Το 8ο Chaniartoon– International Comics and Animation Festival άνοιξε επίσημα τις πόρτες του στις 20 Σεπτεμβρίου, ενώ διάσπαρτες προφεστιβαλικές εκδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν και νωρίτερα εντός του ίδιου μήνα. Ο ίδιος ο χώρος του φεστιβάλ είναι προνομιακά πανέμορφος, καθώς τα τελευταία χρόνια διοργανώνεται στο Θέατρο Μίκης Θεοδωράκης στην Πλατεία Κατεχάκη του Ενετικού λιμανιού των Χανίων, ένα λιθόκτιστο κτιριακό συγκρότημα που κατασκευάστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα για να λειτουργήσει ως Τελωνείο και πλέον συνδυάζει την παραδοσιακή αρχιτεκτονική με τις σύγχρονες ανάγκες ενός πολυχώρου για τον πολιτισμό και την έρευνα.
Το φετινό Chaniartoon είχε ως κεντρική θεματική του τον Τρόμο σε όλες τις εκφάνσεις του, για την ακρίβεια τον «Μέγα Τρόμο», όπως αποτυπώθηκε στην ανθολογία των 11 εικονογραφημένων ιστοριών που φιλοτέχνησαν αγαπημένοι καλλιτέχνες και συντελούν την πρώτη εκδοτική προσπάθεια του φεστιβάλ με τίτλο «Ανάμεσά μας», σε πολλές εκθέσεις εντός του χώρου του φεστιβάλ αλλά και σε πολλές εκδηλώσεις που έγιναν κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ.
Αλλά και όσον αφορά το animation, οι συμμετοχές ξεπέρασαν τον αριθμό των 2.200 με καλλιτέχνες σχεδόν από όλον τον πλανήτη και επιλεγμένες προβολές να πραγματοποιούνται στο φεστιβάλ αλλά και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, δίνοντας τη δυνατότητα στο κοινό να ψηφίσει τις καλύτερες ταινίες που θα βραβευτούν στο φεστιβάλ.
Τις τελευταίες τρεις ημέρες, δηλαδή από τις 27 μέχρι τις 29 Σεπτεμβρίου οι εκδηλώσεις του φεστιβάλ κορυφώθηκαν, καθώς άνοιξαν τα περίπτερα των 72 καλλιτεχνών που συμμετείχαν στο Artist Alley, ενώ ταυτόχρονα πραγματοποιήθηκαν πολλές ομιλίες, εργαστήρια, παρουσιάσεις καλλιτεχνών και βιβλίων, αλλά και ευρηματικά παιχνίδια και συναυλίες. Όπως ήταν αναμενόμενο, τις εντυπώσεις έκλεψαν και οι διεθνώς αναγνωρισμένοι καλλιτέχνες και προσκεκλημένοι του φεστιβάλ, ο Ιάπωνας μανγκάκα Shintaro Kago, ο θρυλικός Ιταλός κομίστας της Walt Disney, Massimo De Vita και ο δημιουργός εννοιολογικών κόμικς Ιλάν Μανουάχ.
Ήταν μια γιορτή που αγκαλιάστηκε από τον κόσμο των Χανίων όσο ποτέ άλλοτε, αλλά και από τους καλλιτέχνες που συμμετείχαν σε αυτό το εγχείρημα οι οποίοι τόνιζαν συνεχώς την προσεγμένη και ποιοτική δουλειά που έχει λάβει χώρα στη διοργάνωση του φεστιβάλ.
Φυσικά, τίποτα δεν θα γινόταν χωρίς τα παιδιά που ξεκίνησαν αυτό το φεστιβάλ, τον Μάριο και την Κατερίνα, τους συνεργάτες τους και τους εθελοντές που έδωσαν στην κυριολεξία την καρδιά τους για να γίνει το όραμα τους πραγματικότητα και τα Χανιά να αποκτήσουν το δικό τους φεστιβάλ κόμικς στα μέτρα της μεγάλης τους έμπνευσης, του θρυλικού Διεθνούς Φεστιβάλ Κόμικς της Ανγκουλέμ στη Γαλλία. Όταν η μαγιά είναι καλή, μπορούν να γίνουν απίστευτα πράγματα και να γραφτούν μοναδικές ιστορίες.
Το όνειρο που έγινε πραγματικότητα
Ο Μάριος Ιωαννίδης, δημιουργός κόμικς και animation και ο ίδιος και ιδιοκτήτης του βιβλιοπωλείου «Comixadiko», δίδασκε αρκετά χρόνια σκίτσο, κόμικς και animation σε παιδιά και ενήλικες στα Χανιά και στο τέλος κάθε κύκλου μαθημάτων ετοίμαζε μια έκθεση με τα έργα των μαθητών. Στα διαστήματα μεταξύ αυτών των τοπικών εκθέσεων και παρακολουθώντας τις διεθνείς εκθέσεις κόμικς σε πόλεις του εξωτερικού, μπήκε στον Μάριο το σαράκι να δημιουργήσει κάτι πιο μεγάλο για τα Χανιά, κάτι που θα μπορούσε να χωρέσει ακόμα περισσότερο κόσμο μέσα του.
Μια διοργάνωση που θα έφερνε σε επαφή την τοπική κοινότητα των Χανίων αλλά και τους επισκέπτες με τον κόσμο των κόμικς, μια ευκαιρία για τους εγχώριους αλλά και ξένους καλλιτέχνες να παρουσιάσουν τη δουλειά τους και σε μια επαρχιακή πόλη και, φυσικά, μια φιλόξενη γιορτή για την ίδια την τέχνη των κόμικς, με εκλεπτυσμένες και επιμελείς εκθέσεις, με συζητήσεις και εκδηλώσεις που θα φώτιζαν όλες εκείνες τις υποφωτισμένες και παράδοξες γωνίες αυτού του τόσο μαγευτικού καλλιτεχνικού χώρου.
Έτσι, το 2016 πραγματοποιήθηκε ένα ανοιχτό κάλεσμα σε Έλληνες δημιουργούς με σκοπό να στείλουν έργα τους για τη δημιουργία μιας έκθεσης ενώ λειτούργησε η διαδικτυακή πλατφόρμα για αποστολή έργων animation από όλον τον πλανήτη. Μάλιστα, από τους πρώτους καλλιτέχνες που συμμετείχαν σε αυτό το φεστιβάλ ήταν ο Σπύρος Δερβενιώτης και η Αλέξια Οθωναίου, οι οποίοι συνομίλησαν τις ιδέες και τις προτάσεις τους για την ανάπτυξη του φεστιβάλ με τους διοργανωτές. Μια από αυτές τις ιδέες ήταν και η δημιουργία του Artist Alley.
Τα επόμενα χρόνια, οι εκδηλώσεις διευρύνθηκαν ολοένα και περισσότερο, με δεκάδες εργαστήρια και ομιλίες, ενώ από το 2019 ξεκίνησε και η πρώτη απόπειρα δημιουργίας του Artist Alley με καλλιτέχνες από όλη την Ελλάδα. Φυσικά, στα χρόνια της πανδημίας η φόρα του φεστιβάλ κάπως ανακόπηκε, όπως ήταν αναμενόμενο, καθώς οι δια ζώσης εκδηλώσεις ήταν αρκετά περιορισμένες.
Στα επόμενα δύο χρόνια μετά την πανδημία δόθηκε ακόμα περισσότερη έμφαση στις εκθέσεις, οι οποίες και αυξήθηκαν και επιμελήθηκαν εκτενέστατα, ενώ προστέθηκαν και έργα καλλιτεχνών από το εξωτερικό, και, σαφώς, υπήρξε ακόμα μεγαλύτερο άνοιγμα στο Artist Alley αλλά και στους προσκεκλημένους του φεστιβάλ.
Πρόκειται για ένα εκπληκτικά φιλόξενο φεστιβάλ το οποίο συνεχώς αναπτύσσεται, διαρκώς αφουγκράζεται τόσο τους ίδιους τους καλλιτέχνες, τους συμμετέχοντες αλλά και το κοινό, και προσπαθεί κάθε χρονιά να ξεπεράσει όχι σε ποσότητα, αλλά σε ουσιαστική ποιότητα τον εαυτό του.
Και όπως θα δούμε παρακάτω, τα καταφέρνει πολύ καλά.
Οι εκθέσεις του 8ου Chaniartoon
Το εκθεσιακό τμήμα του 8ου Chaniartoon άνοιξε τις πόρτες τους με τον συμβολικό αριθμό των εννιά άκρως επιμελημένων και διαφορετικών θεματικά εκθέσεων.
Ένα αφιέρωμα στον Ιάπωνα δημιουργό ero guro μάνγκα Shintaro Kago με αφορμή την παρουσία του στο φεστιβάλ αλλά και την έκδοση των βιβλίων του από τη Jemma Press, κοσμούσε ένα ολόκληρο δωμάτιο του θεάτρου.
Τα «Χάρτινα ταξίδια στην φαντασία του Massimo De Vita» αποτέλεσαν μια βουτιά στα παιδικά μας χρόνια και τις στιγμές που διαβάζαμε τις ιστορίες του «Topolino» (ο Μίκυ Μάους στα Ιταλικά) αλλά και των υπόλοιπων ηρώων της Disney στο θρυλικό περιοδικό «Κόμιξ». Σελίδες από το «Σπαθί των Πάγων», από τη «Ζωδιακή Πέτρα» αλλά και από άλλες ιστορίες που για πολλούς από εμάς έθεσαν τις βάσεις για την προσωπικότητα που θα κατασκευάζαμε στη μετέπειτα πορεία μας, που μας ταξίδεψαν σε όλη την υφήλιο αλλά και ακόμα παραπέρα, σε πολλά παράλληλα σύμπαντα, και σίγουρα φωλιάζουν μέχρι και σήμερα σε κάποιο μέρος της καρδιάς μας.
Δεν θα μπορούσαν να λείπουν «τα Παράξενα Βιβλία του Illan Manouach», εξίσου ενός εκ των προσκεκλημένων καλλιτεχνών του φεστιβάλ, μια έκθεση σε επιμέλεια του Δρ. Θεωρίας και Ιστορίας της Τέχνης Γιάννη Κουκουλά όπου παρουσιάστηκαν 12 επιλεγμένα εννοιολογικά έργα- βιβλία του καλλιτέχνη.
Φυσικά, η Θεματική Έκθεση Τρόμου, κεντρικό καλλιτεχνικό διακύβευμα του φετινού φεστιβάλ, εμφανιζόταν σε διάφορες γωνιές του εκθεσιακού χώρου και μας σύστηνε με τα παράδοξα, αλλόκοτα και τρομακτικά έργα Ελλήνων και ξένων δημιουργών. Στην έκθεση υπήρχαν έργα από τα βιβλία: Το πτώμα (Ζαφειριάδης, Παλαβός, Πέτρου), Frankenstein (Marion Mousse, Mary Shelley), Του Νεκρού Αδερφού (Εύα Πουλοπούλου), Κόλαση του Δάντη (Paul Prizzi, Gaetan Brizzi), Σκιά του Ολύμπου (Θανάσης Καραμπάλιος, Νίκος Σταυριανός) καθώς και έργα των: Μαίρη Καλαμπαλίκα, Βαγγέλης Καραταράκης, Νίκος Καζαντζάκης, Ζωή Νικολέττα Καραδημητρίου, Τζοάννα Πουπάκη, Παναγιώτης Λιάκος, Κωνσταντίνος Ζυγούρης, Silvia Bessero, Χρήστος Δημητρίου, Αλέξανδρος Πετακάκης, Χρήστος Καρακίτσος, Μάριος Φωκάς, Δημήτρης Αβραμόπουλος, Michele Ballinger, Ηλίας Βελονάκης, Ιωσήφ Φαντέλ.
Η έκθεση με τα έργα που περιλαμβάνονται στην πρώτη εκδοτική απόπειρα του φεστιβάλ, με τίτλο «Ανάμεσά μας», όπου συμμετέχουν εκλεκτοί Έλληνες καλλιτέχνες που προσεγγίζουν την έννοια του τρόμου από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Στην έκδοση συμμετέχουν οι δημιουργοί: Σπύρος Δερβενιώτης, Πάνος Ζάχαρης, Έφη Θεοδωροπούλου, Νίκος Καμπασελέ, Σταύρος Κιουτσιούκης, Νίκος Λαγουβάρδος, Τάσος Μαραγκός, Αλέξια Οθωναίου, Θανάσης Πετρόπουλος, Γιάννης Ρουμπούλιας, Αγγελική Σαλαμαλίκη.
Απαραίτητη ήταν η έκθεση με θέμα το καινούριο έργο του Soloup «Ζορμπάς- Πράσινη πέτρα ωραιότατη», όπου ο καλλιτέχνης ακολουθώντας το πνεύμα του καζαντζακικού κειμένου, προτείνει μια νέα αφήγηση λόγου και εικόνας, ένα νέο ταξίδι, φιλοσοφικό, γκροτέσκο, τραγικό, στον σύγχρονο αναγνώστη.
υο αφιερώματα, το ένα στον Hugo Pratt, τον «πατέρα» του ονειροπόλου περιπετειώδη ναυτικού Κόρτο Μαλτέζε, με 27 panels μεγάλων διαστάσεων που περιείχαν αποσπάσματα του σπουδαίου έργου του Ιταλού κομίστα, όπως και ένα αφιέρωμα σε έναν άλλον περιπετειώδη ναυτικό, τον Ποπάυ του Αμερικανού Bud Sagendorf με αφορμή τους τόμους των έργων του που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μικρός Ήρως. Πρόκειται για δύο αφιερώματα όπου οι αγαπημένοι μας χάρτινοι ναυτικοί συνομιλούσαν δημιουργικά μεταξύ τους, βυθίζοντας μας στους διαφορετικούς και πάντα μαγευτικούς κόσμους τους.
Τέλος, το άκρως ενδιαφέρον αφιέρωμα για τα 10 χρόνια του Καρέ-Καρέ, του ένθετου της Εφημερίδας των Συντακτών που είναι αφιερωμένο στα κόμικς, στο οποίο παρουσιάστηκε μια επιλογή επιλεγμένων έργων που δημοσιεύτηκαν την τελευταία δεκαετία από μια πλειάδα καλλιτεχνών.
Όσον αφορά τη συνολική εκτίμηση των εκθέσεων, πέραν της εξαιρετικής επιμέλειας που αυτές είχαν, απευθύνονταν σε όλες τις ηλικίες και σε όλα τα γούστα και τις προτιμήσεις του κοινού. Αυτό ακριβώς αποτελεί και ένα από τα σημεία-κλειδιά του Chaniartoon, η εκπληκτική ποιότητα και κομψότητα με την οποία αντιλαμβάνεται και διαχειρίζεται τα κόμικς τόσο στο εκθεσιακό κομμάτι όσο και γενικότερα, από το Artist Alley μέχρι και τις πολλαπλές εκδηλώσεις του.
Το παρελθόν συνομιλεί με το μέλλον των κόμικς
Φυσικά, εξίσου ενδιαφέρουσες υπήρξαν οι ομιλίες και τα εργαστήρια που πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ, αλλά και οι συζητήσεις και τα πηγαδάκια που αναπτύχθηκαν ανάμεσα στους καλλιτέχνες και το κοινό των επισκεπτών. Στο φετινό Artist Alley συμμετείχαν 72 καλλιτέχνες, αρκετοί γνωστοί και αγαπητοί δημιουργοί αλλά και πολλοί νέοι που παρουσίαζαν για πρώτη φορά τη δουλειά τους σε φεστιβάλ.
Αυτή η ποικιλία και η πολυγλωσσία που υπήρχε στο φετινό Artist Alley έφερνε το κοινό σε επαφή όχι μόνο με τα κόμικς και τους καλλιτέχνες, αλλά γενικότερα, με κάθε πτυχή του κόσμου μας. Από την Παλαιστινιακή καφίγια που αγκάλιαζε τα έργα του Πάνου Ζάχαρη στο τραπεζάκι του, μέχρι τα πολιτικού και ιστορικού περιεχομένου έργα του Θανάση Καραμπάλιου και του Κωνσταντίνου Ρουγγέρη, τα Μυστήρια Πράγματα του Θανάση Πετρόπουλου, τα ευρέως αγαπημένα Κουραφέλκυθρα του Αντώνη Βαβαγιάννη, τις συναισθηματικές αρχαιολογίες της Όλιας Ντακογιάννη, τον Μυθομάχο του Γιάννη Ρουμπούλια, τις Ά-γριες της Μαρλένα Παρλαβάντζα, τα υπέροχα εικαστικά έργα του Ανέστη Μαυρομάτη-Παρασίδη, τις ρεμπέτικες αναζητήσεις του Περικλή Κουλιφέτη, και τις υπέροχες δουλειές άλλων εξήντα καλλιτεχνών, παλιών και νέων, τις μοναδικές αυτοεκδόσεις πολλών πρωτορμφανιζόμενων καλλιτεχνών, το φεστιβάλ ήταν μια γιορτή όπου η φαντασία συνομιλούσε διαρκώς με την πολιτική, την ιστορία, με τη μυθολογία, με το χιούμορ, με τη μουσική.
«Μια εξαιρετική εμπειρία και φέτος όπως κάθε χρόνο. Και τεράστιες ευχαριστίες και μπράβο απ’ όλους μας στον Μάριο Ιωαννίδη, την Κατερίνα Νανούρη και όλες και όλους στην ομάδα τους. Οι εκθέσεις και το Artist Alley ήταν γεμάτο από κόσμο. Προσωπικά επίσης χάρηκα πολύ για την επιτυχία και αποδοχή της έκθεσης του graphic novel “ΖORΜΠΑΣ” αλλά και την παρουσίασή του σε μια κατάμεστη αίθουσα στο θέατρο Μίκης Θεοδωράκης», θα σχολιάσει ο αγαπημένος Soloup, κατά κόσμον Αντώνης Νικολόπουλος.
Ομιλίες για την τέχνη των κόμικς σε συνδυασμό με τις νέες τεχνολογίες όπως το AI, αλλά και ιστορικές διαδρομές για τα δέκα χρόνια του Καρέ-Καρέ της Εφημερίδας των Συντακτών, για τη σχέση των κόμικς με τη λογοτεχνία, για τις τεχνικές εικονογράφησης σε συνδυασμό με εργαστήρια και παιχνίδια για μικρούς και μεγάλους όπως οι θρυλικές «Σκιτσομαχίες» που έχουν γίνει ετήσιος θεσμός, αλλά και πολλές εισηγήσεις καλλιτεχνών για το έργο τους ή τις ακαδημαϊκές τους έρευνες σχετικά με τα κόμικς αποτέλεσαν κεντρικό σημείο αναφοράς για τη διεξαγωγή του φεστιβάλ.
Ο Πάνος Ζάχαρης, στις ατελείωτες συζητήσεις που κάναμε κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ, θα τονίσει: «Ήταν το 1ο μου Chaniartoon και ανυπομονώ να ξαναπάω. Παρότι γίνεται σε μια μικρή επαρχιακή πόλη ξεχωρίζει ακόμα και ανάμεσα στα μεγαλύτερα φεστιβάλ της Ελλάδας λόγω του χαρακτήρα του: Δεν είναι απλώς ένα bazaar όπου πουλάς 3 μέρες βιβλία ή ό,τι άλλο έχεις ετοιμάσει, είναι κανονικότατη γιορτή των κόμικς. Αυτό οφείλεται τόσο στο πολύ πλούσιο περιεχόμενο που σε κρατά ώρες μακριά από τον πάγκο σου, όσο και στην ατμόσφαιρα πάρτυ που δημιουργεί η σκηνή με τις συναυλίες, τα παιχνίδια κ.ο.κ. Η φιλοξενία είναι επίσης άψογη κάτι που δεν είναι δεδομένο».
Πράγματι, οι περισσότεροι που παραβρεθήκαμε στο φεστιβάλ αυτές τις ημέρες συνηγορήσαμε στο γεγονός ότι πρόκειται για ένα εκπληκτικά φιλόξενο φεστιβάλ, φιλόξενο τόσο προς τους καλλιτέχνες όσο και προς τους επισκέπτες όλων των ηλικιών, κατοίκων των Χανίων ή τουριστών.
Ο δημιουργός των «Κουραφέλκυθρων», Αντώνης Βαβαγιάννης και ηχηρά ηττημένος στις φετινές «Σκιτσομαχίες», θα πει: «Φέτος ήταν η τέταρτή μου φορά στο φεστιβάλ των Χανίων, ένα από τα πλέον πιο αναγνωρισμένα και μεγαλύτερα φεστιβάλ κόμιξ στην Ελλάδα. Από την πρώτη χρονιά που ήμουν μέρος αυτής της γιορτής λάτρεψα το κλίμα, το μέρος και κυρίως τα παιδιά που είχαν αυτή την τρελή ιδέα από το πουθενά κι από το τίποτα να δημιουργήσουν έναν τέτοιο θεσμό. Και το πιο τρελό είναι, ότι κάθε χρόνο το φεστιβάλ γίνεται μεγαλύτερο και καλύτερο, χωρίς να χάσει τον χαρακτήρα του και τον στόχο του που είναι πάνω από όλα να φέρει τον κόσμο των Χανίων κοντά με τον κόσμο των κόμιξ. Το μόνο που θα άλλαζα από το φετινό φεστιβάλ, θα ήταν να μη χάσουμε του χρόνου στις σκιτσομαχίες. Αν γίνεται να το κανονίσουμε από φέτος, για να μην έχουμε πάλι τέτοια απρόοπτα, το φεστιβάλ πραγματικά θα απογειωνόταν». 
Στο ίδιο κλίμα θα σχολιάσει και ο παρουσιαστής των φετινών «Σκιτσομαχιών» και δημιουργός των «Μυστηρίων Πραγμάτων», Θανάσης Πετρόπουλος, του οποίου, a propos, η ιστορία του στην ανθολογία «Ανάμεσά μας» είναι η αγαπημένη μου: «Πηγαίνω κάθε χρόνο εδώ και τέσσερα χρόνια τώρα και κάθε φορά γίνεται κάτι καινούριο και κάτι καλύτερο από την προηγούμενη χρονιά, το οποίο πραγματικά είναι φοβερό κατόρθωμα των παιδιών, ένα φεστιβάλ που είναι από τα ωραιότερα στην Ελλάδα».
Το Chaniartoon κατάφερε, λοιπόν, να μπει με φόρα στον χάρτη των πρωτοπόρων φεστιβάλ κόμικς στην Ελλάδα, στα χνάρια της παλιάς «Βαβέλ», όπως σημείωσαν οι πιο παλιοί δημιουργοί. Και σε κάτι, επίσης, που συμφωνήσαμε οι περισσότεροι, ήταν στο ότι είναι πραγματικό φεστιβάλ κόμικς και όχι ένα πωλητήριο κόμικς. Έχει φυσικά το Artist Alley και δίνει τη δυνατότητα στους καλλιτέχνες να παρουσιάσουν και να πουλήσουν το έργο τους, αλλά δεν είναι αποκλειστικά αυτό το πράγμα. Οι διοργανωτές επεδίωξαν και κατάφεραν να κατασκευάσουν μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα όπου σε κάθε γωνία της διαφαίνεται ξεκάθαρα η αγάπη αλλά και ο σεβασμός που έχουν προς την ένατη τέχνη και τους καλλιτέχνες της.
Σε προσωπικό επίπεδο, θεωρώ πως ήταν μεγάλη τύχη να προσκληθώ και να παραβρεθώ σε αυτό το φεστιβάλ, να συναντήσω παλιούς φίλους και γνωστούς αλλά και να γνωρίσω καινούριους καλλιτέχνες που δεν θα είχα την ευκαιρία να τους μάθω με κάποιον άλλο τρόπο.
Και σίγουρα, η χαρά μου δεν κρύφτηκε όταν γνώρισα από κοντά έναν από τους αγαπημένους μου καλλιτέχνες, τον Massimo De Vita, τον μυθικό σχεδιαστή της Disney. Απόλαυσα κάθε ιστορία που μου μετέφερε με τα τραγουδιστά ιταλικά του και τα σπασμένα ελληνικά του από τη χρυσή εποχή της Disney, μιλήσαμε για τα σπουδαία έργα του και το πως κατάφερε να κάνει μια ολόκληρη γενιά ανθρώπων να θέλουν να συντηρήσουν ακόμα εκείνα τα όμορφα όνειρα που έκαναν όταν ήταν παιδιά.
Και αυτή είναι ακριβώς η πολύτιμη ομορφιά που έχουν φεστιβάλ σαν το Chaniartoon. Με τον ευγενικό πλουραλισμό τους, με την πολύχρωμη πολυγλωσσία τους, τους διαφορετικούς ανθρώπους όλων των ηλικιών που συμμετέχουν σε αυτά, είναι γιορτές που προσπαθούν να κρατήσουν το νήμα του ιστορικού παρελθόντος της ένατης τέχνης πάντα κοιτάζοντας προς ένα φωτεινό μέλλον. Ιστορία θα γράφουν πάντα οι παρέες, λένε, και συνήθως έτσι γίνεται.
Καλή αντάμωση, αγαπημένοι μου φίλοι, στα επόμενα και ακόμα καλύτερα φεστιβάλ που θα έρθουν.
Υ.Γ. Μάριε, Κατερίνα, Γιάννη, σας ευχαριστώ για όλα. Τζίνα και Γιάννη, είστε εκπληκτικοί μεταφραστές και υπέροχοι άνθρωποι, ευχαριστώ από καρδιάς για την εξαιρετική συνεργασία. Εις το επανιδείν!