Η Σύνοδος Κορυφής των BRICS πρέπει να σηματοδοτήσει το τέλος των νεοσυντηρητικών αυταπατών

Του Jeffrey D. Sachs* [https://www.commondreams.org/opinion/brics-summit-2024]

Η πρόσφατη Σύνοδος Κορυφής των BRICS στο Καζάν της Ρωσίας θα πρέπει να σηματοδοτήσει το τέλος των νεοσυντηρητικών αυταπατών που περικλείονται στον υπότιτλο του βιβλίου του Zbigniew Brzezinski του 1997, The Grand Chessboard: American Primacy and its Geostrategic Imperatives («Η μεγάλη σκακιέρα»). Από τη δεκαετία του 1990, ο στόχος της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής είναι η «πρωτοκαθεδρία», ή αλλιώς η παγκόσμια ηγεμονία. Οι προτιμητέες μέθοδοι των ΗΠΑ ήταν οι πόλεμοι, οι επιχειρήσεις αλλαγής καθεστώτος και τα μονομερή καταναγκαστικά μέτρα (οικονομικές κυρώσεις). Το Καζάν συγκέντρωσε 35 χώρες με περισσότερο από τον μισό παγκόσμιο πληθυσμό που απορρίπτουν τον αμερικανικό εκφοβισμό και που δεν δειλιάζουν από τους αμερικανικούς ισχυρισμούς περί ηγεμονίας.

Στη Διακήρυξη του Καζάν, τα κράτη υπογράμμισαν «την ανάδυση νέων κέντρων εξουσίας, λήψης πολιτικών αποφάσεων και οικονομικής ανάπτυξης, τα οποία μπορούν να ανοίξουν το δρόμο για μια πιο δίκαιη, ίση, δημοκρατική και ισορροπημένη πολυπολική παγκόσμια τάξη». Υπογράμμισαν «την ανάγκη προσαρμογής της τρέχουσας αρχιτεκτονικής των διεθνών σχέσεων ώστε να αντικατοπτρίζει καλύτερα τη σύγχρονη πραγματικότητα», ενώ δήλωσαν τη «δέσμευσή τους στην πολυμέρεια και την προάσπιση του διεθνούς δικαίου, συμπεριλαμβανομένων των Σκοπών και Αρχών που κατοχυρώνονται στον Καταστατικό Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) ως τον απαραίτητο ακρογωνιαίο λίθο του». Έβαλαν ιδιαίτερα στο στόχαστρο τις κυρώσεις που επέβαλαν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους, θεωρώντας ότι «τα μέτρα αυτά υπονομεύουν τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ, το πολυμερές εμπορικό σύστημα, τις συμφωνίες για τη βιώσιμη ανάπτυξη και το περιβάλλον».

Η επιδίωξη των νεοσυντηρητικών για παγκόσμια ηγεμονία έχει βαθιές ιστορικές ρίζες στην πεποίθηση της Αμερικής στον εξαιρετισμό της. Το 1630, ο John Winthrop επικαλέστηκε τα Ευαγγέλια περιγράφοντας την αποικία του Κόλπου της Μασαχουσέτης ως «Πόλη στο λόφο», δηλώνοντας μεγαλόπνοα ότι «τα μάτια όλων των ανθρώπων είναι στραμμένα πάνω μας». Τον 19ο αιώνα, η Αμερική καθοδηγήθηκε από το Εκδηλωμένο Πεπρωμένο (Manifest Destiny), για να κατακτήσει τη Βόρεια Αμερική εκτοπίζοντας ή εξοντώνοντας τους ιθαγενείς πληθυσμούς. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Αμερικανοί υιοθέτησαν την ιδέα του «Αμερικανικού Αιώνα», ότι μετά τον πόλεμο οι ΗΠΑ θα ηγούνταν του κόσμου.

Οι αυταπάτες μεγαλείου των ΗΠΑ υπερφορτίστηκαν με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης στα τέλη του 1991. Με την εξαφάνιση της Νέμεσης του Ψυχρού Πολέμου, οι ανερχόμενοι Αμερικανοί νεοσυντηρητικοί συνέλαβαν μια νέα παγκόσμια τάξη στην οποία οι ΗΠΑ ήταν η μοναδική υπερδύναμη και ο αστυνόμος του κόσμου. Τα μέσα της εξωτερικής τους πολιτικής ήταν οι πόλεμοι και οι επιχειρήσεις αλλαγής καθεστώτος για την ανατροπή κυβερνήσεων που δεν τους άρεσαν.

Μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, οι νεοσυντηρητικοί σχεδίαζαν να ανατρέψουν επτά κυβερνήσεις στον ισλαμικό κόσμο, ξεκινώντας από το Ιράκ και προχωρώντας στη συνέχεια στη Συρία, το Λίβανο, τη Λιβύη, τη Σομαλία, το Σουδάν και το Ιράν. Σύμφωνα με τον Wesley Clark, πρώην ανώτατο διοικητή του ΝΑΤΟ, οι νεοσυντηρητικοί περίμεναν ότι οι ΗΠΑ θα επικρατούσαν σε αυτούς τους πολέμους σε 5 χρόνια. Ωστόσο, τώρα, περισσότερα από 20 χρόνια μετά, οι πόλεμοι που υποκινούνται από τους νεοσυντηρητικούς συνεχίζονται, ενώ οι ΗΠΑ δεν έχουν επιτύχει απολύτως κανέναν από τους ηγεμονικούς τους στόχους.

Οι νεοσυντηρητικοί επιχειρηματολογούσαν τη δεκαετία του 1990 ότι καμία χώρα ή ομάδα χωρών δεν θα τολμούσε ποτέ να αντισταθεί στην αμερικανική ισχύ. Ο Μπρεζίνσκι, για παράδειγμα, υποστήριξε στη «Μεγάλη Σκακιέρα» ότι η Ρωσία δεν θα είχε άλλη επιλογή από το να υποταχθεί στην υπό την ηγεσία των ΗΠΑ επέκταση του ΝΑΤΟ και στις γεωπολιτικές επιταγές των ΗΠΑ και της Ευρώπης, καθώς δεν υπήρχε καμία ρεαλιστική προοπτική να σχηματίσει η Ρωσία επιτυχώς έναν αντι-ηγεμονικό συνασπισμό με την Κίνα, το Ιράν και άλλους. Όπως το έθεσε ο Μπρεζίνσκι στο βιβλίο:

«Η μόνη πραγματική γεωστρατηγική επιλογή της Ρωσίας —η επιλογή που θα μπορούσε να δώσει στη Ρωσία έναν ρεαλιστικό διεθνή ρόλο και επίσης να μεγιστοποιήσει την ευκαιρία μετασχηματισμού και κοινωνικού εκσυγχρονισμού της— είναι η Ευρώπη. Και όχι οποιαδήποτε Ευρώπη, αλλά η διατλαντική Ευρώπη της διευρυνόμενης ΕΕ και του ΝΑΤΟ» .

Ο Μπρεζίνσκι ήταν εντελώς λανθασμένος, και η λανθασμένη εκτίμησή του συνέβαλε στην καταστροφή του πολέμου στην Ουκρανία. Η Ρωσία δεν υπέκυψε απλώς στο αμερικανικό σχέδιο επέκτασης του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία, όπως υπέθεσε ο Μπρεζίνσκι. Η Ρωσία είπε ένα αποφασιστικό «όχι» και ήταν έτοιμη να διεξάγει πόλεμο για να σταματήσει τα σχέδια των ΗΠΑ. Ως αποτέλεσμα των λανθασμένων υπολογισμών των νεοσυντηρητικών σχετικά με την Ουκρανία, η Ρωσία επικρατεί τώρα στο πεδίο της μάχης και εκατοντάδες χιλιάδες Ουκρανοί είναι νεκροί.

Ούτε απομόνωσαν οι αμερικανικές κυρώσεις και οι διπλωματικές πιέσεις στο ελάχιστο τη Ρωσία — και αυτό είναι το ξεκάθαρο μήνυμα από το Καζάν. Σε απάντηση στους διάχυτους αμερικανικούς τραμπουκισμούς, αναδύθηκε ένα αντι-ηγεμονικό αντίβαρο. Με απλά λόγια, η πλειοψηφία της υφηλίου ούτε θέλει ούτε αποδέχεται την ηγεμονία των ΗΠΑ και είναι έτοιμη να την αντιμετωπίσει αντί να υποταχθεί στις επιταγές της. Ούτε οι ΗΠΑ διαθέτουν πλέον την οικονομική, χρηματοπιστωτική ή στρατιωτική δύναμη για να επιβάλουν τη θέλησή τους, αν τέλος πάντων το πέτυχαν ποτέ.

Τα κράτη που συγκεντρώθηκαν στο Καζάν αντιπροσωπεύουν μια σαφή πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού. Τα εννέα μέλη των BRICS (η Βραζιλία, η Ρωσία, η Ινδία, η Κίνα και η Νότια Αφρική ως οι πέντε αρχικές χώρες, καθώς και η Αίγυπτος, η Αιθιοπία, το Ιράν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα), εκτός από τις αντιπροσωπείες 27 επίδοξων μελών, αποτελούν το 57% του παγκόσμιου πληθυσμού και το 47% της παγκόσμιας παραγωγής (μετρουμένη σε τιμές προσαρμοσμένες στην αγοραστική δύναμη). Οι ΗΠΑ, αντίθετα, αποτελούν το 4,1% του παγκόσμιου πληθυσμού και το 15% της παγκόσμιας παραγωγής. Προσθέτοντας τους συμμάχους των ΗΠΑ και το μερίδιο του πληθυσμού της συμμαχίας υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, το άθροισμα ανέρχεται σε περίπου 15 τοις εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού.

Οι BRICS θα κερδίσουν σε σχετικό οικονομικό βάρος, τεχνολογική υπεροχή και στρατιωτική ισχύ τα επόμενα χρόνια. Το συνδυασμένο ΑΕΠ των χωρών BRICS αυξάνεται με ρυθμό περίπου 5 τοις εκατό ετησίως, ενώ το συνδυασμένο ΑΕΠ των ΗΠΑ και των συμμάχων τους στην Ευρώπη και την περιοχή Ασίας-Ειρηνικού αυξάνεται με ρυθμό περίπου 2 τοις εκατό ετησίως.

Ωστόσο, ακόμη και με την αυξανόμενη επιρροή τους, οι BRICS δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τις ΗΠΑ ως νέος παγκόσμιος ηγεμόνας. Απλώς δεν διαθέτουν τη στρατιωτική, οικονομική και τεχνολογική ισχύ για να νικήσουν τις ΗΠΑ ή ακόμη και για να απειλήσουν τα ζωτικά συμφέροντα της Αμερικής. Οι BRICS πρακτικά ζητούν μια νέα και ρεαλιστική πολυπολικότητα, όχι μια εναλλακτική ηγεμονία στην οποία θα έχουν το πάνω χέρι.

Οι Αμερικανοί στρατηγιστές θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους το εν τέλει θετικό μήνυμα που έρχεται από το Καζάν. Η νεοσυντηρητική επιδίωξη για παγκόσμια ηγεμονία όχι μόνο απέτυχε, αλλά υπήρξε μια δαπανηρή καταστροφή για τις ΗΠΑ και τον κόσμο, οδηγώντας σε αιματηρούς και άσκοπους πολέμους, οικονομικούς κλυδωνισμούς, μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών και αυξανόμενες απειλές πυρηνικής αντιπαράθεσης. Μια πιο περιεκτική και δίκαιη πολυπολική παγκόσμια τάξη προσφέρει μια πολλά υποσχόμενη διέξοδο από το σημερινό τέλμα, η οποία μπορεί να ωφελήσει τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους, καθώς και τα έθνη που συναντήθηκαν στο Καζάν.

Η άνοδος των BRICS δεν είναι επομένως απλώς μια επίπληξη προς τις ΗΠΑ, αλλά και ένα πιθανό άνοιγμα για μια πολύ πιο ειρηνική και ασφαλή παγκόσμια τάξη. Η πολυπολική παγκόσμια τάξη που οραματίζονται οι BRICS μπορεί να αποτελέσει θετικότατη εξέλιξη για όλες τις χώρες, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο χρόνος έχει τελειώσει για τις νεοσυντηρητικές αυταπάτες και τους πολέμους επιλογής των ΗΠΑ. Έφτασε η στιγμή για μια ανανεωμένη διπλωματία που θα δώσει τέλος στις συγκρούσεις που μαίνονται σε όλο τον κόσμο.

*Ο Jeffrey D. Sachs είναι καθηγητής οικονομικών (με την τιμητική διάκριση University Professor) του Πανεπιστημίου Columbia και διευθυντής του εκεί Κέντρου για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη. Στο Columbia διηύθυνε επίσης το Ινστιτούτο Γης από το 2002 έως το 2016. Είναι πρόεδρος του Δικτύου Λύσεων για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη του ΟΗΕ και επίτροπος της Ευρυζωνικής Επιτροπής του ΟΗΕ για την Ανάπτυξη. Έχει διατελέσει σύμβουλος τριών Γενικών Γραμματέων των Ηνωμένων Εθνών, ενώ επί του παρόντος υπηρετεί ως συνήγορος των SDG (Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης) υπό τον Γενικό Γραμματέα Αντόνιο Γκουτέρες. Ο Sachs είναι ο συγγραφέας, μεταξύ άλλων και πρόσφατα, του βιβλίου «Μια νέα εξωτερική πολιτική: πέρα από τον αμερικανικό εξαιρετισμό» (UN Broadband Commission for Development) (2020). Άλλα βιβλία του περιλαμβάνουν τα «Building the New American Economy: Smart, Fair, and Sustainable» (2017) και «The Age of Sustainable Development» (2015) με τον Μπαν Κι Μουν.

Μετάφραση: Σωτήρης Μητραλέξης