Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε για την κλιματική αλλαγή

Επιμέλεια αφιερώματος: Μυρτώ Αρετάκη

Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της NASA, ο περασμένος Αύγουστος και ο περασμένος Μάιος υπήρξαν οι θερμότεροι από το 1881, την ώρα που ο Απρίλιος και ο Ιούνιος  του 2014 κατατάχθηκαν στη δεύτερη και τρίτη θέση αντίστοιχα. Παράλληλα, τα πέντε πιο «καυτά» έτη στα χρονικά καταγράφονται κατά τη διάρκεια του αιώνα (2003, 2005, 2010 και 2013), με μία και μόνη εξαίρεση και μάλιστα αυτή του 1998.

Ανατρέχοντας στο πόρισμα της Διακυβερνητικής Επιτροπής για τις Κλιματικές Αλλαγές (IPCC), η μέση θερμοκρασία της επιφάνειας του πλανήτη αναμένεται να αυξηθεί από 1,4 έως 5,8 βαθμούς Κελσίου ως το 2100 – αν συνεχίσει η εξάρτηση της ανθρωπότητας από τα ορυκτά καύσιμα – ενώ, σύμφωνα με μία ακόμη έρευνα, που επικαλείται το Δίκτυο Μεσόγειος SOS, το ένα τρίτο των ζωντανών οργανισμών πάνω στη γη θα εξαφανιστεί μέχρι το 2050, καθώς πολλοί από αυτούς δε θα μπορέσουν να προσαρμοστούν στις τόσο γρήγορα μεταβαλλόμενες συνθήκες.
Σημειώνεται πως ήδη έχει καταγραφεί αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά 0,8 βαθμούς Κελσίου από τη προβιομηχανική εποχή.

Και αν οι αριθμοί από μόνοι τους δεν αρκούν, ας αποσαφηνίσουμε τι σημαίνουν για το μέλλον του πλανήτη.

Η πλανητική θέρμανση
απειλεί τη βιωσιμότητα της Γης

Τι προκαλεί την κλιματική αλλαγή

Η βασική αιτία της κλιματικής αλλαγής είναι η υπερβολική χρήση ορυκτών πόρων, όπως είναι ο άνθρακας και ο λιγνίτης, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, η καύση των οποίων απελευθερώνει τεράστιες ποσότητες CO2 στην ατμόσφαιρα. Η ανθρώπινη παρέμβαση στον φυσικό κύκλο του CO2 τα τελευταία 150 χρόνια έχει υπάρξει καθοριστική. Η απερίσκεπτη καύση ορυκτών καυσίμων αλλά και οι κτηνοτροφικές δραστηριότητες που συμβάλουν στην εκπομπή μεθανίου, σε συνδυασμό με την αποψίλωση των δασών τα οποία απορροφούν τα αέρια του θερμοκηπίου, έχουν διαταράξει ανεπανόρθωτα τις ισορροπίες στον κύκλο του CO2. Η μεγάλη ποσότητα CO2 που πλέον συγκεντρώνεται στην ατμόσφαιρα, έχει συμβάλει στην αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, ενώ η ταχύτητα με την οποία συντελείται αυτή η αύξηση είναι σημαντικά μεγαλύτερη από οποιαδήποτε φυσική διεργασία. Το αποτέλεσμα είναι η αδυναμία των φυσικών συστημάτων να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα. – WWF

Τον Αύγουστο του 2014 , η συγκέντρωση CO2 στην ατμόσφαιρα έφτασε τα 397,01 pm. Μεγάλη μερίδα επιστημόνων έχουν θέσει ως οριακά ασφαλή τιμή (για την αποφυγή των χειρότερων επιδράσεων της πλανητικής θέρμανσης) τα 350 pm.
Σημειώνεται πως η συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα αυξήθηκε το περασμένο έτος με τον ταχύτερο ρυθμό εδώ και σχεδόν 30 χρόνια. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη ετήσια αύξηση από το 1984, ενώ το 2015 ή το 2016, η παγκόσμια ετήσια συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα αναμένεται να ξεπεράσει το συμβολικό όριο των 400 μερών ανά εκατομμύριο.

Παράλληλα, το ατμοσφαιρικό μεθάνιο, το δεύτερο πιο σημαντικό και πιο μακρόβιο αέριο θερμοκηπίου, έφτασε επίσης σε νέο υψηλό επίπεδο πέρυσι, συγκεκριμένα στα 1.824 μέρη ανά δισεκατομμύριο, κυρίως λόγω της αύξησης των εκπομπών από την κτηνοτροφία, την καλλιέργεια του ρυζιού, την εξόρυξη ορυκτών καυσίμων, τους χώρους υγειονομικής ταφής και την καύση βιομάζας.

O περιορισμός της αύξησης της θερμοκρασίας στους 2°C σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα, έχει αναγνωριστεί πλέον από το σύνολο της επιστημονικής κοινότητας, αλλά και από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ως απαραίτητη προϋπόθεση για να αποφύγουμε τις χειρότερες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Ακόμη και με τη σημερινή αύξηση της θερμοκρασίας, ωστόσο, οι αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που είναι ήδη ορατές, όπως η τήξη των θαλάσσιων πάγων στην Αρκτική, μπορούν, σύμφωνα με τους επιστήμονες, να προκαλέσουν θετικές ανατροφοδοτήσεις, ικανές να επιφέρουν ακόμη μεγαλύτερη αύξηση της θερμοκρασίας και περαιτέρω δραματικές συνέπειες στα οικοσυστήματα του πλανήτη.

Για να γίνει περισσότερο κατανοητό, αυτό σημαίνει πως η ίδια η θέρμανση επισπεύδει τις αλλαγές στα γήινα φυσικά συστήματα, με αποτέλεσμα αυτές εν συνεχεία να προκαλούν μια πρόσθετη θέρμανση. Σήμερα, ο μεγαλύτερος φόβος των επιστημόνων είναι ότι η ικανότητα των δασών και των ωκεανών να αφαιρούν μεγάλα ποσά του CO2 από την ατμόσφαιρα, μπορεί να μειωθεί. (Υπολογίζεται πως περίπου το μισό  από το CO2 που απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα – από 26 έως και 34 δις τόνοι ετησίως – παραμένει εκεί, ενώ το υπόλοιπο μισό απορροφάται στο γήινο κύκλο του άνθρακα).

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής

Οι πρώτες και πλέον ορατές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη φυσικό περιβάλλον είναι λίγο έως πολύ γνωστές. Καθεμία από αυτές, ωστόσο, προειδοποιεί για τα όσα πρόκειται να ακολουθήσουν:

Λιώσιμο των χερσαίων πάγων

Σύμφωνα με έρευνα του 2012, που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση Science, οι πάγοι που έχουν λιώσει στην Ανταρκτική και τη Γροιλανδία φτάνουν σε βάρος τα 4 τρις τόνους. Επιστήμονες, πάλι, το 2013 υπολόγιζαν πως ετησίως λιώνουν 300 δις τόνοι πάγου, ενώ ήδη από το 2011 δημοσίευμα του Guardian φιλοξενούσε την έντονη ανησυχία επιστημόνων για την απελευθέρωση στην ατμόσφαιρα απαγορευμένων τοξικών χημικών, που για πολλά χρόνια είχαν εγκλωβιστεί στους πάγους και το παγωμένο νερό (μεταξύ αυτών το γνωστό εντομοκτόνο DDT, καθώς και βιομηχανικά χημικά όπως τα πολυχλωριωμένα διφαινύλια). Όπως επισημαίνεται, οι ουσίες αυτές μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο και γενετικές ανωμαλίες, ενώ «ταξιδεύουν» για μεγάλες αποστάσεις καθώς δεν διασπώνται εύκολα.

Παράλληλα, η 4η Έκθεση Αξιολόγησης (AR4) της ΙPCC προβλέπει πως μέσα στις επόμενες δεκαετίες, τα αποθέματα νερού που είναι αποθηκευμένα στους παγετώνες και στις χιονισμένες περιοχές θα μειωθούν, προκαλώντας ελλείψεις νερού σε περισσότερο από 1 δις ανθρώπους.

Το λιώσιμο των πάγων, πέρα από την περαιτέρω θέρμανση του πλανήτη, προκαλεί παράλληλα και άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Έρευνα, που δημοσιεύτηκε το 2013 στην επιθεώρηση Scientific Reports, εκτιμά ότι το λιώσιμο των πάγων θα προκαλέσει την άνοδο της στάθμης των θαλασσών κατά 61 εκατοστά τα επόμενα 70 χρόνια και κατά 2,4 ολόκληρα μέτρα έως τα τέλη του επόμενου αιώνα, εξαφανίζοντας από το χάρτη πολλές παραλιακές περιοχές και νησιωτικά κράτη.

Το 2013 το National Geographic δημοσίευσε ένα διαδραστικό χάρτη, που παρουσιάζει τη Γη έπειτα από το λιώσιμο των πάγων και τη συνακόλουθη άνοδο της στάθμης των ωκεανών κατά 66 μέτρα. (Ότ)Αν κάτι τέτοιο συμβεί, η Ελλάδα καλείται να αποχαιρετήσει τη Χαλκιδική, παράκτιες περιοχές της Πελοποννήσου, αλλά και πολλά νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου.

Ας σημειωθεί ακόμη πως η άνοδος της στάθμης της θάλασσας αναμένεται να επηρεάσει άμεσα τη γεωργία στις παραθαλάσσιες περιοχές, αφού τα υπόγεια νερά θα καταστούν υφάλμυρα, ενώ η υφαλμύρηση του υδροφόρου ορίζοντα πρόκειται να περιορίσει το διαθέσιμο πόσιμο νερό.

Διαβάστε τους Πέντε μύθους για τους πάγους της Ανταρκτικής από το Econews.gr
Δείτε το animation που δημιούργησε η Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας των ΗΠΑ (NOAA). Τα στοιχεία προέκυψαν από τις μετρήσεις δορυφόρων και πλωτήρων στην Αρκτική από το 1987 έως το 2003.

Δείτε τις αλλαγές στην έκταση των πάγων της Αρκτικής από το 1979 έως το 2012 στο video που δημιούργησε το Εθνικό Κέντρο Δεδομένων Χιονιού και Πάγου, βασιζόμενο σε στοιχεία της NASA:

Επιδείνωση των ακραίων καιρικών φαινομένων

Είναι σαφές πως η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας δεν σημαίνει απαραίτητα πιο ζεστό κλίμα για όλες τις περιοχές του κόσμου. Στην πραγματικότητα, καθώς ο πλανήτης θερμαίνεται, μεταβάλει το κλιματικό σύστημα, συμβάλλοντας στην αύξηση εμφάνισης ακραίων και απρόβλεπτων καιρικών φαινομένων.

Καταιγίδες και πλημμύρες, καύσωνες, πυρκαγιές και ξηρασίες απειλούν ταυτόχρονα τον πλανήτη. Τα διαθέσιμα στοιχεία καταδεικνύουν πως ήδη την τελευταία δεκαετία σημειώθηκαν παγκοσμίως τρεις φορές περισσότερες φυσικές καταστροφές από τη δεκαετία του 1960, ενώ οι προβλέψεις κάνουν λόγο για κύματα καύσωνα κάθε δύο χρόνια, από το 2070 και εξής.

Την ίδια ώρα η κλιματική αλλαγή αυξάνει τον κίνδυνο ερημοποίησης, διεργασία που βρίσκεται άλλωστε σε εξέλιξη στη Νότια Ευρώπη.

Μελέτη του ΟΗΕ δείχνει πως η Ελλάδα, όπως και ολόκληρη η Μεσόγειος συγκαταλέγεται ανάμεσα στα 18 «καυτά» σημεία του πλανήτη, τα οποία θα αντιμετωπίσουν τα μεγαλύτερα προβλήματα εξαιτίας της εντεινόμενης αλλαγής του κλίματος. Παράλληλα, έρευνα της WWF προβλέπει πως οι κάτοικοι πόλεων όπως η Θεσσαλονίκη, η Πάτρα, η Λαμία και η Λάρισα θα υπόκεινται άμεσα μέχρι και σε 20 περισσότερες ημέρες καύσωνα, ενώ σε Λαμία, Λάρισα, Βόλο, Θεσσαλονίκη και Αθήνα, η συνολική βροχόπτωση θα μειωθεί, αλλά αναμένεται να αυξηθούν κατά 10-20% οι ακραίες βροχοπτώσεις. Με άλλα λόγια, φαίνεται πως αυξάνεται ο κίνδυνος τόσο για πλημμυρικά επεισόδια όσο και για εξάπλωση πυρκαγιών στα περιαστικά δάση.

Απώλεια της βιοποικιλότητας

Η 4η Έκθεση Αξιολόγησης (AR4) της IPCC προβλέπει πως το 20% με 30% όλων των ζωντανών οργανισμών στον πλανήτη θα αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο εξαφάνισης, αν η άνοδος της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας ξεπεράσει τους 1,5-2,5°C.

Δείτε το animation, “How does climate change affect biodiversity?”  – California Academy of Sciences

Σήμερα, 22.167 είδη απειλούνται με εξαφάνιση, τα μισά εκ των οποίων είναι φυτά (διαβάστε αναλυτικότερα εδώ).

Ζώα, των οποίων το φυσικό περιβάλλον βρίσκεται στους πόλους της γης ή γενικά σε ψυχρά κλίματα, αναμένεται να επηρεαστούν (και ήδη επηρεάζονται) ανεπανόρθωτα από την άνοδο της θερμοκρασίας και το λιώσιμο των πάγων, την ώρα που πλήθος πτηνών θα αναγκαστούν να αποδημήσουν σε νέους τόπους. Παράλληλα, τα τροπικά και άλλα δάση στις νότιες περιοχές απειλούνται με αφανισμό, συμπαρασύροντας, σύμφωνα με προβλέψεις, και ένα ποσοστό της τάξης του 60% των ειδών που διαβιούν σε ορεινές περιοχές.

Σημαντικός και εξίσου επιβαρυντικός παράγοντας για τη βιωσιμότητα χιλιάδων ειδών, αποτελεί την ίδια ώρα η οξίνιση των ωκεανών, δηλαδή η μείωση του pH τους, λόγω της συγκέντρωσης μεγάλης ποσότητας CO2. Όπως αναφέρει το Δίκτυο Μεσόγειο SOS:
Αν αυτή η κατάσταση συνεχιστεί και στο μέλλον, σημαντικοί θαλάσσιοι οργανισμοί με ασβεστολιθικό εξωσκελετό, όπως κοράλλια και πλαγκτό, θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες επιβίωσης. Η διαταραχή στη σύνθεση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων, εξαιτίας της αδυναμίας των οργανισμών αυτών να προσαρμοστούν στις ταχύτατα μεταβαλλόμενες συνθήκες στη χημεία των θαλασσών, μπορεί να προκαλέσει στο τέλος ακόμα και την κατάρρευση ιχθυαποθεμάτων (καταστροφή οικοτόπων, μείωση τροφής) σε πολλές περιοχές και συνεπώς την οικονομική καταστροφή παράκτιων και θαλάσσιων αλιέων, αλλά και την τουριστική υποβάθμιση αυτών των περιοχών (π.χ. κοραλλιογενείς ύφαλοι αποτελούν θέλγητρο για τους λάτρεις της κατάδυσης).

Ας σημειωθεί, πως έκθεση του ΟΗΕ, που δημοσιεύτηκε το 2013, προειδοποιούσε πως μέχρι τα τέλη του αιώνα, η οξίνιση θα μπορούσε να είναι τόσο έντονη, ώστε τα κοράλλια και τα οστρακοειδή κυριολεκτικά να διαλύονται.

Στη Μεσόγειο, οι μετακινήσεις νοτιότερων ειδών (με προέλευση κυρίως τον Ινδο- Ειρηνικό) αποτελούν τις πρώτες ενδείξεις των βιολογικών επιπτώσεων της πλανητικής θέρμανσης, την ώρα που στη βορειοδυτική Μεσόγειο έρευνες καταδεικνύουν πως η περιοχή εξάπλωσης αρκετών ειδών έχει αλλάξει σημαντικά από τη δεκαετία του ’70. Παράλληλα, πολλοί θαλάσσιοι οργανισμοί εμφανίζονται σήμερα περισσότερο ευάλωτοι σε ασθένειες.

Διαβάστε την έκθεση της Επιτροπής Μελέτης Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγής, «Κίνδυνοι και επιπτώσεις της Κλιματικής Μεταβολής στη Βιοποικιλότητα και τα Οικοσυστήματα»
 
Επιβάρυνση της ανθρώπινης υγείας

Δείτε το animation “Climate Change and Human Health” από το The Norwegian Medical Students' Association

Η κλιματική αλλαγή απειλεί σοβαρά την ανθρώπινη υγεία, επιβαρύνοντας παράλληλα την ποιότητα ζωής σε ολόκληρο τον πλανήτη. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, οι κίνδυνοι που εγκυμονεί η πλανητική θέρμανση είναι σημαντικοί και ποικίλουν ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή. Η υγεία εκτιμάται πως θα επιβαρυνθεί από τον υποσιτισμό, τις διαρροϊκές ασθένειες και την ελονοσία, που αποτελούν σήμερα αιτία θανάτου για 6,5 εκατομμύρια ανθρώπους ετησίως, με την κλιματική αλλαγή να επηρεάζει σημαντικά την παραγωγή τροφίμων, τα αποθέματα και την ποιότητα του νερού, καθώς και την ανθεκτικότητα των ανθρώπων στα μικρόβια.

Τα ακραία καιρικά φαινόμενα – πλημμύρες και ξηρασίες – οδηγούν σε υποσιτισμό, μόλυνση ή/και εξάνληση του αποθέματος πόσιμου νέρου, έξαρση μολυσματικών ασθενειών.

Η ασφάλεια των τροφίμων αναμένεται να απασχολήσει σημαντικά τις επόμενες γενιές, καθώς η παραγωγή αραβοσίτου, ρυζιού και αλευριού προβλέπεται πως θα μειωθούν κατά 25% ως το 2050, την ώρα που ο παγκόσμιος πληθυσμός θα εκτοξεύεται στα εννέα δισεκατομμύρια και μαζί του η ζήτηση για τρόφιμα, κυρίως σε Αφρική και Ασία. Σημαντικό πλήγμα θα δεχτούν, άλλωστε, και τα αλιεύματα (σε περιοχές των τροπικών και της Ανταρκτικής οι πληθυσμοί των ψαριών αναμένεται να μειωθούν κατά το ήμισυ).
Σε χαμηλότερα γεωγραφικά πλάτη, και κυρίως σε ξηρές και τροπικές περιοχές, ακόμα και μικρές αυξήσεις της θερμοκρασίας της τάξης των 1°C – 2°C, αναμένεται να αυξήσουν τον κίνδυνο λιμών, ενώ στην Ευρώπη, όπου το κλίμα καθίσταται περισσότερο υγρό και ζεστό, η κλιματική αλλαγή αναμένεται να επιφέρει επιδημίες και ασθένειες, που θα προκαλούνται από κουνούπια, άλλα έντομα και τρωκτικά.

Η διάδοση ασθενειών, όπως ο δάγκειος πυρετός, η εγκεφαλίτιδα, η ελονοσία και ο κίτρινος πυρετός, θα καταστεί ευκολότερη, ενώ η πλανητική θέρμανση ενδέχεται να προκαλέσει την αύξηση μικροβίων και βακτηριδίων που δύναται να οδηγήσει με τη σειρά της σε αύξηση των λοιμώξεων.

Τέλος, η περαιτέρω μόλυνση του αέρα αυξάνει τη προδιάθεση για άσθμα, αναπνευστικές ασθένειες, αλλεργίες και καρδιακές παθήσεις, ενώ η συχνή εκδήλωση κυμάτων καύσωνα απειλεί με αύξηση της θνησιμότητας, του θερμικού στρες και της θερμοπληξίας.

» Διαβάστε την έκθεση του ΚΕΕΛΠΝΟ, «Κλιματική Αλλαγή: Είμαστε στο παρά πέντε;»

» Διαβάστε την έκθεση «Το αύριο της Ελλάδας» της WWF