Η αρχή του κράτους δικαίου (δικαιοκρατία)

Τι να πρωτογράψει κανείς για τις αρχές του κράτους δικαίου στις λίγες αράδες που χωρούν στη σελίδα μιας εφημερίδας, ειδικά σε μια εποχή που η κατάσταση εξαίρεσης οδηγεί στην καταστρατήγηση αυτών των αρχών για λόγους «ανωτέρας βίας»; Για να βγούμε από το αδιέξοδο, αλλά και να γλιτώσουμε τον κόπο της πρωτοτυπίας, δημοσιεύουμε ένα σχετικό απόσπασμα της πρόσφατης ομιλίας του υπουργού Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη Νικόλαου Δένδια  στο John Jay College of Criminal Justice του City University of NewYork. Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα περίπτωσης όπου ο λόγος και οι πράξεις απέχουν παρασάγγας. Αν απορούν οι αναγνώστες για την σχετικά φιλελεύθερη ρητορική του υπουργού και την εκ μέρους μας αντιγραφή του λόγου του, να επισημάνουμε ότι όπως ήδη αποκαλύψαμε στο ThePressProject, η ομιλία πολλά χρωστά στο αντίστοιχο λήμμα της Wikipedia, αν και δεν καταφέρνει να το αντιγράψει με ακρίβεια.

 

Ένας απλός άνθρωπος θα αντιλαμβανόταν την έννοια του κράτους δικαίου ως αντίθετη της «οχλοκρατίας» ή του «νόμου της ζούγκλας». Θα τη θεωρούσε επίσης συνώνυμη με τον «νόμο και την τάξη» ή την «κυριαρχία των οργάνων του νόμου».

Το κράτος δικαίου είναι «η υπεροχή της κανονιστικής εξουσίας σε αντίθεση με την αυθαίρετη εξουσία». Η φράση μπορεί να εντοπιστεί ήδη από τον 17ο αιώνα, και εκλαϊκεύτηκε τον 19ο αιώνα από τον Βρετανό νομικό A.V. Dicey. Ακόμη νωρίτερα, η φράση «Όχι υπό τον άνθρωπο, αλλά υπό τον Θεό και τον Νόμο» αποδιδόταν στον Βρετανό νομικό Ερρίκο του Μπράκτον, ενώ η έννοια ήταν γνωστή και στους αρχαίους φιλοσόφους.

 

Ο Αριστοτέλης έγραψε ότι «Ο νόμος πρέπει να κυβερνά» κι επίσης ότι «Το μόνο σταθερό κράτος είναι αυτό στο οποίο όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι ενώπιον του νόμου». Το κράτος δικαίου (δικαιοκρατία) υπονοεί ότι κάθε πολίτης υπόκειται στον νόμο. Έρχεται σε αντίθεση με την ιδέα ότι ο άρχοντας είναι υπεράνω του νόμου, παραδείγματος χάριν λόγω θεϊκού δικαιώματος.
 

Σχηματικά, μπορούμε να πούμε ότι το κράτος δικαίου (δικαιοκρατία) είναι ένα σύστημα στο οποίο ισχύουν οι παρακάτω τέσσερις οικουμενικές αρχές:

 

» Η κυβέρνηση, οι αξιωματούχοι και οι φορείς της είναι υπεύθυνοι έναντι του νόμου.

 

» Οι νόμοι είναι σαφείς, δημοσιοποιημένοι, σταθεροί και δίκαιοι, και προστατεύουν τα θεμελιώδη δικαιώματα, μεταξύ αυτών την ασφάλεια των προσώπων και της ιδιοκτησίας.

 

» Η διαδικασία ενεργοποίησης, διαχείρισης και επιβολής των νόμων είναι προσβάσιμη, αποδοτική και δίκαιη.

 

» Η δικαιοσύνη απονέμεται από ικανούς, ηθικούς και ανεξάρτητους ουδέτερους εκπροσώπους, οι οποίοι είναι επαρκείς σε αριθμό, έχουν τους αναγκαίους πόρους και απηχούν τις απόψεις των κοινοτήτων που υπηρετούν.

 

Οι εκκλήσεις για «κράτος δικαίου» που είναι ο κατεξοχήν θεμέλιος λίθος της σύγχρονης συνταγματικής δημοκρατίας, συμπεριλαμβάνουν σήμερα πολλούς διαφορετικούς σκοπούς –από την καθιέρωση σταθερών αγορών ώς την εφαρμογή των ποινικών νόμων και την προστασία των θεμελιωδών ανθρώπινων δικαιωμάτων.

 

Σήμερα μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι το κράτος δικαίου συγκεφαλαιώνεται τελικά σε μια αρχή διακυβέρνησης όπου όλα τα πρόσωπα, οι θεσμοί και οι οντότητες – και το ίδιο το Κράτος – υπόκεινται στον έλεγχο των νόμων που διακηρύσσονται δημοσίως, εφαρμόζονται με ισότητα και υπόκεινται σε ανεξάρτητη κρίση – και οι οποίοι συμβαδίζουν με τα διεθνή πρότυπα και προδιαγραφές των ανθρώπινων δικαιωμάτων.