του Κώστα Εφήμερου

Η Justine Grace Swaab είναι δημοσιογράφος από την Ολλανδία και ιδρύτρια της πρωτοβουλίας Crossing Channels που συλλέγει ιστορίες προσφύγων που ψάχνουν να βρουν την τύχη τους στην Ευρώπη. Συμμετέχει σε ένα group στο Facebook με το όνομα «Save refugees on their way to Europe» και προσφέρει ατέλειωτες ώρες στην υπηρεσία των προσφύγων. Πρόκειται για ένα νέο μοντέλο παγκοσμιοποίησης της αλληλεγγύης μέσω των κοινωνικών δικτύων με ανθρώπους από όλες τις πλευρές του πλανήτη. Έχουν δημιουργήσει ένα σύστημα αυτο-οργάνωσης που προσομοιάζει με τον τρόπο που λειτουργούν οι κρατικές υπηρεσίες πληροφοριών: Συλλέγουν πληροφορίες για τους πρόσφυγες οι οποίοι μέσω των κινητών τους εκπέμπουν σήματα κινδύνου, αλλά δεν σταματάνε σε αυτό:

Η Justine προχθές το βράδυ ανέλαβε για λίγες ώρες την διαχείριση μιας «υπόθεσης» προκειμένου να απαλλάξει για λίγο τον προηγούμενο διαχειριστή. Η συγκεκριμένη αφορούσε τα περίπου 300 άτομα που βρέθηκαν στο Φαρμακονήσι μετά το ναυάγιο του πλοιαρίου που τους μετέφερε. Ανάμεσά τους γυναίκες, παιδιά και μια έγκυος.

Η διαχείριση περιλαμβάνει την καταγραφή των προσφύγων, την ειδοποίηση αρχών και οργανώσεων αλληλεγγύης και την παρακολούθηση της εξέλιξης λεπτό προς λεπτό. Έφτασε σε εμάς προσπαθώντας να ελέγξει μια φήμη για 4 αγνοούμενους Ιρακινούς πρόσφυγες στη Λέρο από την ομάδα των 300. Κάποιοι υποστήριζαν ότι είναι νεκροί.

Αλλά οι άνθρωποι αυτοί έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν μια απίστευτη παγκόσμια δικτύωση με δημοσιογράφους, ψυχολόγους και μέλη ανθρωπιστικών οργανώσεων και δεν σταματάνε την έρευνα μέχρι να διπλοτσεκάρουν τις πληροφορίες. Δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι οποιαδήποτε κρατική υπηρεσία θα λειτουργούσε τόσο αποτελεσματικά.

Η Justine είχε ήδη μιλήσει στην Άννα Κοκκώνη, γνωστή ακτιβίστρια στη Λέρο, και την είχε ενημερώσει για τις καταγγελίες προσφύγων ότι αφέθηκαν επί 3 ημέρες χωρίς φαγητό και νερό στο Φαρμακονήσι αλλά και για την φήμη των 4 νεκρών Ιρακινών. Η Άννα έκανε επιτόπια έρευνα χρησιμοποιώντας το κινητό της δείχνοντας τις φωτογραφίες των αγνοούμενων που τις έστειλαν οι διαχειριστές και όχι μόνο κατάφερε να επιβεβαιώσει τις καταγγελίες για την έλλειψη τροφής και νερού αλλά και να εντοπίσει τελικά τους τέσσερις Ιρακινούς μετά από 12 ώρες μιλώντας με αστυνομία και ψάχνοντας στα νοσοκομεία. Το σήμα κινδύνου μπορούσε να ανακληθεί και η «υπόθεση» έκλεισε όταν έφτασε στο Facebook το μήνυμα του πρόσφυγα «είμαστε καλά, μας προσέφεραν φαγητό, σας ευχαριστούμε πολύ!».

Η απίστευτη αυτή συνεργασία έχει διαδοθεί μεταξύ των προσφύγων και τώρα χιλιάδες Σύριοι γνωρίζουν την ύπαρξη του group πριν ακόμα μπουν στη βάρκα για να διασχίσουν το Αιγαίο. Η Sarah Chaara βρίσκεται στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ήταν και αυτή για κάποιες ώρες διαχειρίστρια της υπόθεσης των 300 στο Φαρμακονήσι: «Πλέον γνωρίζουμε πόσες βάρκες ξεκινάνε από τα παράλια της Τουρκίας, πόσους μεταφέρει η κάθε μία, το γεωγραφικό τους στίγμα και τον τόπο προορισμού» μας λέει, «έχουμε όλες αυτές τις πληροφορίες που ο κρατικός μηχανισμός δεν μπορεί να συλλέξει αλλά όταν προσπαθούμε να ενημερώσουμε τις λιμενικές αρχές μας αντιμετωπίζουν σαν τρελούς».

Τα παράπονα για τις λιμενικές αρχές είναι πολλά τόσο στη Λέρο, όσο και στη Λέσβο. Λίγοι είναι αυτοί που πραγματικά φαίνονται διαθέσιμοι να βοηθήσουν και στην επικοινωνία μας με το λιμεναρχείο της Λέσβου η συζήτηση «ξεκλείδωσε» μόνο όταν αναφέρθηκε η δημοσιογραφική ιδιότητα. Υπάρχουν μόνο 3 σκάφη του Λιμενικού εκεί και μόνο το ένα από αυτά είναι μεγάλο. Αλλά και στη Λέρο τα προβλήματα επικοινωνίας των αρχών με τα κινήματα αλληλεγγύης δεν είναι λίγα.

Αυτές τις ημέρες η ροή των προσφύγων έχει μειωθεί εξαιτίας του κακού καιρού. Στη Λέρο προχθές για λίγες ώρες άδειασε τελείως ο χώρος πρώτης υποδοχής. Την ίδια ώρα όμως οι διαχειριστές του group από τις ΗΠΑ, την Αυστραλία, την Ολλανδία και το Χονγκ Κονγκ γνώριζαν ότι στο Φαρμακονήσι βρίσκονταν 300 πρόσφυγες βρεγμένοι, άυπνοι, χωρίς φαγητό και νερό. Τελικά ένα σκάφος του λιμενικού κατάφερε να προσεγγίσει και να διασώσει πρώτα τις γυναίκες, τα παιδιά και τους τραυματίες. Πάνω από 150 άτομα χρειάστηκε να περιμένουν άλλη μια μέρα χωρίς φαγητό και νερό (παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις) στη στρατιωτική βραχονησίδα.

Η Ματίνα Κατσιβέλη είναι ηγετική φυσιογνωμία της αλληλεγγύης στο νησί της Λέρου. Πάνω από 15 χρόνια τώρα έχει αφιερώσει τη ζωή της στους πιο κατατρεγμένους: «Η ενεργοποίηση της κοινωνίας στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό είναι συγκλονιστική» μας λέει, «δεν έχω ξαναδεί κάτι αντίστοιχο. Έχουμε καταφέρει να συγκεντρώσουμε ακόμα και το ποσό που χρειάζεται για να καλυφθεί ο εξοπλισμός που απαιτείται για το κέντρο πρώτης υποδοχής που ετοιμάζεται στο ΠΙΚΠΑ αλλά πρέπει επιτέλους να σπάσει η γραφειοκρατία. Δεν υπάρχει πια χρόνος. Ο καιρός χαλάει».

Πέρυσι η Ματίνα βοήθησε να βγει ο χειμώνας για περίπου 3.000 πρόσφυγες όλο το χρόνο. Τώρα οι πρόσφυγες ξεπερνάνε ήδη τους 15.000. «Το πρόβλημα όμως θα είναι πάλι το ίδιο» σημειώνει, «δεν μπορούμε να βγάλουμε όλο το χειμώνα με το νερό μέχρι το γόνατο. Πέρυσι με την βοήθεια της πρώην αρμόδιας υπουργού, Τασίας Χριστοδουλοπούλου, άνοιξε η “Βίλα Άρτεμης” που είναι αρκετά μεγάλη και μπορούσαμε να φιλοξενήσουμε τον κόσμο. φέτος όμως εκεί μένουν μόνο οι μητέρες με τα νεογέννητα. Δεν μπορεί να φιλοξενήσει πάνω από 40-50 άτομα με αξιοπρέπεια. Πρέπει να βρεθεί η λύση».

Με άρωμα… πολιτικής

Η λύση έχει σκαλώσει κυρίως εξαιτίας της διαφορετικής πολιτικής βούλησης του Δημάρχου, Μιχάλη Κόλια, ο οποίος προκρίνει την χρήση του Ψυχιατρείου ως εγκατάσταση πρώτης υποδοχής παρόλο που ήδη έχει εγκριθεί το ΠΙΚΠΑ, έχουν εγκατασταθεί τα κοντέινερ και έχει περιφραχθεί η μεγάλη του αυλή ώστε να μην επηρεάζονται οι περίπου 50 ασθενείς που βρίσκονται εκεί. «Είναι παράλογο να χρησιμοποιηθεί το Ψυχιατρείο» επισημαίνει η κυρία Κατσιβέλη, «ένα μέρος που φιλοξενεί ήδη 250 ασθενείς, ένα μέρος σύμβολο ως αποθήκη ψυχών. Ιδιαίτερα μάλιστα από τη στιγμή που μόνο γραφειοκρατικές λεπτομέρειες καθυστερούν την ολοκλήρωση του κέντρου υποδοχής στο ΠΙΚΠΑ. Δεν πρέπει να μας πιάσουν οι βροχές. Είναι ανοησία να προσφέρουμε στεγνά ρούχα στους πρόσφυγες που θα πρέπει να βγάλουν το βράδυ τους έξω στη βροχή».

Το κέντρο υποδοχής στο ΠΙΚΠΑ καθυστερεί εξαιτίας της μη έγκρισης της Μελέτης Μικρών Επισκευών (για την μόνωση κάποιων χώρων και την επισκευή των τουαλετών) από την πολεοδομία της Λέρου που στεγάζεται στο δημαρχείο. Η επίσημη δικαιολογία είναι ότι δεν μπορεί να βρεθεί η χρηματοδότηση αλλά δεν είναι λίγοι οι εκπρόσωποι των ανθρωπιστικών οργανώσεων που βλέπουν με καχυποψία την καθυστέρηση. Ιδιαίτερα δε μετά την πρόσφατη ίδρυση μιας ΜΚΟ στη Δανία με επικεφαλής την γυναίκα του δημάρχου η οποία συλλέγει χρήματα από αλληλέγγυους με πλάνο ενός εκατομμυρίου ευρώ για την χρήση του Ψυχιατρείου ως χώρο υποδοχής.

«Αλλά είμαστε αισιόδοξοι γιατί η ενεργοποίηση της κοινωνίας έχει ξεπεράσει κράτη, κυβερνήσεις, τα πάντα» λέει η Ματίνα Κατσιβέλη, «Έχουμε πλέον 70 παλέτες με βοήθεια αποθηκευμένη στην μεταφορική αφού δεν έχουμε χώρο για να τις παραλάβουμε και να τις επεξεργαστούμε. Έχουμε ρούχα, χρειαζόμαστε γάλα για τα μωρά και πάνες. Υπάρχουν αλληλέγγυοι από όλο τον κόσμο εδώ για να μας βοηθήσουν».

Μια από αυτές είναι η Ελίζα Δημητρά. Βρίσκεται στη Λέσβο εδώ και μερικές ημέρες και προσπαθεί να βοηθήσει με όποιο τρόπο μπορεί. Τα πράγματα εκεί είναι διαφορετικά από τη μικρή Λέρο. Οι πρόσφυγες είναι χιλιάδες. Πριν την προκήρυξη των εκλογών ο αριθμός των προσφύγων είχε ξεπεράσει αυτό των ντόπιων κατοίκων. Πάνω από 30.000 ψυχές είχαν καταλάβει κάθε σπιθαμή του νησιού. Τώρα με το τέλος της τουριστικής σεζόν τα πλοία έχουν άδειες θέσεις και η κατάσταση έχει αποφορτιστεί αλλά η Ελίζα μας προειδοποιεί: «η κατάσταση χειρετερεύει πάλι μέρα με τη μέρα. Οι αναλύσεις κάνουν λόγο για ένα εκατομμύριο προσφύγων που θα προσπαθήσουν να περάσουν στην Ελλάδα τον Οκτώβριο. Αυτή τη στιγμή σχηματίζονται και πάλι ουρές για ένα πιάτο φαγητό και η ένταση μεγαλώνει. Χρειάστηκε να διώξουμε άνθρωπους που έχασαν την υπομονή τους». Είναι και αυτή μέλος του group στο Facebook και βοηθάει τόσο στη διασύνδεση και την αναζήτηση των αρμοδίων, όσο και επιτόπου. Την πετύχαμε καθώς αγόραζε με τα δικά της χρήματα σακούλες σκουπιδιών για να βελτιωθεί η εικόνα που παρουσίαζε το άτυπο κέντρο υποδοχής στο OXY ένα nowhere land μεταξύ Μολύβου και Πέτρας. «Λεωφορεία, λεωφορεία, λεωφορεία» μας λέει όταν την ρωτάμε τι χρειάζονται εκεί. Ο κόσμος είναι στοιβαγμένος σε έναν ακατάλληλο χώρο. Κρατάνε στα χέρια τους πολύχρωμα χαρτάκια κομμένα σε σχέδια και περιμένουν τα λεωφορεία. «Σου λένε πήγαινε και μάζεψε όσους έχουν πράσινο χαρτάκι με σχήμα δεντράκι» λέει «και πας εκεί χωρίς να ξέρεις πως να πεις στα αραβικά “δεντράκι” και προσπαθείς να συνεννοηθείς». Μετά όσοι έχουν το σωστό χρώμα και σχέδιο μπαίνουν σε ένα λεωφορείο και κατευθύνονται ανάλογα με την καταγωγή τους στα ανάλογα κέντρα ταυτοποίησης και έκδοσης χαρτιών.

«Δεν υπάρχει καλή επικοινωνία μεταξύ των ανθρωπιστικών οργανώσεων» σημειώνει η Ελίζα. Στη Λέσβο δρουν μεγάλες ανθρωπιστικές οργανώσεις. Η UNCHR που χτίζει 200 σπιτάκια με υλικά του ΙΚΕΑ, η Action Aid, η Μετάδραση, η Αγκαλιά, η Save the children και άλλες. «Σήμερα μάθαμε ότι βρέθηκε ένας νεκρός στη θάλασσα» λέει η Ελίζα «αλλά από εκεί και πέρα δεν υπάρχουν πληροφορίες. Οι οργανώσεις δεν επικοινωνούν μεταξύ τους και δεν υπάρχει κάποιος φορέας που να συντονίζει τουλάχιστον όσους βρίσκονται εδώ για να βοηθήσουν χωρίς να είναι μέλη κάποιας ανθρωπιστικής οργάνωσης».

Η Ελίζα αναγκάζεται να παίρνει πρωτοβουλίες, όπως όταν πήγε στο super market στην περιοχή Πέτρα για προμήθειες. Εκεί βρίσκεται και μια εγκαταλελειμμένη στρατιωτική βάση που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως αξιοπρεπής χώρος υποδοχής τώρα που πλησιάζει ο χειμώνας. Κι όμως ενώ οι πληροφορίες μας λένε ότι ο Δήμος της Λέσβου είχε κάνει αρχικά το αίτημα προς τον Πάνο Καμμένο η βάση παραμένει κλειστή. Ίσως να έπαιξε ρόλο και η καθιστική διαμαρτυρία κατά του ανοίγματος της βάσης μερικών δεκάδων κατοίκων οι οποίοι έφεραν μαζί τους τις καρέκλες από το σπίτι τους. Η θλιβερή εικόνα του νοικοκυραίου που μεταφέρει μέσω της καρέκλας και την απάθειά του για τον συνάνθρωπο δεν μπορεί να προκαλέσει ούτε καν γέλιο.

«Η κατάσταση τώρα είναι φυσικά καλύτερη από πριν μερικές μέρες» σημειώνει η Ελίζα «αλλά αυτό θα κρατήσει για λίγο. Ο κακός καιρός σε συνδυασμό με τα περισσότερα πλοία βοήθησε στην αποφόρτιση αλλά ο χειμώνας έρχεται και δεν είμαστε προετοιμασμένοι. Δεν υπάρχουν αρκετά καταλύματα και ακόμα και τα σπιτάκια που φτιάχνει η UNCHR δεν προσφέρουν ουσιαστικά μεγαλύτερη προστασία από τις τέντες. Ακούγεται ότι θα φτιαχτούν και μεγάλοι χώροι αλλά αυτοί δεν θα είναι έτοιμοι πριν ξεκινήσουν τα πρώτα κρύα».

Την ρωτάμε πιο είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο αυτή τη στιγμή και μας λέει: «Η συνεννόηση. Το λιμεναρχείο δεν είναι συνεργάσιμο, οι οργανώσεις δεν μιλάνε μεταξύ τους, ο Δήμος δεν έχει δημιουργήσει μια δομή συντονισμού, οι εθελοντές βρίσκονται να τρέχουν από εδώ και από εκεί χωρίς να έχουν πρόγραμμα και συγκεκριμένο έργο».

Φαίνεται ότι η οργάνωση στο διαδίκτυο είναι αποτελεσματικότερη της επιτόπιας και αυτό εντοπίζει και μια πρόσφατη αναφορά της οργάνωσης Leros Refugee Aid: «Υπάρχουν άνθρωποι από όλο τον κόσμο που έρχονται φέρνοντας μαζί τους χρήματα ή βοήθεια και προσπαθούν να την διανείμουν. Η ευγενική αυτή προσφορά όμως πολλές φορές δημιουργεί αντίθετα αποτελέσματα αφού χωρίς τον συντονισμό παρατηρούνται περιπτώσεις που σε κάποιους τομείς υπάρχει υπερπροσφορά και σε κάποιους άλλους δεν υπάρχει καμία βοήθεια» διαβάζουμε στην αναφορά.

Από την Sarah που εκμεταλλευόμενη την διαφορά ώρας αναλαμβάνει την διαχείριση των υποθέσεων όταν οι Ευρωπαίοι εθελοντές ξεκουράζονται για λίγες ώρες, στην Justine που ψάχνει να βρει οποιονδήποτε μπορεί να βοηθήσει για να βρεθεί μια γραμμή επικοινωνίας με τις αρχές, στην Άννα που μεταφέρει τους αρρώστους στο νοσοκομείο της Λέρου δείχνοντας τους φωτογραφίες και προσπαθώντας να ταυτοποιήσει αγνοούμενους, στην Ματίνα που επί χρόνια αφιερώνει τις μέρες της σε αυτούς που μόνο αυτές τις μέρες είναι στα δελτία ειδήσεων (και που δεν λέγονταν πρόσφυγες πέρυσι) και στην Ελίζα που τα βάζει με τα capital controls επειδή δεν καταφέρνει να βγάλει αρκετά χρήματα για να δώσει σε όσους συναντάει στο δρόμο, όλοι τους είναι μέρος μιας πρωτοφανούς αλυσίδας αλληλεγγύης που ξεπερνάει τα σύνορα της χώρας.

Η κοινωνία και η άλλη κοινωνία

Αυτή είναι η αχτίδα ελπίδας μιας κοινωνίας που κατά τα άλλα μαστίζεται από την γνωστή σε όλους απάθεια (στην καλύτερη περίπτωση). Εκτός από τους χιλιάδες αλληλέγγυους και απλούς κατοίκους των νησιών που έχουν ανοίξει τα σπίτια τους υπάρχουν και αυτοί που χρεώνουν τους πρόσφυγες για την φόρτιση των κινητών τους ή τρέχουν να κάνουν πλιάτσικο στις μηχανές των φουσκωτών που προσαράζουν στις ελληνικές ακτές.

Δεν είναι μόνο η περίπτωση του Δημάρχου της Λέρου που προσπαθεί να μεταφέρει το κέντρο πρώτης υποδοχής σε έναν άλλο χώρο από αυτόν που τα κινήματα και οι ανθρωπιστικές οργανώσεις προτείνουν (και είναι και πιο έτοιμος). Δεν είναι μόνο η άδεια στρατιωτική βάση της Λέσβου που δεν χρησιμοποιείται.

Η έκτακτη κατάσταση που επικρατεί εξαιτίας της αυξημένης ροής των τελευταίων μηνών έχει αυξήσει τον διαθέσιμο προϋπολογισμό στην τοπική αυτοδιοίκηση. Με τον βαρύ χειμώνα να έρχεται θα φανταζόταν κανείς ότι οι δήμαρχοι θα μπορούσαν απλά να μισθώσουν τα ξενοδοχεία που εκτός τουριστικής περιόδου παραμένουν άδεια ώστε να στεγαστούν όσοι δεν έχουν την δυνατότητα να πληρώσουν καταλύματα (πολλοί είναι και αυτοί που έχουν). Οι ξενοδόχοι όμως είναι ιδιαίτερα αρνητικοί κάτι που διαπιστώσαμε και μόνοι μας παίρνοντας τηλέφωνο για να κλείσουμε δωμάτια. Και στα τρία ξενοδοχεία που δοκιμάσαμε πρώτα ερωτηθήκαμε αν ψάχνουμε δωμάτιο για εμάς ή για πρόσφυγες και μετά -αφού απαντήσαμε για πρόσφυγες- ενημερωθήκαμε ότι και τα τρία καταλύματα «ήταν πλήρη».

Ο Barney Larsen είναι και αυτός μέλος της παγκόσμιας αλυσίδας αλληλεγγύης. Βρίσκεται στη Λέρο και βοηθάει ανάλογα με τις ανάγκες της κάθε ημέρας: «κοιτάζουμε τον καιρό και δεν ξέρουμε αν θέλουμε να είναι καλός η κακός. Αυτές τις ημέρες που ήταν χειρότερος η ροή έχει μειωθεί αλλά αναμένουμε να επιστρέψει στους 300-400 πρόσφυγες την ημέρα» μας λέει. Ο Barney είναι Νορβηγός και ζει στη Λέρο ήδη εδώ και τρία χρόνια. Συμμετέχει στην οργάνωση Leros Solidarity Network και προσπαθεί να συντονίσει τους εθελοντές που φτάνουν αυθόρμητα στο νησί. Όταν τον ρωτάμε πώς βλέπει τον χειμώνα που έρχεται σημειώνει ότι «πρέπει οπωσδήποτε να βρεθεί μια λύση αλλά η αίσθησή μου είναι ότι κάτι συμβαίνει στο επίπεδο της πολιτικής που δεν μπορώ να καταλάβω». Δεν είναι ο μόνος. Πρόσφατα ένα μέρος του δικτύου αλληλεγγύης στο οποίο συμμετείχε η γυναίκα του Δημάρχου αποσχίστηκε μετά τις φήμες για διαφθορά.

Όλα αυτά δυσκολεύονται να τα κατανοήσουν οι «εθελοντές του διαδικτύου». Αυτοί οπλισμένοι με τα πληκτρολόγιά τους και τα τηλέφωνα στο χέρι συνεχίζουν να προσπαθούν. Μερικές φορές τους βλέπεις να αγανακτούν από την ανθρώπινη φύση αλλά η αλήθεια είναι ότι το μόνιτορ του υπολογιστή κρύβει αρκετή από την πραγματικότητα. Σε πρόσφατη ανάρτηση του το AJ+ παρουσίασε πωλητή σωσιβίων στην Τουρκία που πουλάει φτηνά σωσίβια γεμισμένα με χόρτα. «Οι πρόσφυγες έχουν την εσφαλμένη αίσθηση ότι είναι ασφαλείς αλλά μερικά από αυτά τα σωσίβια απορροφούν το νερό» λέει στην κάμερα ο Mustafa, «είναι φτιαγμένα με υλικά που δεν μπορούν να αντέξουν αλλά έχουμε και καλύτερης ποιότητας αν μπορούν να τα πληρώσουν».

Το iTV την περασμένη εβδομάδα δημοσίευσε επίσης βίντεο με την ακτοφυλακή της Τουρκίας να παρενοχλεί βάρκα στα παράλια της χώρας μέχρι να βυθιστεί. Οι πρόσφυγες καταγγέλλουν ότι οι τουρκικές αρχές δεν αφήνουν να περάσουν προς την Ελλάδα όσους αγοράζουν μόνοι τους βάρκες προσπαθώντας να αποφύγουν τα κυκλώματα των διακινητών. Η ανθρώπινη φύση που λέγαμε…

Στα δελτία των τηλεοπτικών σταθμών ο αριθμός των νεκρών που ξεβράζονται στις ακτές του Αιγαίου βρίσκονται όλο και πιο πίσω στην ιεράρχηση της ενημέρωσης. Το παγκόσμιο σοκ που προκάλεσε η εικόνα του τρίχρονου Αϊλάν οδήγησε με μαθηματική ακρίβεια στο να συνηθίσουμε τη σκληρότητα του δυτικού τρόπου ζωής. Όπως στα θρίλερ του Χόλιγουντ που ο σκηνοθέτης ψάχνει να βρει μια ακόμα πιο αποτρόπαια σκηνή για να ταρακουνήσει την ψυχή των θεατών.

Μόνο που στα νησιά του Αιγαίου το θρίλερ είναι η πραγματικότητα. Και «ο χειμώνας έρχεται».