του Βασίλη Λιόση

Αφορμή για το παρόν κείμενο αποτέλεσε το άρθρο του Χρήστου Λάσκου (εφεξής ΧΛ) με τον τίτλο Η ελληνική Αριστερά και το «μεγάλο κεφάλαιο».

Ο ΧΛ ασκεί κριτική στην Αριστερά που αναφέρεται στα μονοπώλια και όχι στο κεφάλαιο εν γένει. Περιγράφει τα μεσαία στρώματα ως εξίσου σκληρά και αρπακτικά με το μονοπωλιακό κεφάλαιο και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το αντιθετικό ζεύγος λαός-μονοπώλια δεν συνάδει με τον μαρξισμό. Ο ΧΛ γράφει πως υπάρχει ένα καταπιεζόμενο και εκμεταλλευόμενο 70% και ένα 30% που είναι απέναντί του.

Κατ’ αρχάς πρέπει να πούμε ότι ορισμένες επισημάνσεις του κειμένου του ΧΛ είναι σωστές. Υπάρχουν στρώματα της αστικής τάξης που είναι μη μονοπωλιακά και είναι απολύτως εκμεταλλευτικά και αδυσώπητα απέναντι στους εργαζόμενους. Μπορεί να αναφερόμαστε σε εμπόρους, βιοτέχνες, διευθυντές επιχειρήσεων, ιδιοκτήτες μικρών επιχειρήσεων (εστίαση, καθαριότητα κ.λπ.). Ωστόσο ο ποσοστιαίος ταξικός διαχωρισμός του 70%-30% που αναφέρει ο ΧΛ χρήζει επιβεβαίωσης μέσω συγκεκριμένης επιστημονικής μελέτης.

Επιπλέον, έχουμε να κάνουμε τις παρακάτω επισημάνσεις:

  1. Ακόμη κι αυτή η εργατική τάξη δεν είναι ενιαία ούτε ως προς τα εισοδήματά της, ούτε ως προς τη μορφή των εργασιακών σχέσεων, ούτε ως προς εισόδημα. Παράδειγμα: υπάρχουν μισθωτοί με 500 ευρώ και μισθωτοί με 2.000 ευρώ. Υπάρχουν εργαζόμενοι με «μπλοκάκι» και άλλη με σύμβαση εργασίας. Υπάρχουν εργαζόμενοι του δημόσιου και εργαζόμενοι του ιδιωτικού τομέα. Υπάρχουν εργαζόμενοι στο εργοστάσιο και εργαζόμενοι στον υπολογιστή. Υπάρχουν εργαζόμενοι σε επιχειρήσεις των 2 και 3 ατόμων και εργαζόμενοι σε επιχειρήσεις των εκατοντάδων ή και των χιλιάδων ατόμων. Υπάρχουν εργαζόμενοι που ζουν μόνο από τον μισθό τους κι άλλοι που συμπληρώνουν το εισόδημά τους με δεύτερη δουλειά ή από την είσπραξη ενός ενοικίου ή από το εμπόριο λαδιού ή από ιδιαίτερα μαθήματα κ.ά. Υπάρχουν ακόμη μικτές οικογένειες, δηλαδή οικογένειες που ο ένας είναι μισθωτός και ο άλλος αφεντικό. Επομένως, καλό είναι να μην έχουμε μία ιδανική εικόνα για την εργατική τάξη αφού υπάρχει μία πολυμορφία εντός της ή κάποιοι δεν μπορούν να λογιστούν ως προλετάριοι αλλά ως ημιπρολετάριοι, κάτι που εκτός των άλλων διαμορφώνει και μία πολυμορφία συνειδήσεων. Όπως και να έχει, ακόμη και στις γκρίζες ζώνες όλοι είναι εν δυνάμει σύμμαχοι γιατί το καθοριστικό είναι η καταπίεση και εκμετάλλευσή τους. Γιατί η εργατική τάξη είναι αυτή που παράγει τον πλούτο, γιατί συνήθως είναι συγκεντρωμένη κάτι που οδηγεί σε μία σχετική ομογενοποίηση συνείδησης και συμπεριφοράς, γιατί η απελευθέρωσή της απελευθερώνει και τα υπόλοιπα στρώματα.
  2. Γενικά μιλώντας, τα μεσαία στρώματα παλινδρομούν ταξικά και συνειδησιακά. Για παράδειγμα μεγάλα τμήματά τους στον μεσοπόλεμο στήριξαν τον ιταλικό φασισμό και τον γερμανικό ναζισμό. Από την άλλη στην Ελλάδα της κατοχής επί της ουσίας συγκροτήθηκε μία κοινωνική συμμαχία ανάμεσα στην εργατική τάξη, τη διανόηση και την αγροτιά. Ας μην μας διαφεύγει ακόμη, πως οι μεγαλύτεροι επαναστάτες δεν είχαν εργατική ταξική καταγωγή: ο Μαρξ, ο Ένγκελς (ειδικά αυτός), ο Λένιν, ο Φιντέλ, ο Τσε κ.ά.. Επομένως, τίποτα δεν είναι δεδομένο και ως εκ τούτου, πράγματι τα μεσαία στρώματα, αποτελούν την πολύφερνη νύφη. Όταν μάλιστα είναι πολυπληθή, όπως στην Ελλάδα, το ειδικό τους βάρος αυξάνεται. Το ζητούμενο είναι η εργατική τάξη και τα επαναστατικά κόμματα να διακρίνουν τους δυνατούς συμμάχους και να τους κερδίσουν ή στη χειρότερη περίπτωση να ουδετεροποιήσουν στρώματα που θα μπορούσαν να κερδηθούν από την αστική τάξη.
  3. Όπως η εργατική τάξη έτσι και τα μεσαία στρώματα δεν είναι ενιαία. Υπάρχουν μεσαία στρώματα που βρίσκονται στις κατώφλι του περάσματός τους στην αστική τάξη και άλλα που βρίσκονται στο κατώφλι προλεταριοποίησής τους. Υπάρχουν μεσαία στρώματα που ζουν από την ιδιοποίηση της υπεραξίας των εργαζόμενων που έχουν στην επιχείρησή τους και άλλα που ζουν από τη δική τους, συχνά σκληρή, εργασία. Υπάρχουν μεσαία στρώματα που στην επιχείρησή τους έχουν 2-3 εργαζόμενους και άλλα πάνω από 10. Η ουσιαστική τους διαφορά είναι στο αν επιβιώνουν οριακά ή έχουν τη δυνατότητα διευρυμένης αυτοαναπαραγωγής του κεφαλαίου τους ή εν πάση περιπτώσει δύνανται να ζουν κάτι παραπάνω από άνετα. Πρέπει, λοιπόν, να τα διαχωρίσουμε και έτσι να αναζητήσουμε κοινωνικές συμμαχίες με την εργατική τάξη και τους ημιπρολετάριους. Πρέπει, τέλος να γίνει κατανοητό ότι τμήμα των μεσαίων στρωμάτων συμπιέζεται και εν τέλει κονιορτοποιείται από τα μονοπώλια, ενώ άλλο τμήμα μπορεί και να συνεργάζεται με αυτά μέσω υπεργολαβιών. Ας θυμηθούμε πως στην Ελλάδα από το 2009 ως το 2015 οι επιχειρήσεις που είχαν από 0 ως 4 εργαζόμενους μειώθηκαν κατά 154.133 και ποσοστιαία κατά 24,57%! Αν πάντως υιοθετηθεί η λογική του κειμένου στο οποίο ασκούμε κριτική πρέπει να επιβραβεύσουμε την πολιτική των μνημονίων που ισοπέδωσαν ευρέα τμήματα των μεσαίων στρωμάτων αφού η πολιτική αυτή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως αντικαπιταλιστική! (σύμφωνα πάντα με τη λογική του κειμένου του ΧΛ). Η απουσία μιας πολιτικής συμμαχιών με αυτά τα στρώματα τα οδηγεί απευθείας στην ακροδεξιά και σε συντηρητικές λύσεις. Από την άλλη η πολιτική συμμαχιών από την πλευρά του επαναστατικού υποκειμένου θα μπορούσε να οδηγήσει κάποια εξ αυτών στην επιλογή ριζοσπαστικών πολιτικών επιλογών μετά ή και πριν την προλεταριοποίησή τους.(Ένα ειδικό ζήτημα που θίγεται στο άρθρο του ΧΛ είναι η φοροδιαφυγή. Δεν μπορούμε σε αυτό το ζήτημα να είμαστε ισοπεδωτικοί. Υπάρχουν ισχυρά τμήματα των μεσαίων στρωμάτων που φοροδιαφεύγουν αυξάνοντας εντυπωσιακά τα κέρδη τους και άλλα για τα οποία η φοροδιαφυγή είναι μέσο επιβίωσης, ειδικά μετά τα μνημόνια και τα νέα φορολογικά μέτρα).
  4. Αριστερά και δη κομμουνιστική που δεν μιλά για τα μονοπώλια αφοπλίζεται ιδεολογικά, θεωρητικά, πολιτικά. Η αδυναμία κατανόησης ότι η κυριαρχία του μονοπωλίου έναντι μικρών, μεσαίων και διάσπαρτων κεφαλαίων ήταν αυτή που οδήγησε στο πέρασμα στο νέο στάδιο του καπιταλισμού, τον μονοπωλιακό καπιταλισμό ή αλλιώς ιμπεριαλισμό, εκτοπίζοντας το στάδιο του ελεύθερου ανταγωνισμού, οδηγεί σε παρερμηνείες. Το μονοπώλιο είναι αυτό που εξασφαλίζει μεγαλύτερο ποσοστό κέρδους από το μεσαίο και μικρό κεφάλαιο, το μονοπωλιακό υπερκέρδος. Το μονοπώλιο είναι αυτό που καθορίζει τι ρούχα θα φορέσουμε, τι αυτοκίνητο θα αγοράσουμε και τι μουσική θα ακούμε. Το μονοπώλιο είναι αυτό που θα δώσει το χρίσμα σε αυτήν ή σε εκείνη την κυβέρνηση. Το ισχυρότερο μονοπώλιο είναι αυτό που θα καθορίσει την πολιτική της ΕΕ, του ΝΑΤΟ, του ΔΝΤ και των υπόλοιπων ιμπεριαλιστικών οργανισμών. Το ισχυρότερο μονοπώλιο είναι αυτό που θα παίξει με τις διεθνείς τιμές και τα χρηματιστήρια. Τα ισχυρότερα μονοπώλια είναι αυτά που θα αποφασίσουν πού θα γίνει πραξικόπημα, πού θα πέσει μία κυβέρνηση, πού και πότε θα διεξαχθεί πόλεμος.

Σήμερα, στις πολύ δύσκολες συνθήκες ήττας και υποχώρησης απαιτούνται οι μέγιστες δυνατές πολιτικές και κοινωνικές συμμαχίες. Και οι συμμαχίες δεν προϋποθέτουν ιδεολογικές καθαρότητες γιατί τότε αυτοαναιρούνται και απλώς δεν προκύπτουν.