Το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας ανακοίνωσε πρόσφατα το πρόγραμμα Απόλλων, μια πρωτοβουλία που στοχεύει στη μείωση του ενεργειακού κόστους για τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης και τα ενεργειακά ευάλωτα νοικοκυριά. Το πρόγραμμα προβλέπει την εγκατάσταση σταθμών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) και την εφαρμογή ενεργειακού συμψηφισμού.
Το πρόγραμμα Απόλλων έχει ήδη προκαλέσει έντονες συζητήσεις και προβληματισμούς. Είτε λόγω άγνοιας είτε ηθελημένα, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας ενδεχομένως να πραγματοποιήσει ένα “πραξικόπημα” στην καρδιά του θεσμού των ενεργειακών κοινοτήτων. Να υπενθυμίσουμε ότι οι ενεργειακές
κοινότητες αποτελούν συνεταιριστικά σχήματα που δίνουν τη δυνατότητα στους πολίτες να συμβάλλουν στην παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ. Μέσω αυτών των
κοινοτήτων, οι συνεταιριστές/τριες μπορούν να παράγουν την ενέργεια που χρειάζονται εκδημοκρατίζοντας την παραγωγή ενέργειας. Αντί λοιπόν η κυβέρνηση
να ενισχύσει την τοπική αυτοδιοίκηση και τις πρωτοβουλίες πολιτών, το πρόγραμμα Απόλλων εισάγει ένα μοντέλο που θα ζήλευε ακόμα και ο Κιμ Γιονγκ Ουν για την κεντρική του φύση.
Ένα βασικό ζήτημα που εγείρεται είναι η καταστρατήγηση των επτά συνεταιριστικών αρχών. Το πρόγραμμα προβλέπει τη δημιουργία ενεργειακών κοινοτήτων σε κάθε Περιφέρεια, αλλά με τρόπο που φαίνεται να παραβιάζει τις αρχές της ανοιχτής και ελεύθερης συμμετοχής και της ανεξαρτησίας. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το πνεύμα των ενεργειακών κοινοτήτων ως αυτόνομων και δημοκρατικά διοικούμενων οντοτήτων.
Επιπλέον, προβληματισμό προκαλεί η διαχείριση των πόρων και του ηλεκτρικού χώρου από την κεντρική διοίκηση. Οι πόροι (για παράδειγμα χρήματα από το Ταμείο Ανάκαμψης) και ο ηλεκτρικός χώρος θα έπρεπε να διατεθούν απευθείας στους Δήμους και τις υπάρχουσες αυθεντικές, ανοιχτές και ευρείας βάσης ενεργειακές κοινότητες, οι οποίες έχουν καλύτερη γνώση των τοπικών αναγκών και συχνά διαθέτουν ήδη την απαραίτητη τεχνογνωσία.
Επίσης, υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με την ιδιοκτησία και διαχείριση των σταθμών ΑΠΕ. Το πρόγραμμα προβλέπει ότι οι σταθμοί θα ανήκουν και θα διαχειρίζονται από τρίτους ιδιώτες, στερώντας από τις ενεργειακές κοινότητες πολιτών και τους Δήμους το δικαίωμα ιδιοκτησίας και διαχείρισης. Αυτό θέτει υπό αμφισβήτηση τον χαρακτήρα των κοινοτήτων ως αυτοπαραγωγών ενέργειας.
Το πρόγραμμα Απόλλων φαίνεται να αναπαράγει προβληματικές πρακτικές του παρελθόντος. Υπενθυμίζεται η εμπειρία της δεκαετίας του '80, όταν το κράτος χρησιμοποίησε τους αγροτικούς συνεταιρισμούς για την άσκηση αγροτικής και κοινωνικής πολιτικής, οδηγώντας τελικά στην απαξίωσή τους.
Καθώς αναμένεται η έκδοση της σχετικής Υπουργικής Απόφασης που θα καθορίσει τις λεπτομέρειες εφαρμογής του προγράμματος, η κυβέρνηση οφείλει να επανεξετάσει ορισμένες πτυχές του προγράμματος Απόλλων. Ο ρόλος των τοπικών κοινοτήτων και των Δήμων στο σχεδιασμό και την υλοποίηση των έργων πρέπει να ενισχυθεί. Επίσης, πρέπει να διασφαλιστεί η τήρηση των αρχών του συνεταιριστικού μοντέλου.
Το πρόγραμμα Απόλλων –και κάθε τέτοιο πρόγραμμα που συγκεντρώνει αντί να αποκεντρώνει την εξουσία– μπορεί να υπόσχεται φως (και ρεύμα), αλλά κινδυνεύει να φέρει το σκοτάδι στις προσπάθειες για πραγματική ενεργειακή δημοκρατία.
*Ο Βασίλης Κωστάκης είναι Καθηγητής Τεχνολογικής Διακυβέρνησης και Βιωσιμότητας (TalTech) και ιδρυτικό μέλος της ενεργειακής κοινότητας “Κοινέργεια”.