» υπό την προστασία του Ισραήλ. Όσο για τους στρατιώτες που ζητούσαν να μη μείνει ρουθούνι, «ο στρατός δρα σε συνθήκες πολέμου, μίλησαν έτσι γιατί άνθρωποι είναι και είχαν θυμώσει, με τα τόσα θύματα» από την επίθεση της Χαμάς. «Η Σύμβαση για τη Γενοκτονία δεν σχεδιάστηκε για να αντιμετωπίσει τις βάναυσες επιπτώσεις των εντατικών εχθροπραξιών στον άμαχο πληθυσμό» και καμμία δήλωση, λοιπόν, από την κυβέρνηση, τον πρόεδρο, τους βουλευτές, τους στρατηγούς, τους στρατιώτες, «δεν αποδεικνύει πρόθεση»: η πρόθεση είναι απαραίτητο να αποδειχθεί, για να χαρακτηριστούν όσα παρακολουθούμε πάνω από τρεις μήνες τώρα ως γενοκτονία. «Ακόμα και όταν η χρήση βίας εγείρει πολύ σοβαρά ζητήματα διεθνούς δικαίου και συνεπάγεται τεράστια ταλαιπωρία και συνεχείς απώλειες ζωών… δεν μπορούμε να μιλάμε για γενοκτονία».

Όσο για τη Νότιο Αφρική «είναι μονομερής» και δεν δέχεται «τον λόγο ενός κράτους», ενώ «όποιος δεν καταδίκασε τη Χαμάς εμπλέκεται στη γενοκτονία των Εβραίων» που αυτή σχεδίαζε…

Δεύτερο σκέλος, η πρόβλεψη του διεθνούς δικαίου ότι πρέπει, πριν την προσφυγή στο δικαστήριο, να έχουν γίνει προσπάθειες, από τα ίδια τα μέλη της διαμάχης, κατηγορούμενο και κατήγορο, για διάλογο. Γι αυτό και η Νότιος Αφρική την Πέμπτη τόνισε ότι στις σχετικές τις διπλωματικές προσπάθειες το Ισραήλ «δεν απάντησε ποτέ». Η ισραηλινή θέση ήταν ότι δεν πρόκαμαν: μια κάτι θρησκευτικές γιορτές, μια οι βομβαρδισμοί, μια που ο χρόνος που τους δόθηκε ήταν λίγος – από τον Αυγουστο και την παρέμβαση των BRICS ως σήμερα, πέντε μήνες- δεν απάντησαν, αν και είχαν κάθε καλή πρόθεση, είπαν. Αν αυτό το επιχείρημα γίνει δεκτό – όσο ανόητο κι αν φαίνεται – το δικαστήριο μπορεί να ζητήσει από τις δύο πλευρές να προβούν / ολοκληρώσουν το διάλογο που άνοιξε η Ν. Αφρική, και να δουν κατόπιβ αν ακόμη θεωρούν απαραίτητη την προσφυγή.

Οι επιθέσεις κατά της Νοτίου Αφρικής, και ο όχι και τόσο ..νομικός τρόπος που διατυπώθηκαν, οδήγησε τόσο τον υπουργό Δικαιοσύνης της χώρας, Ρόναλντ Λαμόλα, όσο και τον γενικό διευθυντή του υπουργείου Διεθνών Σχέσεων, Ζάνι Νταγκόρ, να απαντήσουν, αμέσως μετά τη διαδικασία, τονίζοντας ότι «είναι δεδομένο ότι υπάρχει πρόθεση» εξόντωσης όλων των Παλαιστινίων από πλευράς Ισραήλ και ότι δεν μπορεί το τελευταίο «να ζητεί να μη ληφθούν υπόψιν κυβερνητικές δηλώσεις ή δηλώσεις του στρατού που εφαρμόζει και παραδέχεται» ότι πράττει κατ’ εντολήν. «Μας κατηγορούν ότι παραστεκόμαστε στη Χαμάς. Δεν παραστεκόμαστε στη Χαμάς, παραστεκόμαστε στον παλαιστινιακό λαό, ενάντια στην κατοχή.. Και η νομική μας ομαδα εκπροσωπεί όλο το λαό της Νοτίου Αφρικής».

Τι μέλλει γενέσθαι

Με την τοποθέτηση του Ισραήλ ολοκληρώθηκε η ανοικτή ακροαματική διαδικασία, και το δικαστήριο καλείται τώρα να αποφασίσει σε πρώτο χρόνο αν θα δεχθεί τα προσωρινά μέτρα που ζητεί η Νότια Αφρική. Τα μέτρα αυτά δεν απαιτούν την ολοκλήρωση της εκδίκασης της υπόθεσης, αλλά μπορούν να ληφθούν ώστε, όποια κι αν είναι η απόφαση κι όποτε και αν βγει, να μη συνεχιστεί η σφαγή. Κυριότερα είναι η άμεση αναβολή των πολεμικών επιχειρήσεων του Ισραήλ, επιστροφή των προσφύγων στον τόπο τους, παροχή πλήρους πρόσβασης στην ανθρωπιστική βοήθεια και προστασία όλου του αποδεικτικού υλικού. Αυτές οι αποφάσεις αναμένεται να ληφθούν εντός των ερχόμενων δύο εβδομάδων, σύμφωνα με όσα δήλωσε η πρόεδρος μετά το πέρας της διαδικασίας, κι αυτό γιατί όταν υπάρχει αίτημα προσωρινών μέτρων, αυτό προηγείται κάθε άλλης υπόθεσης. Στην συγκεκριμένη υπόθεση, πάντως, οι διαδικασίες προχώρησαν ταχύτατα: η προσφυγή κατατέθηκε μόλις στις 29 Δεκεμβρίου του 2023.

Θετική απόφαση επί των προσωρινών μέτρων δεν αποτελεί πρόδρομο μιας αντίστοιχης τελικής απόφασης. Τέλος, δεν υπάρχει διαδικασία έφεσης όπως δεν υπάρχει και μηχανισμός εφαρμογής των αποφάσεων.

Λόγω των τεραστιων πιέσεων που δέχονται κράτη και οι δικαστές που εκπροσωπούν αυτά τα κράτη, αλλά και λόγω των διαστάσεων και των συνεπειών της γενοκτονίας, διεθνώς, το πιο πιθανό είναι ότι το δικαστήριο, κατ’ αρχήν, θα δεχθεί να εφαρμόσει κάποια ή όλα τα προσωρινά μέτρα, χωρίς να αυτό να προϊδεάζει για την τελική του απόφαση. Εκτός αυτού, έχει το δικαίωμα να αποφασίσει και μέτρα που θεωρεί απαραίτητα, εκτός ή αντί των μέτρων που προτείνει η Νότια Αφρική – αν και η απόφαση για κατάπαυση του πυρός είναι μάλλον δεδομένη.

Εάν το Ισραήλ δεν εφαρμόσει τα όποια προσωρινά μέτρα αποφασιστούν, οποιοδήποτε μέλος του ΟΗΕ δικαιούται να φέρει το θέμα στο Συμβούλιο Ασφαλείας.