Ρεπλίκες πολέμου και συναρμολογούμενα σπιτάκια προσφύγων: Καλώς ήρθατε στο ΙΚΕΑ

της Τζένης Τσιροπούλου

Φιλανθρωπία…λίγων τετραγωνικών

Στο πολυκατάστημα του ΙΚΕΑ στο Slependen της Νορβηγίας από τις 16 έως τις 30 Οκτωβρίου, οι καταναλωτές που τριγύριζαν στους δαιδαλώδεις διαδρόμους της πιο δημοφιλούς πολυεθνικής επίπλων, άφησαν για λίγο τη θαλπωρή των καλοσχεδιασμένων δωματίων για να εισέλθουν στα συντρίμμια ενός σπιτιού στη Δαμασκό της Συρίας.

Η εγκατάσταση των 25 τετραγωνικών μέτρων αναπαριστούσε το σπίτι της Σύριας Rana, όπου έμενε με τα τέσσερα παιδιά της αφού αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την περιοχή που ζούσε, για λόγους ασφαλείας. Η γυναίκα άφησε τη δουλειά της ως δασκάλα και δεν είχε χρήματα παρά για ένα σπίτι που περισσότερο έμοιαζε με χαλάσματα και εκείνη και τα παιδιά της κρύωναν ενώ έπαιρναν συσσίτιο από τη συριακή Ερυθρά Ημισέληνο.

Η Rana αφηγήθηκε την ιστορία της στο νορβηγικό Ερυθρό Σταυρό, ο οποίος σε συνεργασία με τη διαφημιστική εταιρεία POL και το IKEA έστησαν τη συγκεκριμένη καμπάνια ευαισθητοποίησης. Το «σπίτι» της επισκέφτηκαν 40.000 άνθρωποι και δωρίστηκαν περίπου 20 εκατομμύρια ευρώ για ανθρωπιστική βοήθεια σε Σύριους. Σύμφωνα με τη Maja Folgero, μέλος της εν λόγω καμπάνιας, η ιδέα ήταν «να συνειδητοποιήσουν οι Νορβηγοί πόσο τυχεροί είναι, κάτι που μπορούσε να επιτευχθεί στο ΙΚΕΑ, όπου σκέφτεσαι και σχεδιάζεις το μέλλον σου».

Πέρα από τα ευγενή αισθήματα των Νορβηγών, και η ενοχή του καταναλωτισμού οδηγεί στο να δώσεις χρήματα για να ανακουφιστείς, όπως όταν σκοντάφτεις πάνω σε έναν άστεγο ή σε ένα ζητιάνο, βγαίνοντας φορτωμένος με σακούλες από την πόρτα του σούπερ μάρκετ.

Πολλά media έσπευσαν, λοιπόν, να φτιάξουν την «αγιογραφία» του ΙΚΕΑ, λόγω αυτής της πρωτοβουλίας του, αλλά πόσο αγνές και ουσιαστικές είναι, αλήθεια, οι προθέσεις τής φιλανθρωπίας του μάρκετινγκ;

«Το σπίτι είναι το πιο σημαντικό πράγμα στον κόσμο»

Αυτό είναι το σύνθημα-σημαία του ΙΚΕΑ, που συμμετέχει στην καμπάνια ευαισθητοποίησης για τους πρόσφυγες, αλλά σε ποιων το σπίτι αναφέρεται, μένει να το αναρωτηθούμε.

Είτε κάποιος έχει βρεθεί σε ένα στρατόπεδο προσφύγων, είτε έχει δει εικόνες στα media, οι περισσότεροι γνωρίζουμε πλέον τα μπεζ σπιτάκια που δομούν την πολιτεία των προσφύγων. Αυτό που πολλοί, όμως, δεν γνωρίζουν είναι ότι κατασκευάζονται από τα ΙΚΕΑ, τα οποία συνεργάζονται με τη σουηδική οργάνωση Better Shelter και την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τη στέγαση των προσφύγων.

Τα σπιτάκια φτάνουν σε 2 επίπεδες κούτες και απαιτούνται 4-8 ώρες να στηθεί το καθένα χωρίς τη χρήση εργαλείων. Είναι 17,5 τετραγωνικά μέτρα και προορίζονται για τη φιλοξενία 5 ατόμων. Το καθένα κοστολογείται στα 1.150 δολάρια (περίπου 1.070 ευρώ) και το 2015 παραδόθηκαν πάνω από 10.000 μονάδες σε κέντρα προσφύγων σε όλο τον κόσμο, όπως και στη Μόρια στη Λέσβο. Με μέγιστη δυνατότητα παραγωγής τα 2.500 σπιτάκια το μήνα, τον Οκτώβριο του 2015, η εκπρόσωπος του Better Shelter, Märta Terne, δήλωνε στο Quartz, ότι «Παράγουμε το μέγιστο δυνατό αριθμό αλλά και πάλι δεν είναι αρκετά και αυτό είναι εκνευριστικό». Τα κέρδη της Better Shelter, σύμφωνα με το Quartz, επενδύονται εκ νέου στην οργάνωση ή δωρίζονται στο IKEA Foundation, στο οποίο και ανήκει.

Τα συγκεκριμένα σπιτάκια είναι πράγματι πιο ζεστά και ασφαλή από μια σκηνή που πλημμυρίζει, μπορεί να την πάρει ένας δυνατός αέρας και δεν παρέχει ούτε καν την ψευδαίσθηση της κατοικίας, όμως για τους πρόσφυγες που ζουν μέσα, δεν είναι μια ευχάριστη και ανθρώπινη εμπειρία, όπως διαφημίζεται. Ο 30χρονος Σύριος πρόσφυγας, Aymen Mozayek, πέρασε από τη Λέσβο και τώρα ζει στην Ολλανδία. «Έζησα 5 μήνες μέσα σε αυτά τα σπιτάκια. Είχαμε θέρμανση αλλά δεν ήταν αρκετή και όλοι κρυώναμε. Μέναμε 8 ατόμα με κουκέτες και μικρές ντουλάπες. Ήταν πολύ άσχημα» λέει στο TPP. Ο ηλιακός συλλέκτης που διαθέτουν μπορεί να εξασφαλίσει φως το βράδυ για 4 ώρες και τη δυνατότητα φόρτισης ενός μόνο κινητού τηλεφώνου.

Στη Ζυρίχη, πάντως, τα 62 σπιτάκια IKEA που αγοράστηκαν, μπήκαν τελικά στην άκρη αφού μετά από την πραγματοποίηση τεστ, οι Ελβετοί τα έκριναν πλήρως ακατάλληλα ως «αρκετά εύφλεκτα» σε αντίθεση με τις διαβεβαιώσεις της Ύπατης Αρμοστείας και μιας σουηδικής έρευνας. 

Το ναζιστικό παρελθόν και το ακριβό τίμημα ενός φθηνού καναπέ

Το ΙΚΕΑ ιδρύθηκε το 1943 από τον τότε 17χρονο πρώην πωλητή σπίρτων, Ingvar Kamprad, ο οποίος σήμερα φιγουράρει στη λίστα των δισεκατομμυριούχων του Forbes ενώ ο κολοσσός συναρμολογούμενων επίπλων διαθέτει 389 καταστήματα σε 48 χώρες και το 2015 μέτρησε κέρδη που ξεπερνούσαν τα 32 δισ. ευρώ. O Kamprad, ο οποίος έχει από την εφηβεία του «φάκελο» στην αστυνομία με τον τίτλο «Ναζί» εξαιτίας της συμμετοχής του σε ναζιστικές ομάδες κατά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι τουλάχιστον και το 1950, έχει δηλώσει ότι «αυτό ήταν λάθος» και ότι ευθυνόταν η ναζιστική προπαγάνδα που έλαβε στο σπίτι του από την Τσέχα γιαγιά του. Μόλις το 2010, όμως, είπε σε συνέντευξή του ότι ο αρχηγός (Per Engdahl) του φασιστικού New Swedish Movement «ήταν ένας μεγάλος άντρας, μια άποψη που θα διατηρώ όσο ζω».

Το ΙΚΕΑ Foundation ιδρύθηκε το 1982 και ανάμεσα σε άλλα, προσφέρει  υποτροφίες «για την προστασία παιδιών που θέλουν να ξεφύγουν από τον πόλεμο στο Ιράκ και ακραίες καιρικές συνθήκες στις Φιλιππίνες ύψους 200.000 ευρώ προκειμένου να συνεχίσουν το σχολείο σε ασφαλείς συνθήκες». Ταυτόχρονα, έχει υπογράψει συμφωνίες με ΜΚΟ, όπως η Save the Children και οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, ώστε να τις ενισχύσει οικονομικά σε περίπτωση φυσικών και μη καταστροφών προκειμένου αυτές να παράσχουν βοήθεια, περίθαλψη και εκπαίδευση στα πληγέντα παιδιά.

Στον Κώδικα Δεοντολογίας του IKEA, IWAY, η εταιρεία ορίζει, στο πλαίσιο της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, ότι δε δέχεται την παιδική εργασία. Παρ' όλα αυτά, σύμφωνα με εκτενή έρευνα (2014) του Πανεπιστημίου του Harvard σχετικά με τη δουλεία και την παιδική εργασία στον τομέα του χειροποίητου χαλιού στην Ινδία, το IKEA ήταν ανάμεσα στα καταστήματα που αγόραζαν χαλιά από τα εργοστάσια-«φυλακές» όπου εντοπίστηκε κατάφωρη καταπάτηση εργασιακών και δικαιωμάτων του παιδιού. Το IKEA απάντησε ότι κάνει ελέγχους και δεν έχει παρατηρήσει σχετικές παραβιάσεις.

Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι τo 2012, το ΙΚΕΑ δήλωσε δημόσια ότι γνώριζε ότι πολιτικοί κρατούμενοι της Στάζι στην ανατολική Γερμανία  χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή των επίπλων της και ότι «μετάνιωσε» για αυτό.

Ακόμα, πέρα από το σκάνδαλο με το κρέας αλόγου που ανιχνεύτηκε στα κατεψυγμένα κεφτεδάκια στα εστιατόρια του ΙΚΕΑ και το οποίο ανάγκασε την εταιρεία να σταματήσει τη διάθεση του συγκεκριμένου εδέσματος σε πολλά καταστήματά της, το ΙΚΕΑ, βάσει έρευνας των Πρασίνων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, κατηγορείται και για φοροδιαφυγή την πενταετία 2009-2014, η οποία αγγίζει το 1 δις ευρώ. 

Κοιτάζοντας το δέντρο, χάνουμε το δάσος

Στο πλαίσιο της επικοινωνιακής στρατηγικής του, το ΙΚΕΑ προωθεί και μια «πράσινη» εικόνα, ως μια εταιρεία όπου στην πολιτική της εντάσσεται ο σεβασμός και η προστασία του περιβάλλοντος.  Η πολυεθνική, όμως, που έχει αγοράσει ολόκληρα δάση στη Ρουμανία, την Εσθονία, τη Λιθουανία και τη Λετονία, στη Ρωσία είχε κατηγορηθεί από οικολογικές οργανώσεις για καταστροφή του οικοσυστήματος στο δάσος Καρελία, ενός από τα τελευταία υπεραιωνόβια δάση της Ευρώπης, που αποτελεί σπίτι πολλών ειδών προς εξαφάνιση.

Παρά το σύνθημα του ΙΚΕΑ «We love wood» (Αγαπάμε το ξύλο), η σουηδική οργάνωση για την προστασία της φύσης, Protect the Forest, κατέγραψε ότι το ΙΚΕΑ αποψιλώνει εκτάσεις όπου ζουν δέντρα 600 χρόνων. Η εταιρεία-κολοσσός δηλώνει ότι έχει θέσει ως στόχο της, μέχρι το 2020, το ξύλο που χρησιμοποιεί να είναι ανακυκλωμένο ή πιστοποιημένο από το διεθνές Συμβούλιο Διαχείρισης Δασών (Forest Stewardship Council-FSC) ενώ ταυτόχρονα αποβλέπει σε διπλασιασμό των κερδών της μέχρι το ίδιο έτος.

Στο βιβλίο της «Design by IKEA: A Cultural History», η συγγραφέας Sara Kristoffersson, γράφει ότι το ΙΚΕΑ συχνά αρέσκεται να λέει ότι συνδράμει στην κοινωνική αλλαγή χάρη στα οικονομικά και προσιτά σε όλους προϊόντα του. Ο δισεκατομμυριούχος ιδρυτής της φίρμας, που ο κατάλογός της έγινε η βίβλος του σύγχρονου σπιτιού παγκοσμίως, σύμφωνα με τη συγγραφέα, επαναλαμβάνει συχνά το εξής: «Για να το θέσω κάπως εύγλωττα, η φιλοσοφία της εταιρείας μας συνεισφέρει de facto σε μια διαδικασία εκδημοκρατισμού».

Και μπορεί στο πέρασμα του χρόνου, η εταιρεία να προσπαθεί να στρέψει υπέρ της τις κριτικές, χτίζοντας ένα πιο κοινωνικό προφίλ, και εμείς ως καταναλωτές να εστιάζουμε στις χαμηλές τιμές της, αλλά το «όραμα» του ΙΚΕΑ για «Μια καλύτερη καθημερινότητα», προφανώς δεν ισχύει για όλους μας, κι ας μας θέλει να ξεχνιόμαστε καμιά φορά με φιλανθρωπίες λίγων τετραγωνικών.