των Joseph Stiglitz και Martin Guzman για το Project Syndicate
Παντού στην κοινοπολιτεία των Ηνωμένων Πολιτειών χάνονται θέσεις εργασίας στον ιδιωτικό τομέα. Η συνολική απασχόληση στο Πουέρτο Ρίκο μειώθηκε από 1,25 εκατομμύρια εργαζομένων κατά το τελευταίο τέταρτο του οικονομικού έτους 2007 σε λιγότερο από 1 εκατομμύριο σχεδόν μια δεκαετία αργότερα. Χωρίς απασχόληση, μεγάλος αριθμός Πορτορικανών (οι οποίοι είναι πολίτες των ΗΠΑ) έχουν μεταναστεύσει. Όμως, παρά τη μετανάστευση, το ποσοστό ανεργίας είναι τώρα 12,4%. Χωρίς προοπτικές απασχόλησης, το ποσοστό συμμετοχής στην αγορά εργασίας έχει πέσει στο 40%, στα δύο τρίτα του επιπέδου των ηπειρωτικών περιοχών στις ΗΠΑ. Περίπου το 60% των παιδιών στο Πουέρτο Ρίκο ζουν σε συνθήκες φτώχειας.
Η κατάσταση του χρέους της κοινοπολιτείας είναι σαφώς μη βιώσιμη και η οικονομία της θα είναι σε θέση να επανέλθει μόνο εάν κάνει μια νέα αρχή. Αλλά, σε αντίθεση με τις πολιτείες των ΗΠΑ, το Πουέρτο Ρίκο δεν προστατεύεται από τον πτωχευτικό κώδικα των ΗΠΑ. Είναι γνωστό ότι οι αποκεντρωμένες διαδικασίες διαπραγματεύσεων για την αναδιάρθρωση του χρέους συχνά οδηγούν σε καταστροφικά αποτελέσματα, με τα μέτρα ανακούφισης που λαμβάνονται να είναι ανεπαρκή για την αποκατάσταση της βιωσιμότητας του χρέους.
Έχοντας επίγνωση αυτής της κατάστασης, το Πουέρτο Ρίκο θέσπισε το δικό του πτωχευτικό δίκαιο, αλλά το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ το ακύρωσε, επειδή το νησί είναι μια ντε φάκτο αμερικανική αποικία και ο ομοσπονδιακός πτωχευτικός κώδικας επιτρέπει μόνο το Κογκρέσο των ΗΠΑ να θεσπίσει νομοθεσία για την πτώχευση επί της επικράτειάς του. Τελικά, το Κογκρέσο ανέλαβε δράση και θέσπισε το PROMESA, έναν νόμο φαινομενικά σχεδιασμένο για να διευκολύνει την αναδιάρθρωση του χρέους και την οικονομική ανάκαμψη. Αντανακλώντας την κλασική αποικιοκρατική άποψη ότι μια αποικία δεν είναι αξιόπιστη για να πάρει ανεξάρτητες αποφάσεις, συστάθηκε μια διακομματική Χρηματοοικονομική Εποπτεία και δημιουργήθηκε ένα Συμβούλιο για να πάρει δημοσιονομικές αποφάσεις για το Πουέρτο Ρίκο.
Αλλά το PROMESA φέρνει περισσότερα προβλήματα από ότι λύσεις. Πρόσφατα, το Συμβούλιο- που δείχνει να μην έχει καμία κατανόηση της οικονομικής και δημοκρατικής ευθύνης του ώστε να ελέγξει την ανικανότητά του- δημοσίευσε τα αιτήματά του για το επόμενο οικονομικό έτος. Το Συμβούλιο στην πραγματικότητα προέβλεψε ότι οι προτάσεις του θα φέρουν στο Πουέρτο Ρίκο μια τόσο έντονη ύφεση που σπάνια έχει εμφανιστεί αλλού: μια πτώση 16,2% του ΑΕΠ για το επόμενο οικονομικό έτος (και μια επιπλέον πτώση και για τον επόμενο χρόνο), η οποία είναι συγκρίσιμη με την κατάσταση στις χώρες που βρίσκονται σε εμφύλιο πόλεμο ή με την κατάσταση στη μαστιζόμενη από την κρίση Βενεζουέλα.
Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το σχέδιο του Συμβουλίου δίνει προτεραιότητα στους πιστωτές του νησιού. Καθορίζει με αυθαίρετο τρόπο το ελάχιστο που πρέπει άμεσα να τους καταβληθεί και αναγκάζει την κυβέρνηση να κάνει ό, τι χρειάζεται για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός, ακόμη και αν αυτό σημαίνει την καταστροφή της τοπικής οικονομίας. Πράγματι, το μόνο που εγγυάται το σχέδιο είναι μια κοινωνική και οικονομική καταστροφή, λόγω των σημαντικών περικοπών στις συντάξεις, την εκπαίδευση, καθώς και στις δαπάνες για την υγεία.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το σχέδιο του Συμβουλίου είναι περιγραμματικό σχετικά με την κύρια υποχρέωσή του: τη διαμόρφωση ενός σχεδίου για την αναδιάρθρωση του χρέους. Αυτό είναι μια μυωπική πολιτική, διότι η περαιτέρω πίεση προς την οικονομία θα τροφοδοτήσει έναν φαύλο κύκλο χρέους. Οι φορολογούμενοι των ΗΠΑ θα χάσουν επίσης: θα πληρώσουν για τα έξοδα που συνεπάγεται η εντονότερη μετανάστευση. Σε βάθος χρόνου, ακόμη και οι πιστωτές θα χάσουν. Η προτεινόμενη πορεία δεν είναι μόνο άδικη, αλλά και αναποτελεσματική και εν τέλει αυτοκαταστροφική.
Εκείνοι που υποστηρίζουν την εξυπηρέτηση μέρους των εκκρεμών πληρωμών του χρέους τώρα ισχυρίζονται ότι κάτι τέτοιο θα έδειχνε ότι το Πουέρτο Ρίκο είναι διατεθειμένο να πληρώσει, κάτι που με τη σειρά του θα τονώσει την εμπιστοσύνη των πιστωτών και των επενδυτών. Αλλά το πρόβλημα του Πουέρτο Ρίκο είναι η έλλειψη της ικανότητας να πληρώσουν, δεν είναι η έλλειψη της προθυμίας. Ο μόνος τρόπος για να μπορέσει η κοινοπολιτεία να τονώσει την εμπιστοσύνη είναι η αποκατάσταση της οικονομικής ανάπτυξης.
Το σχέδιο περιλαμβάνει εύλογες εκκλήσεις για τη βελτίωση της είσπραξης των φόρων και της αποτελεσματικότητας των κρατικών δαπανών. Αλλά, αν και απαραίτητα, τα εν λόγω μέτρα δεν θα επιλύσουν την κρίση.
Το Συμβούλιο συγχέει την αποτελεσματικότητα με τη λιτότητα. Και ενώ θα ήταν ωραίο κάποιος να μπορούσε με μαγικό τρόπο να αυξήσει την παραγωγικότητα, τα πραγματικά προβλήματα του νησιού δεν χρειάζονται τόσο μεταρρυθμίσεις στην προσφορά όσο στην αύξηση της ζήτησης. Το Πουέρτο Ρίκο βρίσκεται σε συνθήκες περιορισμένης ζήτησης, που φαίνεται από τη σημαντική μη αξιοποίηση της παραγωγής του. Το σχέδιο του Συμβουλίου επιδεινώνει σημαντικά το πρόβλημα αυτό, χωρίς να δείχνει καμία επίγνωση του τι κάνει.
Σε ένα καθεστώς περιορισμένης ζήτησης, τα πρόσφατα μέτρα για την αύξηση της ευελιξίας της αγοράς εργασίας -και τη διευκόλυνση έτσι της μείωσης των μισθών από τους εργοδότες- δεν θα οδηγήσουν σε ταχύτερη ανάπτυξη. Αντίθετα, η μείωση των μισθών θα οδηγήσει σε μείωση των δαπανών, θα επιδεινώσει την ύφεση και θα αυξήσει ακόμα περισσότερο την πιθανότητα μετανάστευσης προς τις ΗΠΑ, όπου οι μισθοί είναι σημαντικά υψηλότεροι.
Μια δέσμευση για την αποκατάσταση της οικονομικής ανάπτυξης θα πρέπει να είναι το κεντρικό σημείο της οποιασδήποτε πρότασης αναδιάρθρωσης- ή οποιουδήποτε βιώσιμου δημοσιονομικού σχεδίου- για το Πουέρτο Ρίκο. Αυτή η δέσμευση θα πρέπει να αρχίσει με μια σημαντική διαγραφή χρεών καθώς και ένα βραχυπρόθεσμο μορατόριουμ για όλες τις πληρωμές του χρέους. Αλλά αυτό δεν θα είναι αρκετό: ακόμη και αν το Πουέρτο Ρίκο δεν προβεί σε πληρωμές χρέους στο βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, το πρωτογενές έλλειμμά του δείχνει ότι θα πρέπει να λάβει επίσης μέτρα που θα πιέσουν την οικονομική δραστηριότητα.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το σχέδιο αναδιάρθρωσης θα πρέπει να περιλαμβάνει ένα τρίτο στοιχείο: μια ρήτρα που θα εξασφαλίζει τη χορήγηση δανείων για υπερήμερες οφειλές που, φέρνοντας νέα ομολογιακά δάνεια για το παλιό χρέος, θα επιτρέψουν στο Πουέρτο Ρίκο να έχει νέα πιστοληπτική δύναμη τώρα, που την χρειάζεται περισσότερο από ποτέ. Αυτό θα μπορούσε έτσι να δώσει περιθώριο στις αρχές ώστε να εφαρμόσουν μακροοικονομικές πολιτικές που θα ευνοούν την ανάκαμψη.
Το Συμβούλιο PROMESA υποτίθεται ότι θα χάραζε μια πορεία προς την ανάκαμψη. Το σχέδιό του κάνει την ανάκαμψη κάτι το πραγματικά αδύνατο. Αν εγκριθεί το σχέδιο του Συμβουλίου, οι άνθρωποι του Πουέρτο Ρίκο θα βιώσουν ανείπωτα δεινά. Και για ποιο σκοπό; Η κρίση δεν θα επιλυθεί. Αντίθετα, η μη βιωσιμότητα του χρέους θα αυξάνεται όλο και περισσότερο.
Το TPP είναι επίσημος συνεργάτης του Project Sydicate στην Ελλάδα