Του Σπύρου Απέργη, δικηγόρου, ειδικευμένου στο προσφυγικό δίκαιο
Η διάταξη περί αναστολής ασύλου προκάλεσε πολλές αντιδράσεις από επίσημους φορείς, όπως η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, ο Συνήγορος του Πολίτη, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, ο Επίτροπος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης και 109 μη κυβερνητικές οργανώσεις από την Ελλάδα και άλλες ευρωπαϊκές χώρες [1] επεσήμαναν την υποχρέωση σεβασμού στο δικαίωμα πρόσβασης στο άσυλο και την απαγόρευση επαναπροώθησης, οι οποίες κατοχυρώνονται ρητά σε πολλά διεθνή και ευρωπαϊκά συμβατικά κείμενα υπερνομοθετικής ισχύος, αποτελούν, δε, θεμελιώδη πυλώνα τόσο του προσφυγικού δικαίου όσο και των οικουμενικών αρχών της προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, πάνω στα οποία η παγκόσμια και η ευρωπαϊκή κοινότητα έχουν οικοδομηθεί, ενώ δεν προβλέπονται ρήτρες παρέκκλισης από την εφαρμογή των ανωτέρω κειμένων σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, όπως η εθνική ασφάλεια και η δημόσια υγεία [2]. Η πρώτη αποτυχία της κυβέρνησης είναι η μη συμμόρφωσή της με το διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο Δυστυχώς, θλιβερή και επικίνδυνη εξαίρεση αποτέλεσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Ούτε, όμως, ως προς το δηλωμένο στόχο της κυβέρνησης, την αποτροπή των παράτυπων εισόδων αλλοδαπών μέσω Βόρειας Αφρικής, η αναστολή του ασύλου είχε το παραμικρό αποτέλεσμα. Μέχρι και τις 6 Ιουλίου 2025, λίγες μέρες πριν την εφαρμογή του νόμου, είχαν αφιχθεί παράτυπα στην Κρήτη 7.136 αλλοδαποί τρίτων χωρών από τότε μέχρι τις 19 Οκτωβρίου 2020 είχαν έρθει παράτυπα περίπου 6869 αλλοδαποί τρίτων χωρών (σύνολο 14.005) [3] ενώ πέρσι μέχρι την ίδια, περίπου, χρονική περίοδο είχαν έλθει 4.102 αλλοδαποί τρίτων χωρών μέσω Κρήτης [4]. Δηλαδή στους τελευταίους 3,5 μήνες ήρθαν μέσω Βόρειας Αφρικής περισσότεροι απ’ ό,τι ήρθαν στους προηγούμενους 6 και πλέον μήνες μέσα στο 2025! Η περίφημη αποτροπή απέτυχε παταγωδώς. Τα ευρύτερα προβλήματα φτώχειας, συγκρούσεων, σοβαρών παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε αρκετές χώρες της υποσαχάριας Αφρικής, τα σοβαρά προβλήματα διακυβέρνησης και ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Τυνησία και στη Λιβύη, η έλλειψη τροφίμων διαμορφώνουν μια πολύπλοκη κατάσταση που επηρεάζουν τη μετανάστευση προς την Ευρώπη και καμία διοικητική ή νομική απόφαση αποτροπής κράτους μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν μπορεί να αντιμετωπίσει.
Παράλληλα, καμία επιστροφή όσων συνελήφθησαν μέσα στο τρίμηνο εφαρμογής της αναστολής ασύλου δεν πραγματοποιήθηκε με βάση τη διάταξη περί αναστολής ασύλου καθώς αλλεπάλληλες αποφάσεις της ελληνικής και της ευρωπαϊκής δικαιοσύνης ανέστειλαν την ισχύ των αποφάσεων απέλασης διαφόρων συλληφθέντων μέχρι να εξεταστούν επί της ουσίας τα αιτήματα ασύλου τους [5]. Συνεπώς και, ως προς αυτό το δηλωμένο στόχο της, απέτυχε η κυβέρνηση.
Αντιθέτως, η κυβέρνηση, στην πράξη, παραβίασε το δικό της νόμο εξαιρώντας διαδοχικά (καλώς από δικαιωματικής σκοπιάς) διάφορες κατηγορίες συλληφθέντων από τη διαδικασία απελάσεων, την οποία καν δεν ξεκινούσε! Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με πρόσφατο δελτίο τύπου του Συνηγόρου του Πολίτη, «καταδείχθηκε η μερική εφαρμογή της ρύθμισης, με την ΕΛ.ΑΣ. να προωθεί τη βούληση ασύλου από τους ενδιαφερόμενους προς την Υπηρεσία Ασύλου και, το κυριότερο, με την αποχή της από μέτρα απομάκρυνσης άνευ προηγούμενης πρόσβασης στη διαδικασία ασύλου, σεβόμενη την αρχή της μη επαναπροώθησης. Επίσης, η επίμαχη ρύθμιση δεν εφαρμόστηκε για κάποιες κατηγορίες ευάλωτων προσώπων που αποδεσμεύθηκαν από την αστυνομική κράτηση προς άλλες δομές, κατόπιν εγκυκλίου της 18.07.2025 του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου. Μία πρόσθετη εξαίρεση, βάσει δεύτερης εγκυκλίου του ιδίου Υπουργείου εφαρμόστηκε από 15.09.2025 για πολίτες Σουδάν και Ερυθραίας που αναχώρησαν προς Κέντρα Υποδοχής. Ο Συνήγορος θεωρεί, ότι μόνον ως προτεραιοποίηση ορισμένων εθνικών ομάδων μπορεί να εκληφθεί η πρακτική αυτή της Διοίκησης και όχι ως αποκλεισμός των υπολοίπων από την πρόσβαση στο άσυλο, και αναμένει σύντομα τις σχετικές ενέργειες της Διοίκησης.
Παρατηρεί [ο Συνήγορος του Πολίτη], ωστόσο, ότι ένα μήνα πριν την καταληκτική ημερομηνία ισχύος της αναστολής πρόσβασης στη διαδικασία ασύλου, ο κανόνας της παρ.1 του άρ. 79 ν. 5218/2025 κατέστη πλήρως ανενεργός για ορισμένες ομάδες νεοεισερχομένων, που είχαν αποχωρήσει από την αστυνομική κράτηση προς επιστροφή, όπως επιβεβαιώθηκε και στις δύο αυτοψίες που πραγματοποίησαν στις αρχές Οκτωβρίου κλιμάκια της Ανεξάρτητης Αρχής σε χώρους κράτησης».
Τέλος, η συλλήβδην κράτηση των αλλοδαπών σε προαναχωρησιακά κέντρα κράτησης με σκοπό την απέλαση έχει σημαντικούς περιορισμούς καθώς η Ελληνική Αστυνομία είναι υπεύθυνη για την λειτουργία έξι τέτοιων κέντρων κράτησης, στην Αμυγδαλέζα Αττικής, στον Ταύρο Αττικής, στην Κόρινθο, στην Ξάνθη, στη Δράμα (Παρανέστι) και στην Ορεστιάδα (Φυλάκιο), με συνολική χωρητικότητα 3.396 περίπου ατόμων. Συνεπώς, είναι αδύνατη η κράτηση ακόμα και των άνω των 6.000 αλλοδαπών που συνελήφθησαν στο πλαίσιο του νόμου στα κέντρα αυτά και, γενικώς, μεγάλων αριθμών εισερχομένων, παράτυπων αλλοδαπών. Παράλληλα, ουδεμία δομή φιλοξενίας δεν υπάρχει στην Κρήτη, στην οποία αποβιβάζονται οι αλλοδαποί τρίτων χωρών που προέρχονται από τη Βόρεια Αφρική, με αποτέλεσμα να κρατούνταν στην Κρήτη σε εντελώς ακατάλληλους χώρους [6].
Συμπερασματικά, η εφαρμογή της αναστολής ασύλου αποδείχθηκε παταγωδώς αποτυχημένη καθώς απέτυχε σε όλους τους στόχους που είχε θέσει το υπουργείο ενώ εξέθεσε τη χώρα σε δίκαιη κριτική για παραβίαση του διεθνούς και ενωσιακού δικαίου. Όλ’ αυτά σε μια προσπάθεια εφαρμογής των ακροδεξιών φαντασιώσεων της κυβέρνησης, στην οποία συνηγορούν και ακροδεξιά κόμματα, όπως η Ελληνική Λύση και η Φωνή Λογικής. Η μόνη λύση ανθρώπινης και νόμιμης αντιμετώπισης των αλλοδαπών τρίτων χωρών που έρχονται στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, είναι η καθιέρωση ασφαλών και νόμιμων διόδων των ανθρώπων αυτών στα σύνορα της Ελλάδας και των άλλων ευρωπαϊκών χωρών ώστε να δίνεται πρόσβαση εξέταση των αιτημάτων διεθνούς προστασίας τους.
[1] Να αποσυρθεί άμεσα η παράνομη αναστολή της πρόσβασης στο άσυλο στην Ελλάδα ζητούν 109 μη κυβερνητικές οργανώσεις, 17/7/2025, ενδεικτικά στο https://www.intersos.gr/asylum_ban/
[2] Περισσότερη ανάλυση για τις παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου και τις ως άνω αντιδράσεις, μπορείτε να δείτε στο άρθρο μου «Πώς η κυβέρνηση παραβιάζει το διεθνές δίκαιο με την τροπολογία για το άσυλο» 11/7/2025, https://www.news247.gr/ellada/pos-i-kivernisi-paraviazei-to-diethnes-dikaio-me-tin-tropologia-gia-to-asilo/
[3] Τα στοιχεία προέρχονται από την Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ και το σύνδεσμο https://data.unhcr.org/en/situations/europe-sea-arrivals/location/24489
[4] https://antilalospress.gr/xeperasan-tis-15-000-oi-afixeis-metanaston-stin-kriti/, 24/10/2024
[5] Βλ. ενδεικτικά την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) που εκδόθηκε στις 14 Αυγούστου αφορά οκτώ πολίτες Σουδάν, οι οποίοι κρατούνται στο κέντρο κράτησης Αμυγδαλέζας, https://rsaegean.org/el/edda-apelaseis-prosfygon-anastoli-asylo/
[ 6]Για τις παράδεκτες συνθήκες κράτησης βλ. https://www.dnews.gr/eidhseis/ellada/545880/asfyksia-stin-kriti-to-fiasko-tis-metanasteftikis-politikis-kai-oi-roes-pou-den-stamatisan-pote, 19/9/2025 και https://www.ertnews.gr/perifereiakoi-stathmoi/iraklio/irakleio-se-akatalliles-synthikes-paramenoun-sto-palio-psygeio-85-allodapoi-diamartyries-limenikon/ 11/9/2025