Η Συντροφιά του Δακτυλιδιού

«Ο Προφήτης απέκτησε ένα χρυσό δαχτυλίδι και το φορούσε στο δεξί του χέρι. Ο κόσμος έκανε το ίδιο, αποκτώντας χρυσά δαχτυλίδια. Ο Προφήτης  τότε πέταξε το δαχτυλίδι του και είπε: “Δεν θα φορέσω ποτέ χρυσό δαχτυλίδι”. Οι άνθρωποι επίσης πέταξαν τα δαχτυλίδια τους… Ο προφήτης κράτησε ένα κομμάτι χρυσό στο ένα του χέρι κι ένα κομμάτι μετάξι στο άλλο και είπε: αυτά τα δύο είναι ανεπίτρεπτα στους άνδρες και επιτρεπτά μόνο στις γυναίκες… Ο προφήτης είχε μόνον ένα δαχτυλίδι από ασήμι που το χρησιμοποιούσε ως σφραγίδα». Χαντίθ του Ιμπν Νουμάρ, ακολούθου του προφήτη

Όταν, το 2020, οι ΗΠΑ,  με τη συνεργασία του Ισραήλ, δολοφόνησαν τον ιρανό στρατηγό Κασέμ Σολεϊμάνι στο Ιράκ, έδωσαν στη δημοσιότητα μια φωτογραφία για να αποδείξουν ότι ήταν όντως αυτός: την φωτογραφία του χεριού του δολοφονημένου με το δαχτυλίδι του, ένα απλό ασημένιο δαχτυλίδι με κόκκινη πέτρα.

Η συγκεκριμένη φωτογραφία δεν είχε βγει τυχαία. Ήταν αναφορά στην ειδική θέση που έχει το ασημένιο δαχτυλίδι στην μουσουλμανική πίστη, από μια παράδοση που, ωστόσο, δεν στηρίζεται στην πίστη αλλά στο πρότυπο του προφήτη.

Η παράδοση του Ισλάμ λέει ότι ο προφήτης Μωάμεθ φορούσε ένα δαχτυλίδι πάντα, δεν το έβγαζε ποτέ. Ένα τουλάχιστον – σε κάποιες εκδοχές φορούσε και περισσότερα. Το γεγονός ότι τα κοσμήματα ήταν ένας εύκολος τρόπος να έχεις μαζί σου μέρος της περιουσίας σου, κάτι που συνηθιζόταν σε όλη την Ανατολή και που φτάνει μέχρι την Ελλάδα με τα “φλουριά” των παραδοσιακών μας ενδυμασιών, δεν αφορά το μύθο που αναπτύχθηκε, σε σχέση με τα δαχτυλίδια. Με απλά λόγια, το δαχτυλίδι στα δάχτυλα του απλού μουσουλμάνου δεν είναι θρησκευτική απαίτηση, αλλά έθιμο, που πήρε διάσταση με την πάροδο των αιώνων.

Η παράδοση του δαχτυλιδιού διαπερνά όλες τις σχολές του Ισλάμ. Συναντάται και στους σιίτες και στους σουνίτες, σε σούφι κι αλεβίτες. Για να φανούν οι διαφορές, όμως, γίνεται όλο και πιο περίπλοκη και μεταλλάσσεται, ακριβώς για να απεικονίσει αυτές τις διαφορές, ακόμη και μεταξύ παραδόσεων διαφορετικών διδασκάλων του ίδιου κλαδου. Ποιά σχέδια, ποιές πέτρες, με ποιό τρόπο κατασκευής, ποιές λέξεις κι ευχές μπορούν να γραφούν πάνω στο δαχτυλίδι, όλα αυτά αποτελούν στοιχεία της διαφοροποίησης που “προδίδουν” και τις καταβολές του δαχτυλιδιού. Κι αφού τα λύσουμε όλα αυτά, σε ποιό δάχτυλο και χέρι φοράς το δαχτυλίδι; Στους περισσότερους σουνιτικούς κλάδους, το δαχτυλίδι φοριέται στο αριστερό χέρι, ενώ οι Σιίτες προτιμούν να φορούν δαχτυλίδια στο δεξί. Ομως πολλές φορές οι φέροντες δεν περιορίζονται σε ένα δαχτυλίδι ή … παρακάμπτουν τους δευτερεύοντες κανόνες, ειδικά αν δεν περιορίζονται σε ένα δακτυλίδι: υπάρχει, άλλωστε, κι ένα μέρος των παραδόσεων που θέλει τον προφήτη να φοράει πολλά δαχτυλίδια. Κι υπάρχουν και χαντίθ που καλύπτουν άπαντες, λέγοντας πως ο προφήτης άλλαζε χέρι συχνά στο δαχτυλίδι του…

Όμως, όλα τα δαχτυλίδια, σε όποιο χέρι κι αν είναι και όσα και αν είναι, δεν επιτρέπεται να είναι χρυσά. Τα ανδρικά δαχτυλίδια της πίστης είναι πάντα ασημένια. Κι οι πέτρες που φέρουν δεν είναι τυχαίες. Στις ανατολίτικες, όχι μόνο μουσουλμανικές, παραδόσεις οι πολύτιμοι και ημιπολύτιμοι λίθοι θεωρείται ότι έχουν συγκεκριμένες, θετικές ή αρνητικές, ιδιότητες. Άλλη πέτρα κρατάει μακρυά το κακό μάτι, άλλη ξορκίζει το ήδη κακό, άλλη σου δίνει πλούτο ή μακροζωία. Κι άλλη, όπως αυτή που έφερε το δαχτυλίδι με αχάτη (ακίκ στα αραβικά, λατινιστί aqeeq) που φορούσε ο Κασέμ Σολεϊμάνι: τα δαχτυλίδια αυτά πιστεύεται, και στη σουνιτική και στη σιιτική παράδοση, ότι πολλαπλασιάζουν τη δύναμη της προσευχής – αρκεί ο αχάτης να προέρχεται από την Υεμένη ή την Αιθιοπία. Ακίκ είναι κόλπος και περιοχή του σημερινού Σουδάν, που βάφτισε και το λίθο στην αραβική. Το πιο σημαντικό, ίσως, όμως, είναι ότι εδώ η παράδοση νικά το Κοράνι: οι μουσουλμάνοι θεολόγοι τονίζουν ότι ο μόνος που ευεργετεί είναι ο Θεός (Αλλάχ) κι όχι οι πέτρες και τα δαχτυλίδια.

Όσο για τις λέξεις και τα γραφόμενα επάνω, στις απαρχές, εδώ οι γραμμές αλλάζουν, πολεμικώ τω τρόπω: τα σουνιτικά χαντίθ, οι παραδόσεις που συνδέονται με τον προφήτη, λένε πως πρότυπο είναι το δαχτυλίδι του ίδιου του Μωάμεθ έγραφε Μοχαμεντ Ρασούλ Αλλάχ, “ο Μωάμεθ είναι ο απεσταλμένος του Θεού” (محمد رسول الله), αν είναι σιιτικές λένε πως το πρότυπο είναι το δαχτυλίδι του διαδόχου του, Αλή, που λένε πως έγραφε “Μόνος μου Βασιλεύς ο Θεός” (الله الملك). Η σουνιτική παράδοση έχει και σχέση με την Κωνσταντινούπολη, ας σημειωθεί: τα χαντίθ λένε ότι ο Μωάμεθ ήθελε να στείλει επιστολή στον αυτοκράτορα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, για να τον καλέσει να ασπαστεί το Ισλάμ, κι οι σύμβουλοί του του είπαν ότι αν δεν έφερε σφραγίδα, ο αυτοκράτορας δεν θα το διάβαζε. Έτσι λοιπόν – κι όχι από εγωισμό – ο Μωάμεθ έφτιαξε το ασημένιο δαχτυλίδι που έγραφε με ποιά ιδιότητα έστελνε την επιστολή στον αυτοκράτορα. Κι ύστερα – πάντα βάσει των χαντίθ- διέταξε “ποτέ κανείς να μην φορέσει ένα δαχτυλίδι με την ίδια γραφή”. Εξ ου και η σύγχρονη πρακτική: οι σιίτες χαράσσουν στα δαχτυλίδια τους τα ονόματα είτε του Αλή είτε των γιών του Χασάν και Χουσεϊν, οι σουνίτες το όνομα του ιμάμη τους ή του ιμάμη που καθόρισε τη σχολή που ακολουθούν. Η σιιτική σχολή θεωρεί, πάντως, πολύ πιο σημαντικό το δαχτυλίδι, από ότι η σουνιτική. Δεν υπάρχει ηγετικό στέλεχος των σιιτών χωρίς δαχτυλίδι – από τον Αγιατολάχ Χομεινί ως το Νασράλλα – ενώ είναι πολλοί οι σουνίτες ηγέτες που δεν φορούν δαχτυλίδια σε αντίθεση με τους απλούς πιστούς.

Στους σιίτες το “δώρο της πίστης” είναι συνήθως δαχτυλίδι, και σήμερα έχει γίνει σημείο αναφοράς της αντίστασης. Η απαρχή βρίσκεται μάλλον στο γεγονός ότι ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, αγιατολάχ Αλί Χαμενεϊ, δώρησε ακριβώς ολόκληρα σετ από ασημένια δαχτυλίδια στον ηγέτη της Χεσμπολλάχ, Χασάν Νασράλλα, τόσο το 2000 όσο και το 2006, όταν η οργάνωση απελευθέρωσε το Λίβανο από τους Ισραηλινούς. Το παράδειγμα ακολουθήθηκε από πολλούς, με πιο πρόσφατο τον Ισμαήλ Καανί, τον διάδοχο του δολοφονημένου Σολεϊμανί, που όταν επισκέφτηκε την ηγεσία των σιιτικών πολιτοφυλακών του Ιράκ, χάρισε σε όλους ακριβή αντίγραφα του δαχτυλιδιού που είχε γίνει απόδειξη της δολοφονίας, παραδίδοντάς τους με συμβολικό τρόπο και την συνέχιση του αγώνα, στον τόπο που δολοφονήθηκε ο στρατηγός μαζί με τον ηγέτη τους. Όσο για το αυθεντικό δαχτυλίδι, αυτό επεστράφη, μαζί με τη σορό, στο Ιράν, όπου και χαρακτηρίστηκε και τιμάται σήμερα ως εθνικό πολιτιστικό αγαθό.