των Κώστα Εφήμερου και Θάνου Καμήλαλη
Οι πρώτοι υποστηρίζουν ότι πολύ φυσιολογικά οι κυβερνήσεις προσλαμβάνουν πετυχημένους επαγγελματίες με γνώση του ιδιωτικού τομέα και με διασυνδέσεις στις επιχειρήσεις που θα πρέπει να ελέγξουν και ότι, επίσης, πολύ φυσιολογικά οι επιχειρήσεις προσλαμβάνουν ανθρώπους που έχουν υπηρετήσει σε υψηλά αξιώματα προκειμένου να έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση εντός των κυβερνήσεων και αυξημένες πιθανότητες να αναλάβουν δημόσια έργα. Οι δεύτεροι υποστηρίζουν ακριβώς τα ίδια χωρίς το «πολύ φυσιολογικά».
Όταν το σύστημα αποτυγχάνει
Στις 15 Σεπτεμβρίου του 2008 ο κόσμος ξυπνάει μαθαίνοντας ότι ο τραπεζικός κολοσσός Lehman Brothers κήρυξε χρεοκοπία. Εκείνο το πρωί η παγκόσμια οικονομία ξεκινάει μια περιδίνηση που καταγράφηκε στην ιστορία ως «η 2η Μεγάλη Ύφεση» και τα θύματά της είναι εκατομμύρια άνθρωποι σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Όπως αποδείχτηκε εκ των υστέρων η Lehman έκρυβε επί χρόνια τα κακά της οικονομικά αποτελέσματα σε περίπλοκα χρηματοπιστωτικά προϊόντα (CDS). Οι πραγματικές της ζημιές υπολογίστηκαν στα 60 δισεκατομμύρια δολάρια, περίπου, δηλαδή, όσο το 1/3 του ΑΕΠ της χώρας μας.
Τα συμπεράσματα της έκθεσης οδήγησαν υποτίθεται τη FED να υιοθετήσει νέο εσωτερικό κανονισμό αλλά ένα περιστατικό που συνέβη το 2011 απέδειξε ότι τίποτα δεν είχε αλλάξει. Τον Μάιο του 2012 η ελέγκτρια της FED, Κάρμεν Σεγκάρα -μόλις απολυμένη από την κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ- δίνει στη δημοσιότητα μια σειρά από μαγνητοφωνημένες συνομιλίες που αποδεικνύουν ότι οι ελεγκτές της FED όχι μόνο δεν προσπάθησαν να αποτρέψουν ένα σκάνδαλο αξίας 23 δισεκατομμυρίων δολαρίων της Goldman Sachs αλλά επιπλέον έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους για να το αποσιωπήσουν. Η υπόθεση αφορούσε την πώληση του πετρελαϊκού κολοσσού El Paso Corp. στην Kinder Morgan. Η GS ήταν τότε σύμβουλος της El Paso και είχε αναλάβει τη διαδικασία προσφορών και πώλησης αλλά είχε ξεχάσει να αναφέρει στους πελάτες της ότι την ίδια ώρα ήταν και μεγαλομέτοχος της Kinder Morgan (είχε συνολικά μετοχές αξίας 4 δισ. δολαρίων). Στις απομαγνητοφωνημένες συνομιλίες η Σεγκάρα επιπλέον αναφέρεται σε ένα Swap λίγων ημερών που είχε πραγματοποιήσει η Goldman Sachs με την ισπανική τράπεζα Banco Satander προκειμένου να κρύψει το πραγματικό της χρέος από τους ελεγκτικούς μηχανισμούς της Ευρώπης. Η δομή και ο τρόπος εκτέλεσης του Swap μοιάζει πανομοιότυπος με αυτό που είχε εκτελέσει πάλι η GS με την Ελληνική κυβέρνηση του Κώστα Σημίτη προκειμένου να πιάσει η Ελλάδα τα κριτήρια για να μπει στην Ευρωζώνη. Γιατί όμως η FED δεν ήθελε να αρθεί στο ύψος των περιστάσεών; Μα φυσικά γιατί οι επικεφαλής και των δύο οργανισμών αντάλλασαν επί χρόνια θέσεις μεταξύ τους.
Ο σημερινός Πρόεδρος της FED, Γουίλιαμ Ντούντλεϊ, ήταν πρώην στέλεχος της Goldman. Αλλά και ο επικεφαλής του τμήματος που εργαζόταν η Σεγκάρα και το οποιο είχε επιφορτιστεί με τον έλεγχο του χρηματοπιστωτικού κολοσσού, Τζέραλντ Κόριγκαν, σήμερα έχει μεταπηδήσει από τη FED στην GS. Ο Κόριγκαν ακούγεται στις μαγνητοφωνημένες συνομιλίες να προσπαθεί να καθησυχάσει τη Σεγκάρα και να την αποτρέψει από το να προχωρήσει σε καταγγελίες σχετικά με τις υπόγειες διαδρομές στο σκάνδαλο της El Paso. Τον Οκτώβριο του 2011, όταν εξελισσόταν η αγοροπωλησία, ο Πρόεδρος της FED, Στίβεν Φρίντμαν, ήταν ταυτόχρονα και επικεφαλής της Επιτροπής Κινδύνων στο ΔΣ της Goldman Sachs. Αυτός, τουλάχιστον, κυκλοφορούσε από τις περιστρεφόμενες πόρτες χωρίς να χρειάζεται άλλο κουστούμι.
Πόσο κοστίζουν οι περιστρεφόμενες πόρτες;
Ας κοιτάξουμε την οικονομική κρίση που προκάλεσε η κατάρρευση της Lehman Brothers. Σας θυμίζουμε ότι σύμφωνα με την εσωτερική έκθεση της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης των ΗΠΑ την κύρια ευθύνη φέρουν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί που δεν έκαναν ό,τι έπρεπε προκειμένου να την αποτρέψουν και ο κύριος λόγος που συνέβη αυτό ήταν εξαιτίας του φαινομένου των «περιστρεφόμενων πορτών». Σύμφωνα με τον έμπειρο στρατηγικό αναλυτή, Φίλ Ντόου, η πτώση κατά 50% του χρηματιστηριακού δείκτη Dow Jones στους πρώτους 17 μήνες μετά την κατάρρευση της LB είναι ανάλογος με το 54,7% της πτώσης στην Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του '30, ενώ τους επόμενους 16 μήνες οι συνολικές απώλειες για το χρηματιστήριο των ΗΠΑ έφτασε μέχρι και το 89%. Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο οι τράπεζες μέσα σε ένα χρόνο έχασαν συνολικά 3,8 τρισεκατομμύρια ευρώ, ενώ το 2010 στις ζημιές προστέθηκαν άλλα 2,6 τρισεκατομμύρια. Για να καταλάβετε το μέγεθος σε μια μονάδα μέτρησης που ίσως γνωρίζετε μιλάμε για 71 μνημόνια.
Οι ελεγκτές της Lehman Brothers την περίοδο 2007-2008 όχι μόνο δεν βρίσκονται στη φυλακή αλλά σήμερα εργάζονται ως Golden Boys στους μεγαλύτερους τραπεζικούς κολοσσούς. Στον παρακάτω πίνακα εμφανίζεται το ποσοστό των εργαζομένων που μεταπήδησαν από τα ρυθμιστικά όργανα των ΗΠΑ σε τράπεζες και αντίστροφα.
Η Ευρώπη των (οικονομικών) αξιών
Μέχρι στιγμής επικεντρωθήκαμε στις περιστρεφόμενες πόρτες που βρίσκονται στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού αλλά και στη δική μας γειτονιά η εικόνα δεν είναι καθόλου διαφορετική. Η υπόθεση ήρθε πάλι στο προσκήνιο εξαιτίας της «μεταγραφής» του πρώην προέδρου της Κομισιόν, σε ποια άλλη; Στην Goldman Sachs.
Ο Χοσέ Μανουέλ Μπαρόζο διετέλεσε πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για μία δεκαετία, την περίοδο 2004-2014. Και πλέον όπως κάθε ευρωπαίος πολιτικός «που σέβεται τον εαυτό του» εργάζεται ως μη εκτελεστικός πρόεδρος στην Goldman Sachs με βασικό αντικείμενο την ομαλή μετάβαση της επενδυτικής τράπεζας στο Brexit.
Όμως η συγκεκριμένη περίπτωση, δεν αφορά μόνο το ότι ένας ευρωπαίος αξιωματούχος θα εργάζεται πλέον για μια από τις μεγαλύτερες τράπεζες του κόσμου. Είναι το γεγονός ότι ένας από τους κορυφαίους Ευρωπαίους ηγέτες την περίοδο της μεγαλύτερης διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης των τελευταίων 80 χρόνων εντάσσεται στο δυναμικό της τράπεζας που κατηγορείται ότι προκάλεσε το παγκόσμιο «κραχ», κίνηση που θέτει σοβαρά ηθικά ζητήματα, ακόμα και μέσα στους κύκλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Μαζί με την Lehmann Brothers, η Goldman Sachs θεωρείται από τους βασικούς υπαιτίους της κρίσης, με ρόλο τόσο στην αμερικανική κατάρρευση, όσο και στην ελληνική κρίση χρέους. Για μεγάλο διάστημα πριν το 2008 χορηγούσε «τοξικά» ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια, κάτι που δημιούργησε τη «φούσκα των ακινήτων» στις ΗΠΑ και οδήγησε την οικονομία της ένα βήμα πριν τον γκρεμό, αναγκάζοντας την κυβέρνηση να εγκρίνει ένα τεράστιο πακέτο διάσωσης τόσο για τη χώρα, όσο και για τις ιδιωτικές τράπεζες. Στις αρχές του 2016 της επιβλήθηκε πρόστιμο 5 δις. δολάρια από την αμερικανική κυβέρνηση για την τακτική της αυτή.
Οι κινήσεις της Κομισιόν κατά Μπαρόζο δεν περιορίζονται στις δηλώσεις Γιούνκερ. Μετά την έντονη διαμαρτυρία ομάδων του Ευρωκοινοβουλίου (όπως οι Σοσιαλιστές και η Ενωμένη Αριστερά), μια ειδική επιτροπή θα συγκληθεί για να εξετάσει κατά πόσο η «μεταγραφή» Μπαρόζο είναι σύμφωνη με τους κανόνες της Ε.Ε περί ηθικής και το εάν το νέο συμβόλαιο του πορτογάλου πολιτικού παραβιάζει τη δέσμευση των ευρωπαίων αξιωματούχων να εκτελούν τα καθήκοντά τους «με ακεραιότητα και διακριτικότητα». Φαντάζει δύσκολο να επιβληθούν κυρώσεις στον πρώην ισχυρό άνδρα της Κομισιόν, καθώς οι κανόνες θέτουν χρονικό όριο 18 μηνών στον έλεγχο οποιασδήποτε νέας θέσης αξιωματούχων εκτός της Ένωσης και ο Μπαρόζο (κατά φοβερή σύμπτωση) γίνεται μέλος της Goldman Sachs 20 μήνες μετά το τέλος της θητείας του στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Ένα οικοδόμημα γεμάτο περιστρεφόμενες πόρτες
Θα ήταν τεράστιο λάθος να αντιμετωπίσει κανείς την υπόθεση Μπαρόζο ως μεμονωμένο περιστατικό. Σύμφωνα με το Παρατηρητήριο των Περιστρεφόμενων Πορτών έχουν καταγραφεί τουλάχιστον 80 μετακινήσεις μεταξύ ευρωπαϊκών αξιωμάτων και ιδιωτικού τομέα και μιλάμε μόνο για το επίπεδο διοίκησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στον παρακάτω πίνακα μπορείτε να βρείτε τους ανθρώπους που πέρασαν τα τελευταία χρόνια τις περιστρεφόμενες πόρτες της Ευρώπης.
Εν κατακλείδι
Τα τελευταία χρόνια η νέα δημοσιογραφία των διαρροών μας δίνει την δυνατότητα να αποκτήσουμε μια συνολικότερη θεώρηση του αδυσώπητου οικονομικού μας συστήματος. Μια έρευνα του Δικτύου για την Φορολογική Δικαιοσύνη (Tax Justice Network) που δημοσίευσε η Guardian το 2012 υπολόγισε ότι περίπου 21 τρισεκατομμύρια δολάρια (233 Μνημόνια) βρίσκονται κρυμμένα σε φορολογικούς παραδείσους. Η έρευνα είχε γίνει πριν έρθουν στη δημοσιότητα τα Panama Papers. Η τρομακτική αυτή φοροαποφυγή είναι νόμιμη εξαιτίας μιας σειράς κανονιστικών πλαισίων και φορολογικών ρυθμίσεων τις οποίες σκέφτηκαν και εκτέλεσαν -σε αγαστή συνεργασία- οι επικεφαλής των χρηματοπιστωτικών και των ρυθμιστικών ιδρυμάτων.
Τα συστημικά ΜΜΕ -των Διεθνών μη εξαιρουμένων- κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους προκειμένου να μεταδίδουν αυτή την εικόνα αποσπασματικά και εκτός πλαισίου. Κάθε φορά που εμφανίζεται ένα σκάνδαλο «περιστρεφόμενης πόρτας», σαν αυτά που περιγράφονται εδώ, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης παριστάνουν τα αιφνιδιασμένα και το παρουσιάζουν ως φαινόμενο «σάπιου μήλου». Η αλήθεια όμως είναι ότι δεν υπάρχουν στελέχη-καταχραστές του συστήματος αλλά ένα καλά σχεδιασμένο καταχρηστικό σύστημα που χρειάζεται τα κατάλληλα στελέχη για να λειτουργήσει.
Και όπως αποδεικνύεται, ακόμα και όταν κάποιος βρίσκεται με το δάχτυλο στο μέλι η διαπόμπευσή του κρατάει πολύ λίγο (δεν συζητάμε φυσικά για απόδοση ευθυνών), ίσα μόνο μέχρι να του καθαρίσει κάποιος το δάχτυλο και να του δώσει ένα νέο βαζάκι μέλι σε ένα άλλο δωμάτιο. Ένα δωμάτιο το οποίο είναι συνδεμένο με το υπόλοιπο οικοδόμημα μέσω μιας περιστρεφόμενης πόρτας.
info: Η κεντρική φωτογραφία του άρθρου βασίζεται σε σκίτσο του Sam Ward.