To χρέος των 123 δισ. δολαρίων του Πουέρτο Ρίκο είναι το κόστος του αμερικανικού αποικισμού

του Juan Gonzalez για το The Intercept

Η ανακοίνωση έφερε ξανά την προσοχή του Τύπου σε μια περιοχή της Καραϊβικής που πολλοί έχουν χαρακτηρίσει ως την Ελλάδα της Αμερικής. Το συνολικό χρέος του νησιού, σύμφωνα με την επιτροπή, είναι άνευ προηγουμένου σε σχέση με οποιαδήποτε περίπτωση κυβερνητικής αφερεγγυότητας στις ΗΠΑ και είναι σίγουρο ότι θα αυξηθεί γρήγορα εάν δεν ληφθούν μέτρα. Η χρεοκοπία του Ντιτρόιτ, εν συγκρίσει, ήταν μόνο 18 δισεκατομμύρια δολάρια- το ένα ένατο του μεγέθους του χρέους του Πουέρτο Ρίκο.

Μέσα σε λίγες μέρες, ο πρόεδρος του Ανώτατου Δικαστηρίου, Τζον Ρόμπερτς, ενεργώντας βάσει μιας διάταξης του Νόμου περί Εποπτείας, Διαχείρισης και Οικονομικής Σταθερότητας του Πουέρτο Ρίκο (γνωστός ως PROMESA) που ψηφίστηκε τον περασμένο Ιούνιο, όρισε την ομοσπονδιακή δικάστρια Λόρα Τέιλορ Σουάιν από τη νότια περιοχή της Νέας Υόρκης, να αναλάβει την υπόθεση του Πουέρτο Ρίκο. Μια πρώην πτωχευτική δικάστρια που είχε διοριστεί στο ομοσπονδιακό δικαστήριο από τον πρόεδρο Κλίντον, η Σουάιν προήδρευσε περίφημα στην μακρά ποινική δίκη των υπαλλήλων του σχεδίου Μπέρνι Μάντοφ Πόντσι.

Ωστόσο, λίγες δημοσιογραφικές αναφορές σχετικά με τα προβλήματα του Πουέρτο Ρίκο έχουν ενδιαφερθεί να εξετάσουν τα βαθύτερα ζητήματα πίσω από αυτήν την κρίση.

Πρώτον, η αποικιακή σχέση που έχει επικρατήσει μεταξύ των ΗΠΑ και του Πουέρτο Ρίκο από το 1898 δεν είναι πλέον βιώσιμη. Το Πουέρτο Ρίκο είναι το μεγαλύτερο υπερπόντιο έδαφος που εξακολουθεί να βρίσκεται υπό την κυριαρχία και τον έλεγχο των Ηνωμένων Πολιτειών και είναι η σημαντικότερη αποικία στην ιστορία αυτού του έθνους. Αυτή η σχέση έφερε ασυνήθιστα κέρδη για τις αμερικανικές θυγατρικές στο νησί για περισσότερο από έναν αιώνα, ακόμη και όταν η ομοσπονδιακή κυβέρνηση ισχυριζόταν ότι η Κοινοπολιτεία του Πουέρτο Ρίκο, που δημιουργήθηκε το 1952, ήταν αυτοδιοικούμενη περιοχή. Αλλά τώρα, με μια επιτροπή που έχει οριστεί από την Ουάσιγκτον και εποπτεύει άμεσα την οικονομία του νησιού, και με μια περσινή, ζωτικής σημασίας απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου που επιβεβαιώνει ότι το Κογκρέσο εξακολουθεί να ασκεί κυριαρχική εξουσία πάνω από το Πουέρτο Ρίκο, έχει αφαιρεθεί η μάσκα της αυτοδιοίκησης.

Η παλιά Κοινοπολιτεία έχει ουσιαστικά πεθάνει. Χωρίς κάποια σημαντική έγχυση αμερικανικών δολαρίων για να στηριχθεί η καταρρέουσα οικονομία της, ένα σενάριο που είναι σχεδόν αδύνατο να γίνει με έναν Λευκό Οίκο υπό τον Τραμπ και ένα Κογκρέσο ελεγχόμενο από τους Ρεπουμπλικάνους, αυτή η σχέση δεν μπορεί να ξαναδημιουργηθεί. Οι πολιτικοί ηγέτες τόσο στην Ουάσιγκτον όσο και στο Σαν Χουάν, είτε τους αρέσει είτε όχι, αναγκάζονται να διαμορφώσουν μια νέα πολιτική και οικονομική κατάσταση για την περιοχή. Θα πρέπει τελικά να αποφασίσουν εάν θα προσαρτήσουν πλήρως το Πουέρτο Ρίκο ως την 51η πολιτεία ή θα αναγνωρίσουν ότι εξακολουθεί να παραμένει ένα ξεχωριστό έθνος, με τη δικιά του εθνική κυριαρχία και ανεξαρτησία.

Δεύτερον, ο αντίκτυπος της χρεοκοπίας του Πουέρτο Ρίκο θα συνεχίσει να έχει επιπτώσεις σε όλη την αμερικανική αγορά ομολόγων, πολύ περισσότερο από ό,τι οι πιο πολλοί αναλυτές της Wall Street έχουν μέχρι στιγμής αναγνωρίσει. Η επιτροπή εποπτείας του νόμου PROMESA προειδοποίησε ότι ακόμη και με τεράστιες περικοπές στις κυβερνητικές υπηρεσίες και με τα νέα προβλεπόμενα έσοδα από υψηλότερες φορολογικές επιβαρύνσεις, το Πουέρτο Ρίκο θα εξακολουθήσει να παράγει ελαφρώς λιγότερα από 8 δισεκατομμύρια δολάρια σε πλεόνασμα του προϋπολογισμού τα επόμενα δέκα χρόνια, όταν απαιτούνται περίπου 35 δις δολάρια για την εξυπηρέτηση του χρέους. Με άλλα λόγια, τα τρία τέταρτα του χρέους δεν μπορούν να πληρωθούν. Αυτό δεν είναι μόνο ένα κούρεμα για τους κατόχους ομολόγων, είναι ένα ξύρισμα κεφαλής, το οποίο θα προκαλέσει κλονισμό σε όλη την αγορά κρατικών ομολόγων. Εξάλλου, τα ομόλογα που είναι εγγυημένα από την πλήρη πίστωση και εμπιστοσύνη των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης έχουν από καιρό θεωρηθεί ως οι ασφαλέστερες επενδύσεις.

Οι πολυετείς δικαστικές διαμάχες μεταξύ του Πουέρτο Ρίκο και των αντιμαχόμενων ομάδων πιστωτών είναι πλέον βέβαιες. «Η οικονομία του Πουέρτο Ρίκο θα τεθεί σε αναμονή για χρόνια», δήλωσε στην Associated Press ο Άντριου Ρόσενμπεργκ, σύμβουλος της ομάδας εργασίας για τους ομολογιούχους γενικών εγγυήσεων του Πουέρτο Ρίκο. «Μην έχετε την παραμικρή αμφιβολία: Η επιτροπή επέλεξε να μετατρέψει το Πουέρτο Ρίκο στην επόμενη Αργεντινή».

Το χρέος δεν είναι βιώσιμο

Ομάδες της κοινωνίας των πολιτών ισχυρίζονται ότι τώρα θα φανεί η λεηλασία του λαού του Πουέρτο Ρίκο μέσω ληστρικών και παράνομων συμφωνιών για τα ομόλογα που συμφώνησαν οι πολιτικοί του νησιού μαζί με τις κορυφαίες εταιρείες της Wall Street.

Προς μεγάλη έκπληξη, η αναφορά 23 σελίδων την οποία κατέθεσε η επιτροπή δημοσιονομικού ελέγχου της ομοσπονδιακής κυβέρνησης στο αμερικανικό επαρχιακό  δικαστήριο στο Σαν Χουάν έφτασε στο ίδιο συμπέρασμα με τον πρώην κυβερνήτη του Πουέρτο Ρίκο, Αλεχάντρο Γκαρσία Παδίλα από τον Ιούνιο του 2015- ότι το χρέος του νησιού δεν είναι «βιώσιμο».
Ωστόσο, στα σχεδόν δύο χρόνια από τότε που ο Γκαρσία Παδίλα χτύπησε τον κώδωνα του κινδύνου, η Ουάσιγκτον δεν έκανε τίποτα για να ανακουφίσει την οικονομική καταστροφή που πλήττει 3.4 εκατομμύρια κατοίκους των ΗΠΑ στο Πουέρτο Ρίκο, εκτός από την ίδρυση της επιτροπής με τη θέσπιση του νόμου PROMESA.

Σε ένα νησί που έχει χάσει το 10% του πληθυσμού του τα τελευταία δέκα χρόνια, όπου το 46% του πληθυσμού ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας των ΗΠΑ, όπου το ποσοστό ανεργίας υπερβαίνει το 11% και όπου η συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό κυμαίνεται γύρω στο 40%, οι νομοθέτες στο Κογκρέσο συνεχίζουν να επιμένουν σε μεγαλύτερη λιτότητα για τον πληθυσμό του Πουέρτο Ρίκο. Η πραγματικότητα είναι ότι τόσο δύσκολες συνθήκες δεν θα μπορούσαν ποτέ να γίνουν ανεκτές μεταξύ των πολιτών των ΗΠΑ σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση, ωστόσο επιτρέπεται να εξακολουθούν να υπάρχουν στο Πουέρτο Ρίκο.

Τα τελευταία δύο χρόνια, η κυβέρνηση της Κοινοπολιτείας αύξησε πολύ τις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας και του νερού. Έχει αυξήσει τον φόρο επί των πωλήσεων (τώρα φόρος προστιθέμενης αξίας) στο 11,5%. Έχει προτείνει να σταματήσουν όλα τα συνταξιοδοτικά προγράμματα για τους νέους εργαζόμενους και να μειωθούν τα υφιστάμενα επιδόματα κατά 10% μέσο όρο. Και την περασμένη εβδομάδα, ανακοίνωσε το κλείσιμο 179 δημόσιων σχολείων για την επόμενη σχολική χρονιά. Επιπλέον, η επιτροπή ελέγχου ζήτησε περικοπές ύψους 450 εκατομμυρίων δολαρίων κατά τα επόμενα τέσσερα χρόνια στο δημόσιο πανεπιστήμιο για τους 70.000 σπουδαστές του νησιού.

Κάτω από την πίεση της επιτροπής ελέγχου, ο κυβερνήτης Ρικάρντο Ροσέλο, ο οποίος ανέλαβε καθήκοντα τον Ιανουάριο, παρακολουθεί την ιδιωτικοποίηση της κυβερνητικής ηλεκτρικής εταιρείας, της αρμόδιας αρχής για τα ύδατα και τις αποχετεύσεις, ακόμη και του συστήματος δημόσιας διαμετακόμισης. Αλλά ακόμη και οι τεράστιες περικοπές και η πώληση δημόσιων αγαθών δεν μπορούν να λύσουν το πρόβλημα ότι δεν υπάρχουν αρκετές θέσεις εργασίας στο νησί, ότι οι νέοι συνεχίζουν να φεύγουν στις Ηνωμένες Πολιτείες και ότι η κυβέρνηση του Πουέρτο Ρίκο είναι αδύναμη για να διαμορφώσει τη δική της οικονομική και εμπορική πολιτική ανεξάρτητα από τις ΗΠΑ.

Για δεκαετίες, το Πουέρτο Ρίκο ήταν σημαντικό για την αμερικανική οικονομία ως κέντρο καλλιέργειας ζαχαροκάλαμου, ως φορολογικός παράδεισος για τις βιομηχανίες παραγωγής και τις φαρμακευτικές εταιρείες και ως στρατιωτικό οχυρό και προπύργιο κατά της εξάπλωσης του κομμουνισμού στη Λατινική Αμερική. Αλλά τώρα δεν χρειάζεται πλέον για κανένα από αυτά τα πράγματα. Οι περισσότερες από τις στρατιωτικές βάσεις των ΗΠΑ έχουν κλείσει και το Κογκρέσο ξεκίνησε από το 1996 να καταργεί σταδιακά την κατάσταση φορολογικού παραδείσου του νησιού.

Μόλις η τελευταία ομοσπονδιακή φοροαπαλλαγή- γνωστή ως τμήμα 936- έληξε το 2006, οι εταιρείες ξεκίνησαν να φεύγουν και το νησί βυθίστηκε σε ύφεση από την οποία δεν έχει ακόμη ανακάμψει. Τα τελευταία 20 χρόνια, μια διαδοχή κυβερνήσεων στο νησί περιορίζει τα λειτουργικά ελλείμματα με δανεικά κεφάλαια, τα οποία παρέχονται από εταιρείες της Wall Street που επιθυμούν να εμπορεύονται τα αφορολόγητα ομόλογα σε πλούσιους και μεσαίας τάξης Αμερικανούς και Πουερτορικανούς.

Οι επενδυτές εφάρμοσαν ιδιαιτέρως μια διάταξη του συντάγματος του Πουέρτο Ρίκο που απαιτούσε από την κυβέρνηση να πληρώσει τα χρέη γενικών εγγυήσεων πριν από οποιαδήποτε άλλα έξοδα, βασιζόμενοι στο γεγονός ότι το Πουέρτο Ρίκο και οι δημόσιες εταιρείες του εμποδίστηκαν από τον νόμο να υπαχθούν στην πτώχευση του Κεφαλαίου 9, ένα τμήμα του κώδικα πτώχευσης που ισχύει για τις περισσότερες τοπικές κυβερνήσεις και δήμους.

Μέχρι το 1978, το Κογκρέσο είχε υπάγει όλα τα εδάφη και τις περιουσίες των Ηνωμένων Πολιτειών στο Κεφάλαιο 9, οπότε το Πουέρτο Ρίκο είχε μέχρι τότε μια προστασία από την πτώχευση. Ωστόσο, μεταξύ του ‘78 και των αρχών της δεκαετίας του ‘80, σημειώθηκαν αρκετές αλλαγές στον αμερικανικό νόμο περί πτωχεύσεων. Το 1984, μια τροπολογία εισήχθη από τη Γερουσιαστή της Νότιας Καρολίνας Στρομ Θέρμοντ που απέκλεισε ειδικά το Πουέρτο Ρίκο από το Κεφάλαιο 9. Δεν δόθηκε καμία εξήγηση. Δεν υπήρξε καμία ομοσπονδιακή πολιτική ή κάποιο ενδιαφέρον για την αλλαγή αυτή. Με λίγες απλές φράσεις σε μια τροπολογία που λίγοι άνθρωποι παρατήρησαν, το Κογκρέσο έθεσε τη βάση για τη μοναδική κατάσταση που αντιμετώπισε πέρσι το Πουέρτο Ρίκο. Όχι μόνο έμεινε χωρίς χρήματα, αλλά δεν υπήρξε και η καθιερωμένη νομική προσφυγή για να αποφασιστεί δικαστικά το πώς και πόσο θα πλήρωναν οι πολλοί πιστωτές του.

Το νομοσχέδιο PROMESA του Κογκρέσου θέσπισε τουλάχιστον μια νέα διαδικασία σαν το Κεφάλαιο 9 για το νησί. Το νομοσχέδιο ορίζει ότι εάν η κυβέρνηση του Πουέρτο Ρίκο και η επιτροπή δεν μπορούν να φτάσουν σε εθελοντικούς συμβιβασμούς με κατόχους ομολόγων, μπορεί να διοριστεί δικαστής και οι πιστωτές να αναγκαστούν να δεχτούν έναν διακανονισμό, γνωστού ως «διακατηγοριακή παράκαμψη διαφωνιών».

Αλλά η συνταγματικότητα του νόμου δεν έχει ελεγχθεί ακόμα και με τόσα πολλά χρήματα να διακυβεύονται, οι διάφορες ομάδες ομολογιούχων είναι αποφασισμένες να διεξάγουν μια τιτάνια νομική μάχη εναντίον του.

Στις 5 Μαΐου, για παράδειγμα, η Ambac Assurance Corp, ένας από τους μεγαλύτερους ασφαλιστές των ομολόγων του Πουέρτο Ρίκο, κατέθεσε αγωγή στο αμερικανικό επαρχιακό δικαστήριο στο Πουέρτο Ρίκο κατά της Κοινοπολιτείας και της Επιτροπής Ελέγχου και το έκανε με ασυνήθιστα αιχμηρή γλώσσα:

Η κυριαρχία δίνει μεγάλη δύναμη, αλλά δεν επιτρέπει την ανομία. Η δράση αυτή επιδιώκει να σταματήσει το δεύτερο, σε μια σειρά αντισυνταγματικών και παράνομων πράξεων που υπήρξαν αποτέλεσμα του ατυχούς τρόπου λειτουργίας της κυβέρνησης της Κοινοπολιτείας για την αντιμετώπιση της χρηματοπιστωτικής και οικονομικής δυσπραγίας της. Αντί να διορθώσει αυτές τις καταχρηστικές συμπεριφορές, η Επιτροπή Εποπτείας που δημιουργήθηκε από το Κογκρέσο για να αποκαταστήσει τη δημοσιονομική ευθύνη στην Κοινοπολιτεία, τις ενέτεινε, δίνοντας την επίσημη έγκρισή της σε ένα συνεχιζόμενο σχέδιο συνταγματικών και νομικών παραβιάσεων που μπορούν μόνο να ονομαστούν κλοπές.

Η Ambac έχει εξασφαλίσει δισεκατομμύρια δολάρια σε ομόλογα εσόδων από φόρους επί των πωλήσεων, γνωστά ως ομόλογα COFINA, τα οποία εκδίδει το Πουέρτο Ρίκο από το 2006 και η εταιρεία, μαζί με άλλους ασφαλιστές των ομολόγων, αντιμετωπίζει τεράστιες απώλειες από κάθε διακατηγοριακή παράκαμψη διαφωνιών.

Εν τω μεταξύ, μια άλλη ομάδα ομολογιούχων των τελευταίων μεγάλων ομολόγων γενικών εγγυήσεων του Πουέρτο Ρίκο συνολικού ύψους 1,4 δις δολαρίων που εκδόθηκαν το 2014, κατέθεσε αγωγή στο Ανώτατο Δικαστήριο της Πολιτείας της Νέας Υόρκης. Αυτοί οι ομολογιούχοι, με επικεφαλής τα αμοιβαία κεφάλαια Aurelius Capital Management και Monarch Alternative Capital, επιμένουν ότι σύμφωνα με το Σύνταγμα του Πουέρτο Ρίκο πρέπει να πληρώνονται πρώτοι από όλα τα διαθέσιμα έσοδα. Η ομάδα των ομολογιούχων των γενικών εγγυήσεων ομολόγων, μαζί με πολλές ομάδες της κοινωνίας των πολιτών, επιμένουν ότι όλα τα ομόλογα της COFINA- που αντιπροσωπεύουν σχεδόν 18 δισεκατομμύρια δολάρια από το συνολικό χρέος ομολόγων ύψους 74 δισεκατομμυρίων δολαρίων- εκδόθηκαν παράνομα και δεν πρέπει να εξοφληθούν.

Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το Σύνταγμα του Πουέρτο Ρίκο απαγορεύει ειδικά την εξυπηρέτηση του χρέους που υπερβαίνει το 15% των ετήσιων κυβερνητικών εσόδων. Το νομοθετικό σώμα του Πουέρτο Ρίκο δημιούργησε ειδικά το COFINA για να έχει περιθώριο ελιγμών με αυτό το όριο του 15% και στη συνέχεια εξασφάλισε την πληρωμή αυτού του χρέους από τα έσοδα από τον φόρο επί των πωλήσεων. Αλλά η νομιμότητα αυτού του σχεδίου δεν έχει ελεγχθεί ποτέ στο δικαστήριο.
Ενώ οι αντίθετες ομάδες ομολογιούχων μάχονται στα δικαστήρια, η επιτροπή του PROMESA έχει πλέον συμφωνήσει με την κυβέρνηση του Πουέρτο Ρίκο στο ότι οι κάτοχοι των ομολόγων θα πρέπει να αποδεχθούν σημαντικές μειώσεις στις πληρωμές.

«Με τα τρέχοντα έσοδα, η Κοινοπολιτεία και τα όργανά της δεν μπορούν να ανταποκριθούν στο συλλογικό χρέος των 74 δισεκατομμυρίων δολαρίων και στα συνταξιοδοτικά βάρη των 49 δισεκατομμυρίων δολαρίων και να πληρώσουν τα λειτουργικά τους έξοδα», κατέληξε η επιτροπή δημοσιονομικών ελέγχων την περασμένη εβδομάδα, μήνες μετά την αποστολή των οικονομικών αρχείων του Πουέρτο Ρίκο.

Και η δημοσιονομική κρίση του νησιού «πρόκειται να επιδεινώνεται σταθερά», προειδοποίησε η επιτροπή εποπτείας, «εξαιτίας της απομάκρυνσης περίπου 850 εκατομμυρίων δολαρίων σε κονδύλια για τον νόμο περί οικονομικά προσιτής περίθαλψης για το οικονομικό έτος 2018». Η συνολικές απώλειες των ομοσπονδιακών ταμείων υγείας, σύμφωνα με την επιτροπή, αναμένεται να φθάσει τα 16 δισεκατομμύρια δολάρια τα επόμενα δέκα χρόνια. Επιπλέον, τα συνταξιοδοτικά συστήματα της κυβέρνησης είναι σχεδόν χωρίς μετρητά και θα χρειαστούν 1,5 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως για να συνεχίσουν τις πληρωμές στους τωρινούς συνταξιούχους. Σε αντίθεση με τους δημόσιους υπαλλήλους στις ΗΠΑ, οι περισσότεροι δημόσιοι υπάλληλοι στο Πουέρτο Ρίκο δεν αποτελούν μέρος του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης, επομένως αυτές οι συντάξεις είναι το μόνο τους εισόδημα.

Εν τω μεταξύ, ο Ντόναλντ Τραμπ και οι ηγέτες των Ρεπουμπλικάνων στο Κογκρέσο επιμένουν ότι δεν θα υπάρξει καμία διάσωση για το Πουέρτο Ρίκο και καμία πρόσθετη ομοσπονδιακή βοήθεια στον πληθυσμό του νησιού.

Θέλουν να αγνοήσουν το γεγονός ότι, στη δεκαετία του 1990, υπό τον Μπιλ Κλίντον και το Κογκρέσο του Νιουτ Γκίνγκριτς, οι ηγέτες της Ουάσιγκτον αντιλήφθηκαν ότι έπρεπε να λάβουν δραστικά μέτρα για να σώσουν την περιφέρεια της Κολούμπια από την οικονομική κατάρρευση. Το Κογκρέσο δημιούργησε μια επιτροπή φορολογικού ελέγχου όπως ακριβώς και με το Πουέρτο Ρίκο.

Αλλά η επιτροπή τότε σύντομα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η περιφέρεια της Κολούμπια είχε διαρθρωτικά προβλήματα που απαιτούσαν ομοσπονδιακή βοήθεια. Το 1997, ένα πακέτο μεταρρυθμίσεων κατέληξε στο εξής: η ομοσπονδιακή κυβέρνηση ανέλαβε τα χρέη της πόλης, ανέλαβε την ευθύνη για τα τοπικά δικαστήρια και τις φυλακές, αύξησε το επιτόκιο για τις επιστροφές του προγράμματος Medicaid στην περιοχή και ανέλαβε τις υποχρηματοδοτούμενες συντάξεις των εργαζομένων της πόλης.

Ως αποτέλεσμα, η περιοχή βγήκε από το οικονομικό πρόγραμμα. Σήμερα είναι μια ζωντανή και ευημερούσα πόλη.

Οι ομοσπονδιακοί νομοθέτες θα πρέπει είτε να παράσχουν μαζική βοήθεια στο Πουέρτο Ρίκο, είτε θα πρέπει να κινηθούν γρήγορα για να αλλάξουν την πολιτική και οικονομική κατάσταση του νησιού. Μετά από έναν αιώνα αποικιοκρατικής κυριαρχίας από την Ουάσινγκτον και δεκαετίες εξοντωτικού χρέους από τη Wall Street, ο λογαριασμός για την πληρωμή έχει λήξει.

Το TPP είναι αποκλειστικός συνεργάτης του The Intercept στην Ελλάδα