Του Κωνσταντίνου Πουλή

Το φαινόμενο της διάχυσης ευθύνης μελετήθηκε μετά τη δολοφονία της Κίττυ Τζένοβις, που συνέβη μπροστά σε πλειάδα αυτοπτών μαρτύρων που δεν κούνησαν το δαχτυλάκι τους. Ο δολοφόνος την παρακολουθούσε για μισή ώρα και της επιτέθηκε τρεις φορές. Παρά τις φωνές και τις εκκλήσεις της, κανένα από τα 38 άτομα που παρακολουθούσαν δεν τη βοήθησε και κανείς δεν τηλεφώνησε έστω στην αστυνομία. Ενώ οι πρώτες αναλύσεις εστίαζαν στην αδιαφορία, δύο κοινωνικοί ψυχολόγοι σκέφτηκαν ότι η εξήγηση βρίσκεται στην ίδια τη διάχυση της ευθύνης: δεν αντέδρασαν επειδή ήταν πολλοί, όχι παρότι ήταν πολλοί. (Διαφωνίες για τις ακριβείς συνθήκες της δολοφονίας δεν έχουν μεγάλη σημασία, μας ενδιαφέρει εδώ το μυθολογικό ζουμί της ιστορίας).  Διαβάζω λοιπόν ότι τα στοιχεία που καθορίζουν την πιθανότητα της παρέμβασης εκ μέρους του κοινού σχετίζονται με:

1. Το είδος του κινδύνου, όπως π.χ. αν είναι άμεσος και δραματικός. Έτσι φαίνεται ότι εξηγείται η ανταπόκριση του κόσμου στην απειλή να κλείσει το TPP τον Οκτώβρη. Η δραματική έκκληση ενός μέσου που κινδυνεύει είναι επαρκής μηχανισμός κινητοποίησης. Ωστόσο δεν γίνεται ούτε να βρισκόμαστε ούτε βεβαίως να προσποιούμαστε ότι βρισκόμαστε μονίμως στο χείλος του γκρεμού προκειμένου να κινητοποιείται η χρηματοδότηση. Χρειαζόμαστε λίγο περισσότερη ψυχραιμία και προοπτική. Καρδιακούς θα μας κάνετε.

2. Τη σχέση του κοινού με το θύμα. Δεν θα είχε υπάρξει η στήριξη των αναγνωστών, αν δεν είχε πρώτα εδραιωθεί η εμπιστοσύνη τους, αν δεν επισκέπτονταν ήδη το μέσο πιστεύοντας ότι δεν παίζει παιχνίδια και δεν συναλλάσσεται. Όλες οι σχέσεις όμως έχουν ένα σημείο καμπής, που σχετίζεται πάντα με το αν θα σε νοιάξει αν χάσεις τον σύντροφό σου. Όταν τα πράγματα φτάσουν στο «καλά είμαστε μαζί, αλλά και χώρια αν ήμασταν δεν θα το παρατηρούσα», το ζευγάρι έχει ήδη χωρίσει. Μην αφήσετε τη σχέση μας να μαραζώσει. Είμαστε πλασμένοι ο ένας για τον άλλον.

3. Την αμφισημία ως προς το μήνυμα, ή την αβεβαιότητα ως προς τον κίνδυνο. Ο πλανήτης μας κατοικούνταν από πληθώρα υπέροχων ζώων που εξαφανίστηκαν. Τίποτε δεν ζει για πάντα. Παρακολουθούμε αυτή την περίοδο τον θάνατο ιστορικών ΜΜΕ, που μόλις πριν από λίγα χρόνια θα ήταν αδιανόητο να σταματήσουν να υπάρχουν. Δεν σκεφτόμαστε τον θάνατο, αλλά είναι πάντοτε εδώ, παραμονεύει σε κάθε γωνία. Τίποτε από όσα κάνουμε δεν θα συνεχίσει από μόνο του. Υπάρχει όσο και για όσο το επιτρέπουν οι συνθήκες. Η έκταση που θα έχει το εγχείρημα και η διάρκεια της ζωής του εξαρτώνται από το ενδιαφέρον του κοινού.

4. Διάχυση ευθύνης: θα έλεγα ότι πρόκειται για το πιο κρίσιμο στοιχείο. Γι’  αυτό και θα προσπαθήσω να το εξηγήσω κάπως εκτενέστερα.

Ό,τι διαβάζετε σε αυτή την ιστοσελίδα είναι προϊόν εργασίας που αμείβεται από τις συνεισφορές μελών. Με το πέρασμα του τετραμήνου μετά την κρίση στο TPP φαίνεται ότι αρκετές από τις εφ’  άπαξ εισφορές που θα μετατρέπονταν σε πάγιες εντολές δεν μετατράπηκαν. Αυτό σημαίνει ότι, προκειμένου να μην υπάρξουν πάλι προβλήματα στη χρηματοδότηση και να ανταποκριθεί το μέσο στην υποχρέωσή του να καταβάλλει εγκαίρως και πλήρως τις αμοιβές, θα πρέπει να προσαρμοστεί στις πραγματικές οικονομικές του δυνατότητες, που είναι λίγο μικρότερες από αυτό που διαβάζετε αυτόν τον καιρό. 

 
Η εποχή μας διαπερνιέται από δύο παράλληλα σοκ. Το πρώτο είναι η ενημερωτική έκρηξη του διαδικτύου. Σε γενικές γραμμές τη μερίδα του λέοντος στο ελληνικό διαδίκτυο καταλαμβάνουν ΜΜΕ τα οποία μεταφέρουν τη φήμη, τα ονόματα και την επενδυτική επιφάνεια άλλων μέσων, παραδοσιακότατων, με παραδοσιακότατη διαφθορά. Το TPP αντιθέτως γεννήθηκε και μεγάλωσε επιβάλλοντας βήμα-βήμα την παρουσία του στο διαδίκτυο, χωρίς άλλη επικοινωνιακή στήριξη από το ίδιο του το περιεχόμενο. Η μοναδική του διαφήμιση ήταν ότι ξεκίνησε να μεταφέρει μια συζήτηση για την κρίση, που τα ελληνικά μέσα αποσιωπούσαν. Από τότε πέρασε καιρός και έκανε πολύ περισσότερα. Όταν διαβάζω δημοσιογράφους που γράφουν για την κρίση στον ελληνικό τύπο, συνήθως εκπλήσσομαι από το μέγεθος της εθελοτυφλίας. Σιωπούν αναγκαστικά για τις διεφθαρμένες εφημερίδες στις οποίες εργάζονται, αλλά εξακολουθούν παρ’ όλ’ αυτά να μιλούν αφ’ υψηλού για το διαδίκτυο. Ισχυρίζονται ότι οι εφημερίδες παράγουν την ύλη που κλέβει το διαδίκτυο. Στην περίπτωση του TPP αυτό δεν ισχύει, γιατί η ύλη του παράγεται πρωτογενώς από αμειβόμενους δημοσιογράφους. Επίσης ισχυρίζονται προκλητικά ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ανεξέλεγκτα και ευθύνονται για την κουλτούρα των ψευδών ειδήσεων, ξεχνώντας πως η κεντρική παραπλάνηση της κοινής γνώμης που συνέβη ήδη από το πρώτο μνημόνιο συνέβη από την τηλεόραση, όχι από το διαδίκτυο. Και αυτή η παραπλάνηση είναι ομολογημένη από τους δράστες της πια, δεν είναι εν θερμώ κατηγορία. Και αν αφήσουμε τη μικρή γωνιά μας και θυμηθούμε κολοσσιαίες εκστρατείες παραπλάνησης, όπως για τα Όπλα Μαζικής Καταστροφής, αντιλαμβανόμαστε ότι αυτό γινόταν πολύ ωραία και χωρίς το Facebook και το twitter.
 
Το δεύτερο σοκ είναι ο θάνατος της διαπλοκής όπως την ξέραμε, το ξαναμοίρασμα της πίτας. Το TPP προέρχεται από άλλον πλανήτη σε σχέση με ό,τι ξέρουμε, διότι έχει την εξής ιδιαιτερότητα: δεν διαπλέκεται. Τον καιρό της ηρωικής διαπραγμάτευσης του ΣΥΡΙΖΑ, πολλοί πίστεψαν ότι το thepressproject θα εξαργυρώσει την κριτική στην προηγούμενη κυβέρνηση με το να μεταμορφωθεί σε κυβερνητικό μέσο. Η φιλοδοξία αυτού του μέσου είναι πολύ μεγαλύτερη. Μόνο ατάλαντοι συκοφάντες θα ισχυρίζονταν ποτέ ότι το πρες αυτή τη στιγμή ασκεί φιλοκυβερνητική προπαγάνδα (λέω «ατάλαντοι» γιατί και η καλή συκοφαντία θα απαιτούσε να ειπωθεί κάτι πιο πειστικό). Το παράξενο με αυτό το μέσο είναι πως έχει ξεκόψει όλα τα κανονικά κανάλια χρηματοδότησης: τις τράπεζες που μπουκώνουν χρήμα για να μη λες τι κάνουν, την κρατική διαφήμιση που εξασφαλίζει ότι θα ενθουσιάζεσαι με τις κυβερνητικές επιλογές, γενικώς όλη τη διαπλοκή, και του έχεις μείνει τώρα μόνο εσύ, αγαπητέ αναγνώστη. Οπότε ο λόγος για τον οποίον εδώ μπορείς να διαβάσεις για τις τράπεζες και την κυβέρνηση εδώ είναι πως δεν είμαστε υπάλληλοί τους. Αλλά αυτό δεν φτάνει.

Όλοι οι συστηματικοί αναγνώστες αυτής της ιστοσελίδας πιστεύουν σε αυτό που κάνει, γι’  αυτό και τη διαβάζουν. Αλλά αν δεν συνοδευτεί η εκτίμηση από χρήματα, αυτό που διαβάζουν δεν θα μπορεί να συνεχίσει.  Ο καθένας είναι σίγουρος ότι υπάρχουν εκατοντάδες άλλοι πιο πρόθυμοι, πιο έτοιμοι, πιο ικανοί, που θα σπεύσουν να το σώσουν. Δεν υπάρχουν. Υπάρχεις μόνο εσύ, που διαβάζεις αυτές τις γραμμές. Θυμάσαι το καζαντζακικό «να αγαπάς την ευθύνη. Να λες εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δεν σωθεί, εγώ φταίω»; Ανήκω κι εγώ σε αυτούς που κάποτε αγάπησαν και αποστήθισαν την Ασκητική του Καζαντζάκη στην εφηβεία και μετά θεώρησαν τη γλώσσα της μεγαλόστομη και πομπώδη. Να λοιπόν μία φορά που νιώθω ότι τα πράγματα είναι κάπως έτσι: διάχυση ευθύνης σημαίνει ότι ο καθένας μας νομίζει πως υπάρχουν άλλοι πιο εύκαιροι, πιο πρόχειροι, να αναλάβουν την ευθύνη για να ζήσει το μέσο. Αυτοί οι άλλοι δεν υπάρχουν. 

 
Ξέρω ότι κανείς δεν ρώτησε τους αναγνώστες πριν να τους φορτώσει μια τέτοια ευθύνη. Η ευθύνη όμως υπάρχει εκ των πραγμάτων, απέναντι στην ενημέρωση. Η επιβίωση της ανεξάρτητης ενημέρωσης απαιτεί δράση. Αν θεωρείς τον θάνατό της ως κάτι κακό, η αμέλεια να το εμποδίσεις έχει μικρή διαφορά από το να το προκαλέσεις ο ίδιος. Πολύ περισσότερο, αν η κίνηση με την οποία θα μπορούσες να το αποτρέψεις είναι τόσο ασήμαντη. Οι γείτονες που άφησαν μια κοπέλα να πεθάνει επειδή νόμισαν ότι κάποιος άλλος θα παρέμβει, είναι οι φονιάδες της.  Το να αφήσεις ένα αξιόλογο μέσο να μαραζώσει είναι το ίδιο σαν να πας να βάλεις με τα χέρια σου το λουκέτο. Είναι λιγότερο δραματική χειρονομία, αλλά έχει την ίδια βαρύτητα. Αντιγράφω από ένα αγαπημένο μου βιβλίο για το θέμα: 
 

«Όσο για τον άλλον ισχυρισμό, ότι είναι πιο σημαντικό να αποθαρρύνει κανείς τις πράξεις της συνειδητής επιθετικότητας, από το να ενθαρρύνει τους ανθρώπους να νοιάζονται περισσότερο για το τι συμβαίνει στους άλλους, ούτε αυτό είναι βέβαιο ότι είναι αλήθεια. Η αδιαφορία ευθύνεται εξίσου για την ανθρώπινη δυστυχία, όσο και η συνειδητή επιθετικότητα. Η ύπαρξη των πολέμων, της φτώχειας και πολλών ακόμη από τα δεινά που καταστρέφουν ή φθείρουν τη ζωή των ανθρώπων οφείλεται στην εξάπλωση της αδιαφορίας, όσο και σε κίνητρα χειροπιαστής εθελοκακίας».  [Glover, J. (1977). Causing death and saving lives. Harmondsworth: Penguin.]

Να προσθέσω μόνο σε αυτόν τον συλλογισμό ότι, στην περίπτωσή μας, θύματα της κακής ενημέρωσης θα είμαστε όλοι, όχι κάποια κοπέλα που δέχεται μια επίθεση τη νύχτα. Aυτόν τον μήνα θα επιμείνουμε όσο μπορούμε και όσο μας ανέχεστε, να σας υπενθυμίζουμε ότι για να υπάρξει αυτό το μέσο χρειάζεται να το ενισχύσετε. Μπείτε εδώ και διαβάστε πώς να το κάνετε. Αν τα καταφέρουμε, θα μπορούμε να περάσουμε στην αντεπίθεση. Όχι να το διατηρήσουμε στην τωρινή του μορφή, αλλά να κάνουμε κάτι ακόμη μεγαλύτερο που δεν έχει ξαναγίνει ποτέ.

Σε αυτές τις εκκλήσεις απαντούν συχνά στα σχόλια αναγνώστες ψυχροί και αδιάφοροι, που διαβάζουν το πρες με τον ίδιο μαζοχισμό που εγώ έβλεπα MEGA και τώρα βλέπω ΣΚΑΙ και διαβάζω Καθημερινή. Δεν απευθύνομαι σε αυτούς. Αυτή η έκκληση αφορά όσους πιστεύουν σε αυτό το μέσο, έχουν τη δυνατότητα να το ενισχύσουν, και δεν το έχουν κάνει. Αυτοί πρέπει να καταλάβουν ότι ο διπλανός τους κοιμάται κι ονειρεύεται.

Αν γίνει κάτι, θα το κάνεις μόνο εσύ.