Κείμενο: Τζένη Τσιροπούλου
Φωτογραφίες: Δημήτρης Λαμπρόπουλος


Ο καταναλωτικός μας μικρόκοσμος

Ξημέρωσε η «Μαύρη Παρασκευή» στην Αθήνα, γνωστή και ως Black Friday με γενέτειρα της την Αμερική, ή φιέστα του καταναλωτισμού με υπερπροσφορές. Η 27χρονη Ιφιγένεια περιμένει στωικά από τις 7 το πρωί πίσω από την μπλε κορδέλα ασφαλείας του πολυκαταστήματος στο Σύνταγμα. «Είδα στο internet ένα laptop που έχει τώρα 1.700 ευρώ από 2.500. Είμαι άνεργη εδώ και μερικούς μήνες και είναι κάτι που δε θα μπορούσα με τίποτα να αγοράσω. Έχουν δίκιο και οι μικρές επιχειρήσεις ότι τους 'ρίχνει' το Black Friday αλλά κι εμείς μόνο αν υπάρχουν κάποιες ευκαιρίες μπορούμε να ψωνίσουμε. Μάζευα πολύ καιρό λεφτά κι αν δεν το βρω, θα φύγω» μου λέει. 

Μια παρέα 15χρονων έκανε κοπάνα την πρώτη ώρα για να χαζέψει τα ηλεκτρονικά είδη αν και δε σκόπευαν να ψωνίσουν κάτι. «Σε πολλά προϊόντα οι εκπτώσεις ήταν αστείες, από τα 60 στα 58 ευρώ» γελάνε ενώ κάποιοι άλλοι καταναλωτές έχουν έρθει από την Καισαριανή μόνο και μόνο για να αγοράσουν ένα ποντίκι σε καλύτερη τιμή απ' ό,τι θα το έβρισκαν στα καταστήματα της γειτονιάς τους. Περαστικοί σταματούν απορημένοι να μάθουν τι έχει συμβεί και τελικά συνεχίζουν την πορεία τους.

Οι πόρτες ανοίγουν με ακρίβεια. Ο κόσμος συρρέει στους ορόφους με τα κινητά τηλέφωνα, τους υπολογιστές και τις τηλεοράσεις. Ησυχία επικρατεί στον όροφο με τα βιβλία και τα κόμικς. Ούτως ή άλλως εκεί μονάχα πολύ λίγα εμπορεύματα έχουν έκπτωση. Σιγά-σιγά ουρές σχηματίζονται στα ταμεία ενώ κάποιοι αποχωρούν με άδεια χέρια είτε γιατί δεν πρόλαβαν αυτό που ήθελαν είτε γιατί με απογοήτευση διαπίστωσαν ότι δεν υπήρχαν εκπτώσεις στα προϊόντα που τους ενδιέφεραν και γκρίνιαζαν για «κοροϊδία-κράχτη για να τρέχουν στο μαγαζί».

Οι υπάλληλοι κινούνται βιαστικά στο χώρο και είναι σχεδόν αδύνατον να διασταυρώσεις το βλέμμα σου μαζί τους. Ένας εργαζόμενος από το τμήμα του μάρκετινγκ δηλώνει ενθουσιασμένος με την ανταπόκριση του κόσμου, προσθέτοντας ότι είναι συνηθισμένος να δουλεύει 10ωρα και 12ωρα στην εν λόγω επιχείρηση. 

Ο Διευθυντής του πολυκαταστήματος λέει στο TPP, ότι ο στόχος τους είναι «να μάθει ο κόσμος αυτή την αμερικάνικη συνήθεια», διευκρινίζοντας ότι το ωράριο διευρύνθηκε κατά μία ώρα λόγω του Black Friday (08.00-21.00) αλλά ότι, παρ' όλα αυτά, δε χρησιμοποιούν έξτρα προσωπικό λόγω του φόρτου της ημέρας.  Σχετικά με τις εκπτώσεις, προσθέτει ότι «φτάνουν το 50-60% αφού σε περίοδο προσφορών δεν υπάρχει σχετικός περιορισμός στη νομοθεσία».

Από τους πρώτους που βγαίνει κρατώντας την πολυπόθητη σακούλα είναι ο 29χρονος μηχανικός, Ιωσήφ. Έχει αγοράσει μια κονσόλα play station με 299 ευρώ αντί για 439. Άλλος καταναλωτής ξεφυσά κάτω από το βάρος της καινούριας τηλεόρασης που αγόρασε για 689 ευρώ από 749. «Αν ένα συνοικιακό, μικρότερο μαγαζί είχε την ίδια τιμή, θα ψώνιζα από εκεί» μου απαντάει όταν τον ρωτάω γιατί διένυσε τόση απόσταση από τη γειτονιά του έως το κέντρο της Αθήνας. Ο ίδιος είναι άνεργος σεφ και η τηλεόραση είναι δώρο της γυναίκας του. Η πλειοψηφία πληρώνει με κάρτα και αγοράζει με δόσεις που θα διαρκέσουν περισσότερο κι από τη ζωή του προϊόντος, το οποίο θα καταλήξει σε κάποιο ψηφιακό νεκροταφείο. 

«Δεν ξέρω πού βρίσκουν τα λεφτά για να τα πάρουν όλα αυτά. Ζηλεύω. Αν είχα λεφτά, θα 'παιρνα μια μεγάλη τηλεόραση» λέει η 25χρονη Μαρίνα που περιμένει στην ουρά ενώ μια άλλη νεαρή κοπέλα δείχνει ευτυχισμένη με το καινούριο της iphone στα χέρια. «Ήταν το όνειρο της ζωής μου» μου λέει.

Σε λίγο ξανασυναντώ την άνεργη Ιφιγένεια, που βγαίνει από το μαγαζί με μια υπερμεγέθη πλαστική σακούλα αφού τελικά πρόλαβε το laptop που ήθελε στα 1.700 ευρώ. «Θέλω να γίνω καθηγήτρια αγγλικών και το χρειάζομαι για να βρω δουλειά. Το παλιό κράσαρε συνέχεια. Κοίτα τι κινητό έχω…» λέει, βγάζοντας από την τσέπη της μια συσκευή δεκαετίας. «Μετά από χρόνια κατάφερα να πάρω και κινητό. Αν θες να ψωνίσεις, τρέχα γιατί δε θα βρεις τίποτα. Εκεί μας κατάντησαν, αλλά τι να κάνουμε;»


Κάποια άσημα, μικρά μαγαζιά τριγύρω από την Ερμού έχουν βάλει αυτοκόλλητα «Black Friday» στις βιτρίνες τους αλλά μέσα δεν υπάρχουν πελάτες. Κάποιοι ελπίζουν σε τόνωση της αγοράς, έστω και για μία μέρα ενώ άλλοι παλιοί καταστηματάρχες του εμπορικού διαδρόμου βλέπουν τον αμερικανόφερτο θεσμό ως «κοροϊδία προς τον κόσμο» και λένε ότι «δεν τους αφορά κι ας αγκομαχούν».

Πολυεθνική με είδη ρουχισμού διαφημίζει ότι, λόγω Black Friday, το δεύτερο προϊόν έρχεται με έκπτωση 40% αλλά η ατμόσφαιρα στο μαγαζί παραμένει υποτονική. Έτερη μεγάλη αλυσίδα ειδών τεχνολογίας δεν έχει παραπάνω κίνηση από ό,τι συνήθως, αν και συμμετέχει κι αυτή στο Black Friday. Κερδισμένη σε τζίρο, για την ώρα, φαίνεται να βγαίνει η εταιρεία που αυτοδιαφημίστηκε ως «η πρώτη που φέρνει το Black Friday στην Ελλάδα», αν και τουλάχιστον από πέρυσι, κάποιες άλλες ήδη το εφάρμοζαν, ποντάροντας μάλλον λιγότερο στην προβολή τους. 

Μαύρες μέρες για τη «γενιά των 400 ευρώ»

Έξω από το πολυκατάστημα συγκεντρώνεται, σε ένδειξη διαμαρτυρίας, μια ομάδα νέων ανέργων καθώς και εργαζομένων που δουλεύουν «υπό άθλιες εργασιακές συνθήκες», όπως μου λέει ο 26χρονος αρχιτέκτονας, Λάμπρος, μέλος της «Generation 400». Η κίνηση συγκροτήθηκε πριν ένα μήνα «λόγω της ανάγκης των καιρών μας» και σκοπός της είναι να διεκδικήσει αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας και ζωής για τη γενιά της.

«Παλιά μας λέγανε γενιά των 700 ευρώ σχεδόν ρατσιστικά. Τώρα είμαστε των 400 και δεν ξέρουμε πού θα φτάσει αυτό. Συνάδελφοι δουλεύουν 12ωρα, όντας πολύ κακοπληρωμένοι, με ατομικές συμβάσεις εργασίας χωρίς συλλογικά δικαιώματα εργαζομένων. Κάποιοι από εμάς εργάζονται τώρα εκεί μέσα. Αυτή η αλυσίδα, όπως και άλλες, ανακυκλώνουν συνέχεια τους εργαζομένους τους ώστε να μην πληρώνουν τελικά, παρά μόνο το βασικό μισθό σε νεοπροσληφθέντες. Ένα άλλο θέμα είναι, το αν τελικά οι ανάγκες μας είναι μια μεγάλη τηλεόραση και ακριβά κινητά. Δεν είναι φυσικά κακό να θες να έχεις πρόσβαση στην τεχνολογία και σε κάποια είδη 'πολυτελείας' αλλά το θέμα είναι να μη συνηθίσουμε να ζούμε έτσι, νιώθοντας στερημένοι. Στους καταναλωτές απευθυνόμαστε ως συνάδελφοι και δεν ήρθαμε για να σταθούμε απέναντί τους» μου διευκρινίζει. 

Νωρίτερα, μέλη του Συλλόγου Υπαλλήλων Βιβλίου-Χάρτου-Ψηφιακών Μέσων Αττικής, ο οποίος δημοσίευσε και επίσημη ανακοίνωση κατά της «εργοδοτικής αυθαιρεσίας», πέταξαν τρικάκια έξω από το μαγαζί  με συνθήματα, όπως: «Οι Μαύρες  Παρασκευές των αδηφάγων αφεντικών συμβάλλουν στην κατασκευή αποκτηνωμένων καταναλωτών» και «Νύχτες Λευκές, Μαύρες Παρασκευές, Δουλειά την Κυριακή, Λάστιχο μας έκαναν όλη μας τη ζωή».

Πώς έγινε η Παρασκευή «Μαύρη»

Άλλοι λένε ότι η Μαύρη Παρασκευή ονομάστηκε έτσι γιατί οι έμποροι κατέγραφαν, με κόκκινο στυλό, ζημίες τον περισσότερο χρόνο ενώ μετά την Ημέρα των Ευχαριστιών έβλεπαν τις ταμειακές τους μηχανές να γεμίζουν και κατέγραφαν κέρδη, με μαύρο στυλό αυτή τη φορά. Άλλοι πάλι λένε ότι, στη Φιλαδέλφεια της Αμερικής τη δεκαετία του '60, το μποτιλιάρισμα και τα ατυχήματα στους δρόμους ήταν τόσα πολλά εξαιτίας των αυτοκινήτων που συνωστίζονταν για να πάνε στα μαγαζιά πριν τα Χριστούγεννα, που το «Μαύρη Παρασκευή» πρόεκυψε αβίαστα και έμεινε. Μετά την Αμερική, στην «αρένα» μπήκαν σταδιακά το Ηνωμένο Βασίλειο, το Μεξικό, η Ρουμανία, η Ινδία και σήμερα πλέον οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες αλλά και η Ασία. 

Από την Αμερική μάς έρχονται εικόνες καταναλωτών που κατασκηνώνουν αποβραδίς έξω από τα μαγαζιά για να απλώσουν πρώτοι το χέρι στα ράφια, ενώ στο internet κάποιος μπορεί να βρει ακόμα και website που μετρά τους τραυματισμούς και τους θανάτους που συνέβησαν κάποια Μαύρη Παρασκευή, από το 2006 μέχρι και το 2014, μέσα στη φρενίτιδα της καταναλωτικής μανίας. Στη Daily Mail διαβάζουμε για τρεις επιπλέον θανάτους στις ΗΠΑ φέτος.

Ίσως οι Μαύρες Παρασκευές να μη φαίνονται και τόσο άσχημες σε κάποιους και σίγουρα θα ήταν αφελές να ισχυριστεί κανείς ότι θα αλλάξει ο κόσμος προς το καλύτερο χωρίς αυτές. Αλλά ίσως, θα μπορούσαμε να δούμε πώς τα όνειρα της γενιάς μας δε θα βολεύονται στο κουτάκι ενός iphone.