Ο βομβαρδισμός της πρεσβείας του Ιράν στη Δαμασκό και όσα σημαίνει

To θέμα που απασχόλησε την περασμένη Τρίτη το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ αφορούσε στο βομβαρδισμό της πρεσβείας μέλους του Οργανισμού – του Ιράν-, από έτερο μέλος – το Ισραήλ-, στο έδαφος τρίτου μέλους, της Συρίας, μόλις μια ημέρα πριν. Το θέμα έφερε στο Συμβούλιο Ασφαλείας η Ρωσία, που είναι μόνιμο μέλος, μετά από αίτημα του Ιράν. Με την έμμεση υποστήριξη του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, που τόνισε λίγο πριν: «η αρχή του απαραβίαστου των διπλωματικών και προξενικών χώρων και του προσωπικού πρέπει να γίνεται σεβαστή σε κάθε περίπτωση».

To ψήφισμα που κατατέθηκε, για να καταδικάσει την επίθεση αυτή, μια ξεκάθαρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου, δεν πέρασε. ΗΠΑ, Βρετανία και Γαλλία* αντέδρασαν και καταψήφισαν. Σύμφωνα με όσα μετέφερε από άλλους, παρόντες, διπλωμάτες το ειδησεογραφικό πρακτορείο Ρώυτερς, οι τρεις δυτικές χώρες δικαιολόγησαν την αντίδρασή τους διότι «πολλά από τα γεγονότα για το τι συνέβη τη Δευτέρα στη Δαμασκό παρέμειναν ασαφή». Για τις ΗΠΑ «δεν έχει ξεκαθαριστεί ακόμη τι είδους κτήριο ήταν αυτό που επλήγη στη Δαμασκό». Είναι ακριβώς η γραμμή του Ισραήλ: το Τελ Αβίβ δεν έχει αποδεχθεί ότι αυτό έπληξε την πρεσβεία του Ιράν στη Δαμασκό, αν και .. το αφήνει να εννοηθεί, λέγοντας πως δεν επρόκειτο για αυτήν καθ’ αυτήν την πρεσβεία αλλά για “κτήριο πλησίον της”. Το “κτήριο πλησίον της” ήταν το προξενικό τμήμα και η κατοικία του πρέσβυ, που επίσης ανήκουν στο πρεσβευτικό πλέγμα κτηρίων. Πρόκειται για μία ακόμη αθλιότητα και κατασκευή, με στόχο την παράκαμψη των κανόνων του Διεθνούς Δικαίου.

Οι διπλωματικές σχέσεις, σήμερα, διέπονται από τη Σύμβαση της Βιέννης του 1961 και οι προξενικές από τη Σύμβαση της Βιέννης του 1963, που κωδικοποίησαν, ουσιαστικά, αρχαίες και ιστορικές παραδόσεις προστασίας των απεσταλμένων και αγγελιοφόρων. Στις δύο συμβάσεις, ορίζονται ως χώροι προξενείων και πρεσβειών κτίρια, τμήματα κτιρίων και γη – ανεξαρτήτως ιδιοκτήτη – που χρησιμοποιούνται για τους σκοπούς της διπλωματικής ή προξενικής αποστολής, συμπεριλαμβανομένης της κατοικίας του επικεφαλής της διπλωματικής αποστολής… Ακριβώς τέτοιο ήταν το κτήριο που επλήγη, και μάλιστα με απόλυτη ακρίβεια – αυτό, για όποιον θεωρεί ότι το Ισραήλ «χτυπάει κατά λάθος» τους άμαχους όλους αυτούς τους μήνες. Από το βομβαρδισμό έχασαν τη ζωή τους δεκατρείς άνθρωποι, επτά εκ των οποίων κορυφαία στελέχη των ιρανών Φρουρών της Επανάστασης. Σύμφωνα με όσα ανακοίνωσε το Ιράν, και οι επτά είχαν διπλωματικά διαβατήρια, άρα καλύπτονταν και από τη Σύμβαση του 1973 «για την Πρόληψη και Τιμωρία Εγκλημάτων κατά των διεθνώς προστατευόμενων προσώπων», συμπεριλαμβανομένων όσων έχουν διπλωματική ασυλία. Κι εδώ να θυμίσουμε ότι οι στρατιωτικοί ακόλουθοι πρεσβειών – που καλύπτονται από την διπλωματική ασυλία- δεν είναι κάτι ασυνήθιστο. Όπως και δεν είναι ασυνήθιστη η κάλυψη, υπό την διπλωματική ιδιότητα, εργαζόμενων στις μυστικές υπηρεσίες κρατών, ή η λειτουργία τμημάτων των μυστικών υπηρεσιών κάποιου κράτους μέσα στην πρεσβεία του. Και η Ελλάδα και το Ιράν έχουν πικρή πείρα από αυτό. Η κάλυψη εκεί γίνεται γιατί ακριβώς οι συμβάσεις της Βιέννης ορίζουν ότι οι διπλωματικές και προξενικές εγκαταστάσεις «είναι απαραβίαστες». Τα ψιλά γράμματα: οι εγκαταστάσεις δεν πρέπει «να χρησιμοποιούνται με τρόπο που δε συνάδει» με τις διπλωματικές και προξενικές λειτουργίες υπήρξαν πάντα δευτερεύοντα και δε χρησιμοποιήθηκαν – μέχρι σήμερα- ποτέ ως δικαιολογία. Η ανάγκη προστασίας των διπλωματών υπερτερεί, ακόμη κι αν έχει κάποια «παραθυράκια», που, μάλιστα, έχουν σώσει και ποινικούς εγκληματίες, με διπλωματική κάλυψη, από διώξεις. Όπως συνηθίζουν να αστειεύονται και κάποιοι διπλωμάτες, «σκοτώνουν και δεν πληρώνουν» (get away with murder). «Οι πρεσβευτές και οι άμεσοι αναπληρωτές τους μπορούν να διαπράξουν εγκλήματα, έως και τη δολοφονία, παραμένοντας απρόσβλητοι από τη δίωξη… Επιπλέον, δεν μπορούν να συλληφθούν ή να εξαναγκαστούν να καταθέσουν σε δικαστήριο».

Ο σεβασμός αυτών των κανόνων, μέχρι κεραίας, βρίσκεται πίσω από την παραμονή του Τζούλιαν Ασσάνζ επί επτά χρόνια στην πρεσβεία του Ισημερινού στο Λονδίνο: το ένταλμα σύλληψης που είχαν εκδόσει οι βρετανοί δεν μπορούσε να εκτελεστεί όσο του παρείχε προστασία ο Ισημερινός. Ομοίως, βρίσκεται πίσω από την αναμονή δύο εβδομάδων – μέχρι να λάβουν τη συγκατάθεση του Ριάντ- των τουρκικών. Αρχών πριν εισέλθουν στην πρεσβεία της Σαουδικής Αραβίας, μετά τη δολοφονία Κασόγκι. Και, βεβαίως, όταν οι ΗΠΑ βομβάρδισαν, το 1999, την πρεσβεία της Κίνας στο Βελιγράδι, σκοτώνοντας τρεις κινέζους δημοσιογράφους – και κανέναν διπλωμάτη- και ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπιλ Κλίντον, βιάστηκε να ζητήσει συγγνώμη και να μιλήσει για εγκληματικό λάθος, και ο τοτε επικεφαλής της CIA, ελληνοαμερικανος Τζωρτζ Τένετ, επωμίστηκε το λάθος, δηλώνοντας στο Κογκρέσο ότι είχαν λάθος πληροφορίες και πίστευαν ότι στοχεύουν άλλο κτήριο. Ωστόσο, με βάση τις δικαιολογίες που διαρρέει το Ισραήλ, η περίπτωση Ασσανζ είναι η πιο αρμόζουσα για σύγκριση: η κυβέρνηση Νετανιάχου υποστηρίζει ότι το ιρανικό πρεσβευτικό συγκρότημα είχε χάσει το διπλωματικό του καθεστώς λόγω της θέσης και των πράξεων όσων βρίσκονταν εκεί: κατά το Ισραήλ, οι ιρανοί στρατιωτικοί βρίσκονταν εκεί για να συναντηθούν με ηγετικά στελέχη της παλαιστινιακής οργάνωσης «Ισλαμική Τζιχάντ», και ο στρατηγός των Φρουρών της Επανάστασης, που δολοφονήθηκε, ο Μωχάμαντ Ρεζά Ζαχεντί, διηύθυνε επιχειρήσεις του Ιράν στο εξωτερικό. Όμως, βάσει του Διεθνούς Δικαίου, τίποτε από αυτά δεν έχει σημασία. Ακόμη και ο κατηγορούμενος – όπως ο Ασσάνζ- που διώκεται από κάποιο κράτος έχει πλήρη ασυλία σε μία πρεσβεία, όσο αποφασίζει να τον φιλοξενεί εκεί η χώρα στην οποία ανήκει η πρεσβεία. Πολύ περισσότερο, αν έχει και διπλωματικό διαβατήριο, δηλαδή πλήρη διπλωματική ασυλία. Μπορεί ο στρατηγός Ζαχεντί να τελούσε υπό το καθεστώς κυρώσεων – παράνομων και μονομερών, από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους-, όμως προστατεύεται πλήρως εντός διπλωματικής αποστολής, με ή χωρίς την προστασία του διπλωματικού του διαβατηρίου.

Γιατί τώρα, και γιατί την πρεσβεία, όμως; Η προσπάθεια του Ισραήλ να κλιμακώσει και διευρύνει τον πόλεμο στην περιοχή, και η διαρκής αντίστοιχη προσπάθεια του Άξονα της Αντίστασης να αποκλιμακώσει είναι εμφανής, όλο αυτό το εξάμηνο. Ο Μπίμπι Νετανιάχου, για να επιβιώσει πολιτικά, έχει αποφασίσει να οδηγήσει όλη την περιοχή σε ευρύτερη σύγκρουση και, βεβαίως, τουλάχιστον από το 2017, επιδιώκει να σύρει τις ΗΠΑ σε πόλεμο με το Ιράν. Κι εδώ, λόγω ακριβώς της αυτοσυγκράτησης του «εχθρού» τον πλήγμα στην πρεσβεία, μοιάζει με κίνηση απελπισίας και τελευταίο καταφύγιο: είναι κάτι που η Τεχεράνη δεν μπορεί να αγνοήσει, κάτι που πρέπει οπωσδήποτε να απαντηθεί – αναλογικά, αλλά ακόμη και το αναλογικά μπορεί να έχει τεράστιες επιπτώσεις (πληροφορίες φέρουν το Ισραήλ να εκκενώνει δεκάδες πρεσβείες του, ήδη).

Αν αυτό είναι το προφανέστερο όλων, υπάρχουν και άλλα μηνύματα της κυβέρνησης Νετανιάχου, κυρίως απευθυνόμενα προς το εσωτερικό της ακροατήριο. Μετά την κριτική που δέχεται για την ανικανότητά της να προβλέψει και αποτρέψει το πλήγμα της 7ης Οκτωβρίου του 2023, μπορεί, με το βομβαρδισμό της πρεσβείας, να υποστηρίξει πως και οι μυστικές υπηρεσίες της χώρας δουλεύουν ρολόι – ήξεραν και εντόπισαν μια συνάντηση κορυφής, μυστική και στρατιωτική, μεταξύ Ιράν και Ισλαμικής Τζιχάντ σε ξένο έδαφος-, και μπόρεσαν να χτυπήσουν αποτελεσματικά. Επίσης, αναδεικνύει και υπενθυμίζει ως “πρώτο και κύριο εχθρό” το Ιράν, μιας και η συνάντηση γίνονταν μεταξύ ιρανών στρατιωτικών και παλαιστινίων ηγετών. Τέλος, δοκιμάζει το Ιράν, δοκιμάζει τα όρια στα οποία μπορεί να το οδηγήσει, δείχνοντάς το ως αδύναμο να αντιδράσει κι όχι ως «αυτοσυγκρατούμενο».

Αν σκεφτεί κανείς ότι μετά το πλήγμα της 7ης Οκτωβρίου οι αναλυτές έβλεπαν «μείωση της αποτρεπτικής ικανότητας» του Ισραήλ, δηλαδή ανατροπή της εικόνας, στις γειτονικές του αραβικές χώρες τουλάχιστον, του «ισχυρού και αήττητου», μια αντίστοιχη εικόνα – μειωμένης ισχύος και αντίδρασης- για τον βασικό αντίπαλο δρα εξισορροπιστικά.

Είναι αυτά αρκετά, ως οφέλη, είτε του Ισραήλ είτε προσωπικά του Νετανιάχου και υπέρ των δικών του σχεδιασμών, μετά την πλήρη περιφρόνηση των κανόνων του Διεθνούς Δικαίου; Με βεβαιότητα όχι. Μάλιστα, μπορεί κανείς δικαιολογημένα να θεωρήσει ότι το συγκεκριμένο πλήγμα ανοίγει τους ασκούς του Αιόλου και βάζει σε κίνδυνο πολύ περισσότερο το Ισραήλ και τις ΗΠΑ, παρά το Ιράν. Όπως ανέφεραν διπλωμάτες, «η απόφαση να ισοπεδωθεί ένα τμήμα της πρεσβείας του Ιράν (αντί, ας πούμε, να πληγεί μια αυτοκινητοπομπή) αλλάζει ξανά τους κανόνες του παιχνιδιού. Ανοίγει την πόρτα στον αντίπαλο να υποστηρίξει ότι οποιαδήποτε διπλωματική εγκατάσταση με στρατιωτική παρουσία είναι πλέον νόμιμος στόχος».

Γι αυτό και οι ΗΠΑ αποστασιοποιήθηκαν. Μπορεί – για λόγους δικού τους, εσωτερικού ακροατηρίου – να επικεντρώνουν στην επίθεση των Ισραηλινών κατά εθελοντών της ΜΚΟ «Παγκόσμια Κεντρική Κουζίνα», όμως είναι βέβαιο ότι η κορύφωση των αμερικάνικων αντιδράσεων έχει σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό να κάνει με την επίθεση κατά της πρεσβείας του Ιράν στη Δαμασκό. Να θυμήσουμε ότι, παρότι η κυβέρνηση Μπάιντεν συνεχίζει να προστατεύει το Ισραήλ στα διεθνή φόρα, στη συγκεκριμένη περίπτωση βιάστηκε να ανακοινώσει ότι δεν γνώριζε τίποτε για τους σχεδιασμούς του Ισραήλ, η δε αιτιολόγηση της στάσης της στο Συμβούλιο Ασφαλείας είναι τέτοια που να μη δικαιολογεί το χτύπημα, παρά την κάλυψη που προσφέρει στο δράστη…

*Είναι η πρώτη φορά που το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ δεν καταδικάζει επίθεση σε διπλωματικό έδαφος. Η εξαίρεση του Ισραήλ, του βασικού και πολύτιμου συμμάχου των ΗΠΑ που επιδίδεται σε εθνοκάθαρση των Παλαιστινίων εδώ και έξι μήνες, από τα προτάγματα του Διεθνούς Δικαίου γίνεται ακόμη μια φορά προφανής. Και με την υπογραφή της Γαλλίας, που στο Συμβούλιο Ασφαλείας διαφοροποιήθηκε από την λοιπή Ευρωπαϊκή Ένωση: Η ΕΕ καταδίκασε το χτύπημα,  υπενθυμίζοντας «το απαραβίαστο των διπλωματικών και προξενικών χώρων και του [διπλωματικού] προσωπικού».