Η απροστάτευτη πρώτη κατοικία

του Θάνου Καμήλαλη

Την προηγούμενη εβδομάδα ήρθε στο φως της δημοσιότητας η υπόθεση του Μιχάλη Π από τη Θεσσαλονίκη, άπορου πατέρα 4 παιδιών με 85% πιστοποιημένη αναπηρία, το μοναδικό ακίνητο του οποίου επιχειρήθηκε να βγει σε πλειστηριασμό από την Τράπεζα Πειραιώς. Ο πλειστηριασμός αναβλήθηκε μετά την παρέμβαση εκατοντάδων πολιτών στο Ειρηνοδικείο Θεσσαλονίκης. Η περίπτωση όμως του Μιχάλη δεν είναι μεμονωμένη. Ενδεικτικό είναι ότι μαζί με το δικό του ακίνητο, το Ειρηνοδικείο Θεσσαλονίκης επρόκειτο να αποφασίσει για την τύχη ακόμα δέκα περίπου ακινήτων. Μάλιστα πληροφορίες του TPP αναφέρουν ότι έγινε πρόταση στους διαδηλωτές από τις δικαστικές αρχές στην αίθουσα, να αναβληθεί μόνο ο πλειστηριασμός του ακινήτου του Μιχάλη και να προχωρήσουν κανονικά οι υπόλοιποι, κάτι που οι παρευρισκόμενοι εύλογα αρνήθηκαν.

Νομοθετικό πλαίσιο: Κάθε χρόνο και χειρότερα

Ο νόμος για τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά, «νομος Κατσέλη» όπως έχει μείνει να ονομάζεται, επιτρέπει στους οφειλέτες που υπάγονται στη ρύθμιση των οφειλών προς τις Τράπεζες να εξαιρέσουν από τη ρευστοποιήσιμη περιουσία την κύρια κατοικία τους, με την προϋπόθεση ότι θα τηρούν τους όρους εξυπηρέτησης του χρέους τους. Ο νόμος, αυτός, αφορά φυσικά πρόσωπα, που επιτυγχάνουν ρύθμιση με τις τράπεζες και στην ουσία αφήνει ακάλυπτους όσους έχουν εμπορική ιδιότητα, με το επιχείρημα ότι αυτοί έχουν τη δυνατότητα να προσφύγουν στην πτώχευση. Τα παραπάνω αφορούν μόνο οφειλές προς τα πιστωτικά ιδρύματα. Ο νόμος Κατσέλη έχει τροποποιηθεί τρεις φορές από τις επόμενες κυβερνήσεις, με τους βασικούς όρους του να αλλάζουν πάντα προς το χειρότερο.

• Τον Ιούνιο του 2013 με το νόμο 4161/2013 από την κυβέρνηση ΝΔ – ΠΑΣΟΚ – ΔΗΜΑΡ
• Τον Αύγουστο του 2015 με το νόμο 4336/2015 από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ
• Το Νοέμβρη του 2015 με το νόμο 4346/2015 επίσης από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ

Οι παραπάνω ρυθμίσεις και η γενικότερη κακή κατάσταση της ελληνικής οικονομίας είχαν ως αποτέλεσμα χιλιάδες νοικοκυριά είτε να μην μπορούν να ενταχθούν στο νόμο Κατσέλη, είτε να μην μπορούν να φανούν συνεπή στις ρυθμίσεις του. Τελευταίο παράδειγμα είναι οι αποφάσεις των δικαστηρίων να βγάζουν εκτός του νόμου τις οφειλές ιδιωτών προς ιδιώτες και ασφαλιστικά ταμεία, παρότι υπάρχει αποδεδειγμένη αδυναμία πληρωμής, κρίνοντας αντισυνταγματική τροπολογία που ψηφίστηκε πέρυσι το καλοκαίρι.

Ιδιαίτερα σημαντικές για τη διενέργεια των πλειστηριασμών πρώτης κατοικίας αποδεικνύονται οι αλλαγές στον «Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας», που ψήφισε η ελληνική Βουλή το καλοκαίρι του 2015. Σύμφωνα με αυτόν, οι πλειστηριασμοί διενεργούνται πλέον με τιμή πρώτης προσφοράς την εμπορική αξία του ακινήτου και όχι την πολύ υψηλότερη αντικειμενική, κάτι που σημαίνει ότι είναι πολύ πιο εύκολο για τις τράπεζες «να πάρουν τα λαϊκά σπίτια για ένα κομμάτι ψωμί», όπως αναφέρουν στο TPP οι συλλογικότητες. Παράλληλα, ο Κώδικας θέτει μικρότερες προθεσμίες για τη διενέργεια του επόμενου πλειστηριασμού ενώ σε περίπτωση που συμβεί αυτό, το αντίτιμο που μπορεί να ζητήσει η τράπεζα είναι ακόμα χαμηλότερο.

Επίσης, έχει μειωθεί σημαντικά ο χρόνος που έχουν στη διάθεση τους οι δανειολήπτες για να προσβάλουν και να ακυρώσουν τις διαδικασίες πλειστηριασμού. Όπως καταγγέλεται μάλιστα, οι τράπεζες δεν χορηγούν τα απαραίτητα αντίγραφα για να προστατευτούν οι δανειολήπτες, καθώς προτιμούν να πάρουν το σπίτι σε πλειστηριασμό και να αποκομίσουν το σχετικό κέρδος.

Χωρίς προστασία ακόμα και με μισθό 700 ευρώ

Οι τελευταίες αλλαγές της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ έβαλαν στο παιχνίδι τον όρο του «συνεργάσιμου δανειολήπτη», σύμφωνα με τον Κώδικα Δεοντολογίας Τραπεζών, αλλά και εισοδηματικό κριτήριο για την προστασία της πρώτης κατοικίας. Όπως εξηγούν μέλη συλλογικοτήτων που ασχολούνται με το ζήτημα, συνεργάσιμος δανειολήπτης είναι αυτός που παρέχει όλα τα στοιχεία του στην τράπεζα, την ενημερώνει για οποιαδήποτε μεταβολή στην οικονομική του κατάσταση  και είναι διαθέσιμος σε οποιαδήποτε προσπάθεια επαφής από την μεριά της. Όσον αφορά τα εισοδηματικά κριτήρια, οι συλλογικότητες τονίζουν ότι με τις νομοθετικές ρυθμίσεις, προστατεύονται μόνο όσοι δηλώνουν ετήσιο εισόδημα κατω από 8.180 ευρώ.

Δηλαδή, προσθέτουν, ένας εργαζόμενος που αμοίβεται με 700 ευρώ το μήνα δεν μπορεί να προστατέψει την πρώτη κατοικία του από πλειστηριασμό, σε περίπτωση που χρωστάει στην τράπεζα. Τα νούμερα αυτά προκύπτουν από τις «Εύλογες Δαπάνες Διαβίωσης» που αναφέρονται στους σχετικούς νόμους. Μολονότι οι «Εύλογες Δαπάνες» ανεβάζουν κάπως το όριο σε περίπτωση που υπάρχουν εξαρτώμενα τέκνα, τα νούμερα παραμένουν χαμηλά και αφήνουν ακάλυπτη μια μεγάλη μερίδα πολιτών. Εκτός του (αυτονόητου) ζητήματος ότι οι χαμηλόμισθοι των 700-800 ευρώ δεν μπορούν μαζί με τα έξοδα διαβίωσης να εξυπηρετούν και τα δάνεια τους, θα πρέπει α ληφθεί και υπόψιν ότι ένα μεγάλο ποσοστό επιχειρήσεων δεν καταβάλλει έγκαιρα τους μισθούς στους εργαζόμενους. Σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα της ΓΣΕΒΕΕ, 4 στις 10 επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν προβλήματα στην μισθοδοσία, κάτι που σημαίνει ότι ακόμα και αν κάποιος δηλώνει ένα μηνιαίο εισόδημα, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι αυτό το εισόδημα του καταβάλλεται κανονικά.

Ο Μιχάλης δεν είναι μόνος

Ο υπόθεση του Μιχάλη έγινε γνωστή, γιατί ο ίδιος είχε το κουράγιο να δημοσιοποιήσει το πρόβλημα του. «Πολύ άνθρωποι που κινδυνεύει το σπίτι τους ντρέπονται, νομίζουν ότι είναι αποτυχημένοι και αποφεύγουν να μιλήσουν για το πρόβλημά τους» λέει στο TPP μέλος του Συντονισμού Συλλογικοτήτων Θεσσαλονίκης. «Πρέπει αυτοί οι άνθρωποι να καταλάβουν ότι δεν έχουν οι ίδιοι το πρόβλημα, ότι δεν είναι αποτυχημένοι, αλλά το σύστημα στο οποίο βρίσκονται έχει αποτύχει. Αυτό που τους συμβαίνει θα μπορούσε να συμβεί στον καθέναν». προσθέτει, ενώ καλεί όποιον αντιμετωπίζει ανάλογα προβλήματα να έρχεται σε επαφή με τις κατά τόπους συλλογικότητες.

Μπορεί όμως τα προβλήματα εκατοντάδων πολιτών να μην δημοσιοποιούνται, ωστόσο συλλογικότητες σε Αττική, Θεσσαλονίκη και άλλες πόλεις της Ελλάδας πραγματοποιούν παρεμβάσεις κάθε Τετάρτη στα Ειρηνοδικεία και κατορθώνουν να αναβάλλουν τους πλειστηριασμούς λαϊκών κατοικιών. O νόμος προβλέπει ότι τα Ειρηνοδικεία διενεργούν πλειστηριασμούς κάθε Τετάρτη, 4 με 5 το απόγευμα, σε δημόσια διαδικασία. Μολονότι γίνονται προσπάθειες από τις δικαστικές αρχές να μην τηρούνται οι προβλεπόμενοι όροι, όπως με την παρουσία των ΜΑΤ που δεν επιτρέπουν σε πολλούς την πρόσβαση στην αίθουσα, οι συλλογικότητες έχουν καταφέρει μέχρι στιγμής να αποτρέψουν δεκάδες πλειστηριασμούς.

Τις επόμενες εβδομάδες όμως το πρόβλημα θα ενταθεί. Όλο και περισσότεροι δανειολήπτες θα δουν το ακίνητο τους να κινδυνεύει, μέσα σε απόγνωση. Οι συλλογικότητες εκτιμούν ότι έρχεται «κύμα» πλειστηριασμών πρώτης κατοικίας. Μπορεί η περίπτωση του Μιχάλη να έδωσε μία πρώτη νίκη στο κίνημα κατά των πλειστηριασμών, όμως η αίσθηση που υπάρχει, είναι ότι «τα χειρότερα έρχονται».