Του Νικόλα Λεοντόπουλου

Η Αθήνα δεν αντιγράφει τις καθυστερημένες δεσποτείες της Ανατολής αλλά τις προχωρημένες μητροπόλεις της φιλελεύθερης Δύσης, τη Νέα Υόρκη, το Λονδίνο ή το Αμβούργο όπου πρόσφατα εφαρμόστηκε το δόγμα Gefahrengebiet…
 
Τις μέρες που η ελληνική κυβέρνηση έκλεινε όλο το κέντρο της Αθήνας για να «γιορτάσει», χωρίς Αθηναίους φυσικά, την ανάληψη της προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η γερμανική κυβέρνηση έκανε κάτι ανάλογο στο Αμβούργο: Εφάρμοζε  το δόγμα Gefahrengebiet. Gefahrengebiet  είναι οι «ζώνες κινδύνου». Με μία απόφαση πρωτοφανή, οι γερμανικές αρχές, σε εφαρμογή ενός νόμου του 2005 έχρισαν ολόκληρες περιοχές της πόλης ως ζώνες κινδύνου σε 24ωρη βάση, στις οποίες θα ίσχυαν ειδικοί κανόνες. Η Αστυνομία έχει το δικαίωμα να πραγματοποιεί ελέγχους και σωματική έρευνα πολιτών με μόνη αιτιολογία το ότι κινούνται στην «περιοχή κινδύνου».
 
Η αφορμή δόθηκε από την απόφαση των αρχών να κλείσουν τη Rota Flore, έναν υπό κατάληψη κοινωνικό χώρο, μια γερμανική δηλαδή Βίλα Αμαλία… Σε μία πόλη με την ελευθεριακή παράδοση του Αμβούργου, αυτό ήταν αναμενόμενο να οδηγήσει σε αντιδράσεις. Ακολούθησαν ταραχές, επεισόδια, τραυματισμοί μεταξύ αναρχικών – αλλά και άλλων ομάδων με πολύ πιο μετριοπαθή πολιτική ατζέντα – και αστυνομικών δυνάμεσων.
 
Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ έσπευσε να εκδώσει ταξιδιωτική οδηγία (!) προειδοποιώντας τους Αμερικανούς πολίτες να μην πλησιάζουν στις «ζώνες κινδύνου». «Αν σταματηθούν χωρίς τα σωστά έγγραφα ταυτότητας, τα πρόσωπα μπορεί να τεθούν υπό κράτηση από την αστυνομία χωρίς περαιτέρω εξηγήσεις».
 
Πολλοί παρατηρητές έφτασαν ως να αποκαλέσουν το μέτρο «στρατιωτικό νόμο». Τα μέτρα θύμισαν τα Κατεχόμενα Παλαιστινιακά Εδάφη (με τις απαγορεύσεις κυκλοφορίας, τα γνωστά curfew) ή καθεστώτα της Μέσης Ανατολής. Συνέβησαν όμως στην καρδιά της Ευρώπης.
 
Η εφημερίδα Frankfurter Allgemeine έκανε λόγο για ατμόσφαιρα εμφύλιου πολέμου, το ίδιο δηλαδή που και ορισμένοι Έλληνες ομόλογοί τους έχουν παρατηρήσει στο παρελθόν για τα επεισόδια στην Αθήνα.
 
Αντιστοίχως, στην Ελλάδα, από τη γιορτή της ελληνικής προεδρίας αποκλείστηκαν οι… Έλληνες. Είδαμε σνάιπερ πάνω σε ελικόπτερα ή στην οροφή του Μουσείου της Ακρόπολης να δίνουν πάλι στο αρχαίο μνημείο τον αρχικό του χαρακτήρα, αυτόν του φρουρίου.
 
Η τάση στην Ελλάδα υπάρχει εδώ και αρκετά χρόνια με την υπαγωγή της περιοχής των Εξαρχείων σε έναν κλοιό ασφάλειας που καθιστούσε οποιονδήποτε κινείται εντός αυτού του δακτυλίου κατά τεκμήριο ύποπτο. Με αυτή την έννοια, τα Εξάρχεια είναι μια Gefahrengebiet, μια κηρυχθείσα ζώνη κινδύνου. Στην περίμετρο της ζώνης παραταγμένοι σε 24ωρη βάση αστυνομικοί των ειδικών και άλλων δυνάμεων, με βαρύ οπλισμό που δεν διαφέρει πολύ από αυτόν του στρατού, επιτηρούν προληπτικά όσους βρίσκονται εντός της ζώνης.
 
Αλλά και πάλι το φαινόμενο δεν είναι ελληνικό. Η γερμανική και η ελληνική Gefahrengebiet αποτελούν τα συμπτώματα μίας νέας πολιτικής καταστολής των ατομικών δικαιωμάτων που συστηματικά προωθείται όχι όπως θα φανταζόταν κανείς από τις δεσποτείες της Μέσης Ανατολής αλλά από τις δημοκρατίες της ΕΕ ή ευρύτερα του δυτικού κόσμου.
 
Η τάση ξεπερνάει τα σύνορα της Ευρώπης και αφορά όλη τη Δύση, ακόμα και μέχρι πρότινος κοιτίδες ελευθερίας όπως ο Καναδάς, όπως σημειώνει ο Ρίτσαρντ Σέιμουρ στη Guardian σε άρθρο του με τίτλο «Από το Κεμπέκ ως την Ισπανία, οι νόμοι εναντίον της διαμαρτυρίας απειλούν την πραγματική δημοκρατία».  
 
Στην Ισπανία, η συντηρητική κυβέρνηση του Μαριάνο Ραχόι ψήφισε νόμο ο οποίος απαγόρευσε τις διαδηλώσεις κοντά σε κυβερνητικά κτήρια και τη Βουλή και προέβλεπε  πρόστιμα έως 600.000 ευρώ (!) σε όσους οργανώνουν «παράνομες» διαδηλώσεις μέσα από τα social media και φυλάκιση ως δύο ετών σε όσους απλώς συμμετέχουν σε αυτές. Το σκέπασμα του προσώπου ή τα αντι-ισπανικά συνθήματα συνεπάγονται πρόστιμο 30.000 ευρώ. Ο νόμος ο οποίος είχε επικριθεί τόσο από τα κόμματα της αντιπολίτευσης όσο και από τις οργανώσεις δικαιωμάτων προκάλεσε μαζικές διαδηλώσεις σε όλη την Ισπανία.
 
Την ίδια περίοδο στη Βρετανία συζητείτο ένα ανάλογο νομοσχέδιο, σχεδόν σουρεαλιστικό, ελέγχου των μαζών. Λίγοι ίσως θα θυμούνται ότι πριν από αρκετά χρόνια, το 1998, το βρετανικό κοινοβούλιο είχε θεσπίσει τα ASBOS (Anti-Social Behaviour Orders), τις «Διαταγές Αντικοινωνικής Συμπεριφοράς» οι οποίες τιμωρούσαν συμπεριφορές που ουσιαστικά απέκλιναν από  τον μέσο όρο ή ενοχλούσαν τον «μέσο» πολίτη. (Πριν από 4 μέρες, μία τέτοια ASBO απαγόρευσε σε ένα 14χρονο παιδί  να κάνει παρέα με τα δύο μικρότερα αδέρφια του επειδή όλοι μαζί τρομοκρατούσαν τη γειτονιά). Τώρα οι νομοθέτες πάνε ένα βήμα παρακάτω και εισάγουν τις IPNAS. Οι Διαταγές Αποφυγής Ενόχλησης, κατά τον Συνήγορο του Παιδιού στη Βρετανία, «θα τιμωρούν τα παιδιά επειδή είναι… παιδιά», για παράδειγμα θα απαγορεύουν το σκέιτ και τη… μπάλα. Οι IPNAS αφορούν άτομα ηλικίας 10 ετών και πάνω! Όπως έγραψε ο Τζορτζ Μόνμπιοτ στη Guardian «επιτέλους ένας νόμος που θα σταματά τον οποιονδήποτε από το να κάνει οτιδήποτε». Ο νόμος για την ώρα σκόνταψε στη Βουλή των Λόρδων αλλά οι εμπνευστές του σκοπεύουν να τον επαναφέρουν μετριάζοντας λίγο το οργουελιανό λεξιλόγιο.
 
Όπως παρατηρεί ο Μόνμπιοτ η έννοια του δημόσιου χώρου δεν ήταν πάντα προφανής. Ως τα τέλη του 19ου αιώνα, το μεγαλύτερο μέρος του αστικού χώρου ανήκε σε ιδιώτες (landlords). Οι πλατείες ήταν κλειδωμένες, η πρόσβαση στους δρόμους ήταν ελεγχόμενη. Οι ανεπιθύμητοι απλώς αποκλείονταν από πολλές περιοχές της πόλης. Η βικτωριανή εποχή υποτίθεται πως παρήλθε ανεπιστρεπτί: Στη Νέα Υόρκη υπάρχει μόνο ένα ιδιωτικό (κλειδωμένο) πάρκο. Στο Λονδίνο από την άλλη το φαινόμενο ων «ιδιωτικών πλατειών» εξακολουθεί να είναι πολύ συχνότερο.
 
Αλλά στην πράξη, ο αστικός χώρος τις τελευταίες δεκαετίες στις μητροπόλεις της Δύσης έχει πάψει να είναι δημόσιος αν δημόσιος σημαίνει προσβάσιμος σε όλους. Η δυνατότητα των «περιθωριακών στοιχείων» να κατέβουν για χαβαλέ ή για διαμαρτυρία στο κέντρο του Μανχάταν, του Λονδίνου ή του Παρισιού είναι μόνο θεωρητική αφού αυτές οι περιοχές έχουν άτυπα κηρυχθεί απαγορευμένες ζώνες για όποιον δεν είναι ή τουρίστας ή κάτοικος. (Στην περίπτωση της Νέας Υόρκης, οι μετανάστες επιτρέπονται αρκεί να είναι Ρώσοι ή Κινέζοι εκατομμυριούχοι).
 
Για πόσες ώρες, οι φιλελεύθερες δημοκρατίες της Δύσης θα ανέχονταν μια διαμαρτυρία όπως της πλατείας Ταχρίρ ή της Κωνσταντινούπολης πριν επέμβουν οι δυνάμεις ασφαλείας; Πώς θα αντιδρούσαν απέναντι σε διαμαρτυρίες που αμφισβητούν την ίδια την κυβέρνηση, όπως έγινε στην Ουκρανία;
 
Ο λόγος είναι, θα ανταπαντήσουν οι υποστηρικτές των δυτικών δημοκρατιών, πως σε αυτές τις χώρες οι λαοί δεν βράζουν απο κοινωνική αδικία όπως στις δεσποτείες της Ανατολής και γι αυτό δεν είναι στους δρόμους και τις πλατείες. Χωρίς να αμφισβητεί κανείς τη σφοδρότητα των ολοκληρωτικών καθεστώτων της Μέσης Ανατολής, μια ματιά στις στατιστικές περί ανισότητας και φτώχειας στις ΗΠΑ θα έδινε μάλλον άλλη ερμηνεία.

Στις ΗΠΑ («the land of the free») όπου οι ατομικές ελευθερίες είναι ιερές όχι μόνο για την Αριστερά αλλά και για τη Δεξιά, υπάρχει το σχετικά φρέσκο παράδειγμα του Occupy Wall Street. Η ειρηνική διαμαρτυρία έληξε με τη βίαιη εκκένωση του πάρκου Ζουκότι στη Νέα Υόρκη από τις αστυνομικές αρχές. Παρά τις μετέπειτα προσπάθειες διαδηλωτών να επανέλθουν, αυτό δεν κατέστη δυνατό καθώς κάθε φορά επενέβαινε η αστυνομία, ορισμένες φορές με πρωτοφανή βιαιότητα.
 
Γι αυτό, σήμερα, για όσες ώρες η δημοκρατία στην Αθήνα είναι υπό αναστολή, σκεφτείτε θετικά: Τουλάχιστον σε αυτό, είμαστε όλοι Ευρωπαίοι. 

* = danger zone, στα γερμανικά.