Φτάσαμε κατά τύχη μία μέρα που την προηγούμενη είχε χιονίσει, οπότε χρειάστηκε για πρώτη φορά να αντιμετωπίσουμε από κοντά το βλέμμα ενός ανθρώπου που ρωτούσε επίμονα: εσύ θα το άντεχες αυτό, έστω και για μία μέρα; Πήραμε τη συνέντευξη σε έναν πολύ ωραίο χώρο, όμως εκείνη την ημέρα δεν λειτουργούσε η θέρμανση. Από τη μία κρυώναμε γιατί έξω είχε χιόνια και από την άλλη βεβαίως ντρεπόμασταν να το ομολογήσουμε και στον εαυτό μας ότι κρυώνουμε, δίπλα σε ανθρώπους οι οποίοι ζουν σε σκηνή χωρίς θέρμανση. Η μια από τους πρόσφυγες που μας μίλησαν, την ημέρα που έβρεξε καταρρακτωδώς είδε να πέφτει η σκηνή της από τον αέρα και κοιμήθηκε στον δρόμο. Ένας άλλος μας έδειχνε στο κινητό του βίντεο όπου σήκωνε το πλαστικό στρώμα του και είχε νερά από κάτω, και πάνω σε αυτά τα νερά κοιμόταν.

Από τη δικτατορία του Τόγκο στο Καρά Τεπέ

Το Τόγκο είναι μια μικρή χώρα της Αφρικής με μακρά αποικιακή ιστορία και ταραγμένη πολιτική ζωή, ακόμη και σήμερα. Ως προς την ελευθερία του Τύπου, μετά τον νόμο του 2015 που αφορά τη συκοφαντική δυσφήμιση και τις ψευδείς ειδήσεις εκφράζονται ακόμη πιο έντονες ανησυχίες για την ελευθερία της έκφρασης, ενώ πολλές ιστοσελίδες είδαν να περιορίζεται η επισκεψιμότητά τους μετά τις εκλογές του 2015.

Στις 30 Ιουνίου του 2019 έγιναν εκλογές μετά από 27 χρόνια, από τις οποίες απείχε η αντιπολίτευση, στην οποία ανήκει ο πρόσφυγας που μας μίλησε. Η Διεθνής Αμνηστία καταγράφει παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που αφορούν την ελευθερία της έκφρασης, αυθαίρετη χρήση βίας και αυθαίρετη κράτηση, χρήση βασανιστηρίων και ατιμωρησία για την καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Το Τόγκο δεν θεωρείται παρ’ όλ’ αυτά χώρα υψηλού προσφυγικού προφίλ και αυτό ακριβώς είναι το πολιτικό αδιέξοδο αυτού του σκεπτικού. (Εδώ μπορείτε να αναζητήσετε τη σχετική κυβερνητική απόφαση, η οποία κρίνει πως το Τόγκο είναι ασφαλής χώρα προέλευσης). Για τον συγκεκριμένο άνθρωπο όμως αυτή η χώρα δεν υπήρξε καθόλου ασφαλής, ήταν τόπος βασανιστηρίων.

Υπάρχει μία πλειάδα δηλώσεων κυβερνητικών αξιωματούχων οι οποίοι έχουν πει σε διαφορετικές παραλλαγές ότι οι άνθρωποι που καταφθάνουν στην Ελλάδα δεν είναι πρόσφυγες, διότι δεν προέρχονται από προσφυγικές χώρες. Αυτό έχει φτάσει σε σημείο να δηλώνεται από επίσημα χείλη ότι αυτοί που έφτασαν δεν μοιάζουν με πρόσφυγες!

Ο πρόσφυγας με τον οποίον μιλήσαμε ζήτησε να μην αναφερθεί το όνομά του, φοράει μάσκα και σκούφο και έτσι καλύπτεται το μεγαλύτερο μέρος του προσώπου του, και μας συστήθηκε ως Donald Trump! Αυτή είναι μία ακόμη οδυνηρή υπενθύμιση για μας, ότι υπάρχουν άνθρωποι που όσο και αν τους έχει φερθεί σκληρά ή ακόμη και αδυσώπητα η ζωή, διατηρούν το χιούμορ τους, έστω για λίγο. Το ίδιο ισχύει για όλον αυτόν τον καταυλισμό στον οποίον βλέπεις ανθρώπους να έχουν στοιβαχτεί σε σκηνές ακατάλληλες για το χειμώνα κι όμως να παίζουν ποδόσφαιρο.

Ο “Ντι” λοιπόν με το παράδειγμα του μας υπενθυμίζει, για να μην πω ότι μας βροντοφωνάζει, πως η κατάταξη που έχουμε κατά νου μπορεί να αποτελεί κατάφωρη αδικία απέναντι στο παράδειγμα ενός ανθρώπου ο οποίος βρέθηκε φυλακισμένος στη χώρα του από ένα δικτατορικό καθεστώς, βασανίστηκε, και τώρα βρίσκεται πάλι φυλακισμένος στην Ελλάδα για λόγους που πρέπει όλοι μαζί να αναζητήσουμε. Και μαζί ότι φυλακίστηκε και βασανίστηκε ως δημοσιογράφος που αποκάλυψε κρατικά εγκλήματα, και τώρα ακολουθεί οδηγίες αστυνομικών που προτρέπουν τους πρόσφυγες να μη βιντεοσκοπούν τα χιόνια.

Χρειάστηκε προσοχή στο σχεδιασμό για το πώς θα τον συναντήσουμε διότι βεβαίως οι πρόσφυγες δεν παίρνουν άδεια για να μιλήσουν με δημοσιογράφους. Τον συναντήσαμε λοιπόν σε αυτόν τον χώρο και τον ακούσαμε να μας να μας μιλάει για το τι έχει περάσει στη χώρα του, να αγωνιά για την έκβαση του αιτήματος ασύλου του και τέλος, εμμέσως, να διαμαρτύρεται.

Δεν έχουμε συνηθίσει τους πρόσφυγες να διαμαρτύρονται, αλλά ακόμη και αν προσπαθήσουμε πάρα πολύ να αποφύγουμε τους δραματικούς τόνους στην περιγραφή αυτής της κατάστασης, πώς αλλιώς να την περιγράψουμε, αν όχι ως κραυγή διαμαρτυρίας, τη φράση ενός ανθρώπου που κάθεται απέναντι μας και μας λέει ότι δεν τους φερόμαστε ούτε καν σα  ζώα, γιατί ακόμα και τα ζώα έχουν κάποια αξία. Αυτοί οι άνθρωποι είναι παρατημένοι εκεί πέρα σαν να μην έχουν την παραμικρή αξία.

Επικοινωνήσαμε με τον Αστέριο Καναβό, δικηγόρο που χειρίστηκε το αίτημα ασύλου του “Ντι”, ο οποίος μάς είπε ότι ενώ ο βασανισμός πιστοποιείται και από έγγραφα των Γιατρών του Κόσμου, αυτή τη στιγμή η διαδικασία αναγνώρισης των θυμάτων βασανιστηρίων απαιτεί πιστοποίηση από δημόσιο φορέα, αλλά οι αρμόδιοι δημόσιοι φορείς δηλώνουν ότι αδυνατούν να αντεπεξέλθουν σε αυτήν την υποχρέωση.

Το αποτέλεσμα είναι ότι ένας άνθρωπος που έχει βασανιστεί, όχι απλώς δεν αποκτά πρόσβαση σε διεθνή προστασία, αλλά μετά από όσα έχει περάσει, βρίσκεται να ζει μέσα στον παγωμένο βούρκο του Καρά Τεπέ, διότι το Τόγκο θεωρείται ασφαλής χώρα προέλευσης.

Το σφάλμα εδώ είναι πολλαπλό: είναι μαζί νομικό και ηθικό, διότι η εξέταση ενός αιτήματος ασύλου οφείλει να είναι εξατομικευμένη και δεν μπορεί να ομαδοποιείται με βάση την κατάταξη των χωρών προέλευσης. Αυτό είχε επισημάνει η Διεθνής Αμνηστία απαντώντας σε δηλώσεις του Μάκη Bορίδη και του Άδωνι Γεωργιάδη που έλεγαν ότι οι άνθρωποι αυτοί που έρχονται δεν έχουν «προσφυγικό προφίλ». Το ίδιο διαπιστώνεται και σε ανακοίνωση της RSA, όπου καταγράφεται πως με μια τέτοια διαδικασία καταστρατηγείται η προβλεπόμενη από τον νόμο εξατομικευμένη διαδικασία εξέτασης των αιτήσεων ασύλου.

Ακόμη και ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου είχε ισχυριστεί ότι η συντριπτική πλειονότητα των νεοεισερχόμενων είναι οικονομικοί μετανάστες. Εξ ου και, όπως είχε παρατηρηθεί, ο Ν. Μηταράκης χρησιμοποιεί στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, και τα δικά του και του υπουργείου, πάντοτε το hashtag #μεταναστευτικό για να αναφερθεί σε αιτούντες άσυλο.

Θυμίζουμε ότι στη συνέντευξη που είχαμε πάρει από τον Γαβριήλ Σακελλαρίδη, μας εξηγούσε ότι η αίτηση ασύλου πρέπει να κρίνεται εξατομικευμένα, διότι, μπορεί να θεωρούμε ότι η Τουρκία είναι ασφαλής τρίτη χώρα, αλλά σίγουρα δεν είναι, αν είναι κανείς Κούρδος με πολιτική δράση.

Η Τουρκία ως ασφαλής τρίτη χώρα και μια μαχήτρια στο Καρά Τεπέ

Δεδομένης της ύπαρξης της συμφωνίας ΕΕ – Τουρκίας από τον Μάρτιο του 2016, πολλά αιτήματα ασύλου Σύριων κρίνονται ως απαράδεκτα, δηλαδή δεν εξετάζονται στην ουσία τους γιατί  η Τουρκία θεωρείται ότι είναι ασφαλής τρίτη χώρα για αυτούς. Έτσι, έχει προκύψει ένα «μοντέλο» απορρίψεων στα σημεία εισόδου για τους Σύριους, στους οποίους αναγνωρίζεται πλήρως το προσφυγικό προφίλ, που το μόνο που αλλάζει από περίπτωση σε περίπτωση είναι το όνομα. Μέχρι το τέλος του 2019, που υπήρχε ο προηγούμενος νόμος, κάποιοι κατάφερναν να βγουν από αυτή την κατάσταση με βάση τα κριτήρια της ευαλωτότητας.

Στη Λέσβο συναντήσαμε μια χαρακτηριστική περίπτωση όπου το τσουβάλιασμα της ασφαλούς τρίτης χώρας δεν μπορεί να ανταποκριθεί στην πραγματικότητα. Μιλήσαμε με τη Ζακία, κουρδικής καταγωγής, η οποία έχει έρθει στη χώρα μας από τη Συρία εδώ και περίπου ενάμιση χρόνο μαζί με δύο από τα αδέλφια της. Συγκεκριμένα, ήρθε από το Αφρίν. Μόλις πριν λίγες ημέρες συμπληρώθηκαν τρία χρόνια από την τουρκική εισβολή εκεί. Μια εισβολή η οποία κατέληξε να μπορεί να χαρακτηριστεί και ως γενοκτονία των Κούρδων και των Γιαζίντι, οι οποίοι έμεναν στην πλειονότητα τους εκεί μέχρι τότε, καθώς στόχος της ήταν η εξαφάνιση κάθε ίχνους από την ύπαρξη τους. Ακόμη και σήμερα, όπου ελάχιστοι Κούρδοι παραμένουν στην περιοχή, οι περισσότερες αναφορές που έρχονται από εκεί συνοδεύονται από στοιχεία για καθημερινούς βιασμούς, σεξουαλική βία, παρενόχληση και βασανιστήρια από τους μισθοφόρους.

 

Πριν λίγες ημέρες, στο τουρκικό κοινοβούλιο βουλεύτρια του φιλοκουρδικού κόμματος HDP κατέθεσε στον ΥΠΕΞ της Τουρκίας αίτημα για να ξεκινήσει έρευνα  για το θέμα των απαγωγών Κουρδισσών γυναικών στο Αφρίν από τις τουρκικές πολιτοφυλακές. Πολλές γυναίκες και κορίτσια φέρεται να έχουν μεταφερθεί στη Λιβύη για να πουληθούν ως σκλάβες του σεξ. Αυτοί οι συγκλονιστικοί ισχυρισμοί έγιναν πρόσφατα πρωτοσέλιδα στο δίκτυο ειδήσεων Afrin Report, το οποίο αποκάλυψε τις μαρτυρίες που παραδίδουν επιζώσες από το Αφρίν, για νοσοκομεία με πολλά πτώματα γυναικών και κοριτσιών που απήχθησαν, οι οποίες κατηγορήθηκαν ότι υποστήριξαν την τρομοκρατία.

Οι λεπτομέρειες σχετικά με όσα καταγγέλλονται τεκμηριώνονται στο Missing Afrin Women Project, το οποίο παρακολουθεί λεπτομερώς τις απαγωγές και τις εξαφανίσεις Κουρδισσών από το Afrin από το 2018. Το Missing Afrin Women Project διαθέτει διαδραστικό χάρτη που εμφανίζει το όνομα του ατόμου, την ημερομηνία και την τοποθεσία που συνέβη το περιστατικό, την ένοπλη ομάδα που είναι υπεύθυνη, και εάν έχει αναφερθεί ότι το σχετικό άτομο έχει απελευθερωθεί.

Η Ζακία, λοιπόν, η οποία με τη συζήτηση που κάναμε για όλα όσα είχε βιώσει μέχρι να φτάσει εδώ συγκινείται γιατί θυμάται, όπως μας λέει, τις φίλες της και τα γυναικόπαιδα που δολοφονήθηκαν, μας είπε ότι αρκετά μέλη της οικογένειας της μάχονται με το κουρδικό PKK. «Αναγκαστικά πολεμάνε γιατί εκεί πεθαίνουνε από την πείνα. Ή σε συλλαμβάνουν ή πρέπει να πολεμήσεις για να ζήσεις. Αλλιώς είσαι πεθαμένος» λέει χαρακτηριστικά και μας εκμυστηρεύεται ότι πριν λίγες ημέρες δέχτηκε απειλητικά μηνύματα στο κινητό της όπου της έλεγαν ότι θα την βρουν όπου κι αν πάει. Η πρώτη της αίτηση ασύλου στην Ελλάδα απορρίφθηκε και περιμένει, όπως μας λέει, απορριπτική απάντηση και στο δεύτερο στάδιο. Για τις αρχές, έτσι όπως φαίνεται, η Ζακία είναι ασφαλής στην Τουρκία.

Απανθρωποποίηση των προσφύγων

Μιλήσαμε με την Έφη Λατσούδη, η οποία είναι γνωστή και βραβευμένη για την πολυετή δουλειά που έχει κάνει στο προσφυγικό. Μας έλεγε λοιπόν ότι μπορούμε να μιλάμε ατελείωτα για τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων και των μεταναστών. Μπορούμε να πούμε και να ξαναπούμε ότι οι μετανάστες ζουν σε συνθήκες απάνθρωπες και ότι αυτό δεν δικαιολογείται με βάση τα χρήματα που έχουν ξοδευτεί και το ότι δεν είμαστε σε εμπόλεμη κατάσταση ούτε αυτή η συνθήκη είναι έκτακτη ή αιφνιδιαστική.

Μετά όμως μας είπε το εξής: αυτό που συμβαίνει είναι πολύ απλά και ωμά μία απανθρωποποίηση των προσφύγων. Δεν τους βλέπουμε σαν ανθρώπους. Αν τους αντιμετωπίζαμε σαν ανθρώπους, αυτά που υποφέρουν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Καρά Τεπέ θα ήταν αδιανόητα, δεν θα μπορούσαν ποτέ να συμβούν. Το πρόβλημα λοιπόν δεν είναι μόνο τι συμβαίνει στους πρόσφυγες. Αυτή η στάση που κρατάμε απέναντί τους έχει ως συνέπεια ότι ένα μεγάλο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας θεωρεί πια φυσιολογική, κανονική αυτή τη συμπεριφορά. Αυτή η στάση ανοίγει το δρόμο στον άνθρωπο που μπορεί να πει «να βουλιάξουν οι βάρκες με τους πρόσφυγες» ή να πει σε έγκυο γυναίκα που είναι μέσα σε βάρκα «να μη γαμιόσουνα σαν τη σκύλα, να μην ήσουν γκαστρωμένη, μωρή».

Θέλει να πει δηλαδή ότι όταν γίνει αυτό το πρώτο βήμα που σε κάνει να μην βλέπεις τον άλλον ως άνθρωπο, μετά οποιαδήποτε θηριωδία είναι πιθανή.

Μας μιλάει για μία βραδιά που έβρεχε καταρρακτωδώς και είχαν πάει στη Μόρια να βοηθήσουν τους ανθρώπους. Οι πρόσφυγες είχαν βάλει πέτρες για να σταθεροποιήσουν τη σκηνή τους είχαν βάλει τα παιδιά τους μέσα, και τους καλούσαν για να τους φιλέψουν φαγητό. Οι άνθρωποι αυτοί λοιπόν θα ζήσουν (ας μην το ξεχνάμε: οι περισσότεροι θα ζήσουν, αλλά έχουμε και θανάτους), θα φύγουν από την Ελλάδα και δεν θα ξεχάσουν ποτέ μα ποτέ στη ζωή τους αυτό που αφήσαμε να γίνει δίπλα στην πόρτα μας.

Όταν ένας άνθρωπος σε ρωτάει όπως μας ρώτησε ο Ντι: «εσύ θα το άντεχες αυτό;». Η πρώτη μας αντίδραση, αν δεν είμαστε σαδιστές, είναι να πούμε Μα δεν φταίω εγώ! Αυτό που προκύπτει όμως από τις μαρτυρίες των ίδιων των προσφύγων αλλά και των ανθρώπων που ασχολούνται με το προσφυγικό είναι ότι το νέο camp είναι ακόμη χειρότερο από τη Μόρια, παρά τη διαβεβαίωση του υπουργού ότι «δεν συγκρίνεται με τη Μόρια». Ο υπουργός είπε και ότι υπάρχει ζεστό νερό, που θα το πιστεύαμε αν δεν μας έλεγαν το αντίθετο οι πρόσφυγες με τους οποίους μιλήσαμε ή αν μας επέτρεπε το υπουργείο να επισκεφτούμε το Κέντρο Υποδοχής. Να σημειώσουμε ότι δεν μας το επέτρεψε. Ζητήσαμε άδεια αλλά λάβαμε αρνητική απάντηση, με πρόσχημα τον κορονοϊό. Η πλήρης φίμωση κάθε φωνής (προσφύγων, ΜΚΟ και δημοσιογράφων) που μπορεί να μεταφέρει στον έξω κόσμο τι γίνεται είναι ένα ξεχωριστό θέμα, που θα μας απασχολήσει σε επεισόδιο της Ανασκόπησης αφιερωμένο στο προσφυγικό. Πιστεύουμε πάντως τον υπουργό όταν λέει στην ίδια συνέντευξη ότι ξοδεύτηκαν επτά εκατομμύρια ευρώ στο καινούργιο κέντρο υποδοχής. Είναι πολύ δύσκολο να μη σκεφτεί κανείς ότι με επτά εκατομμύρια ευρώ κάτι καλύτερο θα είχε καταφέρει, από αυτό που μας περιέγραψαν ο Ντι και η Ζακία. Που είναι μια κατάσταση όπου πλένουν τα ρούχα τους στη θάλασσα, δεν κάνουν μπάνιο  γιατί κρυώνουν, και τα βράδια ξεπαγιάζουν σε σκηνές χωρίς θέρμανση.

Το υπουργείο ανακοινώνει ότι έχουν θέρμανση. Λέει αλήθεια ή ψέματα το υπουργείο; Αυτό που μπορούμε να πούμε με απόλυτη βεβαιότητα είναι ότι το υπουργείο δεν αφήνει τους δημοσιογράφους να διαπιστώσουν με τα μάτια τους τι συμβαίνει εκεί. Και όσο το υπουργείο αρνείται την πρόσβαση σε δημοσιογράφους, αφήνει να ξυλοκοπούνται και να κρατούνται στα αστυνομικά τμήματα δημοσιογράφοι οι οποίοι πηγαίνουν να καταγράψουν την κατάσταση του προσφυγικού αυτή τη στιγμή και απειλεί τους πρόσφυγες ότι δεν πρέπει να δημοσιοποιούν εικόνες από το εσωτερικό του καμπ, τόσο θα έχουμε κάθε δικαίωμα να σκεφτόμαστε ότι το υπουργείο δεν λέει αλήθεια. Αν το υπουργείο έλεγε αλήθεια, τότε θα είχε επιτραπεί η είσοδος σε δημοσιογράφους. Δεν θα είχαμε επίσκεψη μόνο κομματικών δημοσιογράφων του Μεγάρου Μαξίμου μαζί με τον πρωθυπουργό ή περιορισμένη ξενάγηση μαζί με τον Υπουργό.

Ό,τι απέμεινε από τη Μόρια 

Στο τέλος του ταξιδιού μας, πριν να πάμε στο αεροδρόμιο, περάσαμε από τον παλιό καταυλισμό της Μόριας, εκεί όπου τώρα βρίσκονται αποκαΐδια, και απ’ έξω ένα εγκαταλειμμένο βανάκι στο οποίο μένει ο Ρατζού. Απέναντι από τη «ζούγκλα», όπως έλεγαν τον καταυλισμό που είχε αναπτυχθεί έξω από το ΚΥΤ της Μόριας, βρίσκονται ακόμα εγκατεστημένοι Γιατροί Χωρίς Σύνορα. Μιλάμε με έναν κύριο με το χαρακτηριστικό γιλέκο, ρωτάμε αν μένει κανείς ακόμα εκεί, και μας απαντά: «μόνο ο Ρατζού, αυτός είναι ο τελευταίος κάτοικος της Μόριας». Στο βίντεο λοιπόν θα δείτε τη συνομιλία με τον Ρατζού και την εικόνα αυτής της έκτασης, που ήταν κάποτε το διεθνές σύμβολο του συνειδητού και χρηματοδοτούμενου εξευτελισμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε μια ευρωπαϊκή χώρα, να έχει μετατραπεί σε κρανίου τόπο.