O χαμένος δεν τα παίρνει όλα (μέρος 2ο): Το χρέος των δανειστών

του Θάνου Καμήλαλη

Στο δεύτερο μέρος του ρεπορτάζ, θα δούμε τι συμβαίνει όταν η εκάστοτε ελληνική κυβέρνηση κάθεται στο τραπέζι του «πόκερ» με τους δανειστές και, παρά το ότι διαχρονικά αποδεικνύεται «άτυχη και κακή τζογαδόρος» καταφέρνει να «κερδίσει κάποια παρτίδα». Οι μάρκες που πηγαίνουν προς το μέρος της Ελλάδας αφορούν πάντα την πιθανότητα «ρύθμισης του χρέους» εάν τηρηθούν κατά γράμμα οι μνημονιακές υποχρεώσεις.

2012: Πρωτογενές πλεόνασμα και μετά το χρέος

Το μοντέλο είναι γνωστό εδώ και χρόνια, συγκεκριμένα από το 2012. Η Ελλάδα δεσμεύεται σε ένα σκληρό πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής, το «σκληρότερο που έχει επιβληθεί ποτέ παγκοσμίως», όπως αναφέρεται συχνά. Σε περίπτωση που εκπληρώσει τους σχεδόν αδύνατους μνημονιακούς στόχους, τότε οι δανειστές δεσμεύονται από την πλευρά τους ότι… θα εξετάσουν πιθανά σενάρια για την ελάφρυνση του ελληνικού χρέους. 

Στα τέλη του 2012 η κυβέρνηση Σαμαρά – Βενιζέλου πανηγυρίζει για το κείμενο του Eurogroup της 27ης Νοεμβρίου, που περιέχει «δεσμεύσεις» των Ευρωπαίων για το χρέος. «Όλα πήγαν καλά. Το παλέψαμε οι Έλληνες, όλοι μαζί, και αύριο ξεκινάει μια καινούρια μέρα για όλους τους Έλληνες» δηλώνει ο τότε πρωθυπουργός, Αντώνης Σαμαράς, αμέσως μετά την απόφαση των υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης. «Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ήθελε να διασφαλίσει ότι η ζώνη του ευρώ θα λάβει τα αναγκαία μέτρα για να βάλει την Ελλάδα σε μια βιώσιμη πορεία ως προς το χρέος της. Τώρα μπορώ να πω ότι αυτό έχει γίνει», έλεγε η επικεφαλής του ΔΝΤ, Κριστίν Λαγκάρντ. Τέσσερα χρόνια και δύο μνημόνια μετά, στην Ελλάδα ξημερώνει πάντα η ίδια, συνηθισμένη μέρα, ενώ η Λαγκάρντ παραδέχεται πλέον ότι «δεν υπάρχει καμία συμφωνία για το χρέος»

Εκείνο το Eurogroup του 2012 θεωρήθηκε από την τότε κυβέρνηση ως «σταθμός» για την έξοδο από την κρίση. Τα επόμενα χρόνια ήταν βασικό σημείο της επιχειρηματολογίας Νέας Δημοκρατίας και ΠΑΣΟΚ για να δικαιολογήσουν  τα σκληρά μέτρα που επέβαλλαν στον ελληνικό λαό. Ο στόχος ήταν πάντοτε η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος, που σύμφωνα με την κυβέρνηση θα οδηγούσε στην αναδιάρθρωση του χρέους. Οι δανειστές είχαν αποφασίσει ότι «όταν η Ελλάδα φτάσει σε ετήσιο πρωτογενές πλεόνασμα, όπως προβλέπεται στο παρόν Μνημόνιο, και υπό την προϋπόθεση της πλήρους εφαρμογής όλων των όρων που περιέχονται στο πρόγραμμα», τότε η Ευρωζώνη θα «μελετήσει» την ανάγκη λήψης νέων μέτρων για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους. Δηλαδή, όταν η Ελλάδα εκπληρώσει όλες τις δεσμεύσεις της και παρουσιάσει επίσημα το πρωτογενές πλεόνασμα, τότε οι πιστωτές από την πλευρά τους θα εξετάσουν τι θα προσφέρουν στην Ελλάδα. Δεν δεσμεύονται ότι θα υλοποιήσουν, δεσμεύονται ότι θα μελετήσουν.

Μετά την εφαρμογή του δεύτερου μνημονίου και τις σκληρές περικοπές που το συνόδευαν, το 2014 η συγκυβέρνηση Σαμαρά – Βενιζέλου πανηγυρίζει ξανά το 2014 για την επίτευξη του πρωτογενούς πλεονάσματος ύψους 0,8% του ΑΕΠ το 2013 και εκπληρώνει τον στόχο που έθεταν οι δανειστές πριν από οποιαδήποτε συζήτηση για το χρέος. «Οι θυσίες του Ελληνικού λαού αρχίζουν να πιάνουν τόπο» δηλώνει ο τότε αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών, Χρήστος Σταϊκούρας. «Το πλεόνασμα είναι βαμμένο με αίμα» απαντούσε ο Αλέξης Τσίπρας, λίγο πριν από τις διπλές εκλογές τον Μάιο και τον Ιούνιο του 2014, που ολοκληρώθηκαν με την πρώτη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ, στις ευρωεκλογές. Υπό την συγκυβέρνηση Σαμαρά – Βενιζέλου η Ελλάδα εκπλήρωσε τις μνημονιακές της υποχρεώσεις. Η Eurostat επικύρωσε το πλεόνασμα, που σηματοδοτούσε τότε την «επιτυχία του προγράμματος». Ωστόσο η ρύθμιση για το χρέος δεν ήρθε ποτέ.

2016: Πρωτογενές πλεόνασμα 3,5% και μετά το χρέος

Το ημερολόγιο δείχνει πλέον το Μάιο του 2016 αλλά όλα μοιάζουν σαν να βρισκόμαστε ξανά στο 2012. Εκτός βέβαια από το γεγονός ότι ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝΕΛ έχουν αφήσει στην άκρη τα αιτήμα για διαγραφή μεγάλου μέρους του ελληνικού χρέους (που στο μεταξύ έχει κηρυχθεί παράνομο από την Επιτροπή Αλήθειας της Βουλής το 2015) και πλέον συζητούν μόνο για την αναδιάρθρωση του. Στις αρχές του μήνα η κυβέρνηση προσπαθεί να βάλει στην ατζέντα του Eurogroup στις 9 Μαϊου τα μέτρα για το χρέος. Ισχυρίζεται ότι το καταφέρνει, σε σημείο μάλιστα που ο υπουργός Οικονομικών, Ευκλείδης Τσακαλώτος, δηλώνει ότι «κερδίσαμε και τους τρεις στόχους μας». Ένας από αυτούς τους στόχους, σύμφωνα με την κυβέρνηση, είναι ότι «δεν χρειάζεται η  νομοθέτηση προληπτικών μέτρων», μέτρο το οποίο ζητούσαν οι δανειστές.

Τελικά, δύο εβδομάδες μετά, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ ψηφίζει στη Βουλή τον «Αυτόματο Μηχανισμό Δημοσιονομικής Προσαρμογής Προϋπολογισμού της Γενικής Κυβέρνησης» (γνωστό και ως «κόφτη»)που διασφαλίζει ότι εάν δεν επιτυγχάνονται οι στόχοι του μνημονίου, τότε θα επιβάλλονται αυτόματες, οριζόντιες περικοπές, σε μισθούς συντάξεις και άλλες κρατικές δαπάνες. Η κυβέρνηση Τσίπρα ψηφίζει ένα πολυνομοσχέδιο χιλιάδων σελίδων, όπου εκτός του «κόφτη» (που δεν προβλεπόταν στο τρίτο μνημόνιο), περιέχονται αυξήσεις φόρων,  η νομοθέτηση του νέου υπερταμείου αποκρατικοποιήσεων, η απόλυτα Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων και η σύμβαση παραχώρησης των 14 περιφερειακών αεροδρομίων στη Fraport. Το τι κερδίζει η Ελλάδα από όλα αυτά, δεν το γνωρίζει ούτε ο Τσακαλώτος σε εκείνο το χρονικό σημείο. «Σε μία εβδομάδα με 10 μέρες θα ξέρουμε πόσο καλή ήταν η συμφωνία» παραδέχεται ο υπουργός Οικονομικών, μιλώντας στη Βουλή.

Λίγες μέρες μετά, οι υπουργοί Οικονομικών της Ευρωζώνης συνεδριάζουν και μετά από ολονύχτια συνεδρίαση συμφωνούν στον «οδικό χάρτη» για την ελάφρυνση του χρέους, καθώς επίσης και στο πώς θα καταβληθούν οι δόσεις του «πακέτου διάσωσης» στην Ελλάδα. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ πλέον πανηγυρίζει για την απόφαση των υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης, που «βάζει έναν συγκεκριμένο οδικό χάρτη και δεσμεύσεις για το χρέος», όπως τονίζει ο πρωθυπουργός, Αλέξης Τσίπρας. Η κυβερνητική εκπρόσωπος, Όλγα Γεροβασίλη, μιλάει για «σημαντική μέρα για την Ελλάδα» (σας θυμίζει κάτι;). Ο οδικός χάρτης χωρίζεται σε «βραχυπρόθεσμα, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα» βήματα για να γίνει βιώσιμο το ελληνικό χρέος

Το σημαντικότερο σημείο της απόφασης του Eurogroup για το χρέος αφορά τη δέσμευση των Ευρωπαίων να εξετάσουν τη ρύθμιση του… το 2018 και εάν η Ελλάδα έχει εκπληρώσει το 100% του προγράμματος. Με απλά λόγια, η «δέσμευση» του 2012 για μελέτη ελάφρυνσης του χρέους εάν η Ελλάδα πετύχει πρωτογενές πλεόνασμα, έχει μετατραπεί σε «δέσμευση» για μελέτη ελάφρυνσης του χρέους μετά το 2018 και εάν η Ελλάδα έχει πετύχει 3,5% πρωτογενές πλεόνασμα, όπως προβλέπει τ τρίτο μνημόνιο. Με πιο απλά λόγια: Η Ελλάδα πρέπει να εφαρμόσει όλα τα μέτρα λιτότητας και μετά οι πιστωτές θα σκεφτούν αν πρέπει να ρυθμίσουν το χρέος της.. Παράλληλα η «συμφωνία» για το χρέος συνοδεύται από την διάψευση του ΔΝΤ, γεγονός που έγινε γνωστό όταν η Λαγκάρντ γελώντας τόνισε ότι «δεν υπάρχει καμία συμφωνία για το ελληνικό χρέος», λίγες μέρες μετά το «νικηφόρο» Eurogroup.

‘Οσον αφορά τις δόσεις, το «μαρτύριο της σταγόνας» συνεχίζεται. Η δόση των 10,5 δις αποφασίστηκε ότι θα καταβληθεί τμηματικά, πρώτα 7,5 δις και μετά 2,8. Ακόμα και αυτό όμως δεν ίσχυσε τελικά, αφού την προηγούμενη εβδομάδα, στις 10 Οκτωβρίου συγκεκριμένα, ένα νέο Eurogroup αποφάσισε από την υποδόση των 2,8 δις θα καταβληθεί προς το παρόν μόνο το 1,1 δισ που χρειάζεται για την αποπληρωμή των άμεσων δανειακών υποχρεώσεων (δηλαδή χρήματα που επιστρέφουν πίσω στους δανειστές). Το υπόλοιπο 1,7 δις που απομένει είναι (εντελώς τυχαία) το μόνο κομμάτι της χρηματοδότησης που δεν αφορά τα χρέη της Ελλάδας προς τους δανειστές, αλλά τις οφειλές του Δημοσίου σε ιδιώτες. Επομένως, είναι το μόνο τμήμα του «πακέτου διάσωσης» που θα μπορούσε να συνδεθεί με κάποιο τρόπο, με την ανάπτυξη.

Το κακόγουστο αστείο της πρώτης αξιολόγησης

Στο μεταξύ το κλείσιμο της πρώτης αξιολόγησης του τρίτου μνημονίου εξελίσσεται σε… κακόγουστο αστείο, που κρατάει περίπου έναν χρόνο πλέον (πάρτε βαθιά ανάσα και ξεκινάμε).

Τον Οκτώβριο του 2015, ο Ευ.Τσακαλώτος τόνιζε ότι «η πρώτη αξιολόγηση πρέπει να τελειώσει γρήγορα και επιτυχώς». Τον Νοέμβριο, ο επίτροπος Οικονομικών της Ε.Ε, Πιερ Μοσκοβισί, έδινε έξι μέρες προθεσμία στην Ελλάδα για να κλείσει την αξιολόγηση. Ο Τσακαλώτος τότε έλεγε ότι η στόχος είναι η συζήτηση για το χρέος να ξεκινήσει πριν τα Χριστούγεννα. Τον Ιανουάριο ο Ντάισελμπλουμ προειδοποιεί ότι «η διαπραγμάτευση θα κρατήσει μήνες» και το Μαξίμου αντιδρά καταγγέλλοντας «ακραίους κύκλους στο εσωτερικό της Ευρωζώνης». Τον Φεβρουάριο του 2016 το Eurogroup «διαπιστώνει πρόοδο», ο Μοσκοβισί μιλάει για κλείσιμο αξιολόγησης πριν από το Πάσχα και ο Τσακαλώτος δηλώνει ότι «αν η αξιολόγηση πάει για Μάιο – Ιούνιο καήκαμε». Τον Μάρτιο ο υπουργός Οικονομικών ενημερώνει τη Βουλή ότι «η αξιολόγηση αναμένεται να ολοκληρωθεί μέχρι τις 22 Απριλίου».

Τον Απρίλιο η αξιολόγηση μετατρέπεται σε «θρίλερ», με βασικό σημείο τις αντιρρήσεις του ΔΝΤ για τη συμμετοχή στο μνημόνιο. Μεσολαβεί η αποκάλυψη του Wikileaks για τις συνομιλίες Τόμσεν – Βελκουλέσκου, όπου μεταξύ άλλων, τα δύο στελέχη του ΔΝΤ παραδέχονται ότι απλώς… συζητούν για να λένε ότι συζητούν. Ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν, Άλντις Ντομπρόφσκις, εκτιμά ότι «η αξιολόγηση θα κλείσει σύντομα». Ο Ντάισελμπλουμ από την πλευρά του, αφενός δεν βλέπει προθεσμία για το κλείσιμο της αξιολόγησης, αφετέρου εκτιμά ότι θα υπάρχει συμφωνία στο Eurogroup της 24ης Μαϊου. Προσθέτει επίσης ότι η Ελλάδα θα πρέπει να ετοιμάσει πακέτο έκτακτων μέτρων, ύψους 2% του ΑΕΠ, ως εγγύηση για την επίτευξη δημοσιονομικών στόχων, προκειμένου να ολοκληρωθεί η αξιολόγηση. Τον Μάιο, η Όλγα Γεροβασίλη τονίζει ότι η αξιολόγηση θα κλείσει στις 24 Μαϊου. Τον Ιούνιο, η κυβέρνηση περιμένει από το EuroWorking Group στις 9 του μήνα να κλείσει η αξιολόγηση. Από τον Ιούλιο και έπειτα, η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι έκλεισε η πρώτη αξιολόγηση, ενώ ο Τσακαλώτος αρχίζει τις προβλέψεις για την ολοκλήρωση της δεύτερης, που «θα κλείσει γρήγορα».

Τον Αύγουστο, η κυβέρνηση «ανακαλύπτει» 15 ακόμα προαπαιτούμενα για να κλείσει η πρώτη αξιολόγηση, μεταξύ των οποίων η μεταφορά ΔΕΚΟ όπως η ΔΕΗ και οι ΕΥΔΑΠ – ΕΥΑΘ στο Υπερταμείο και η έγκριση της συμφωνίας για το Ελληνικό. Τα προαπαιτούμενα αυτά περνούν από τη Βουλή με το πολυνομοσχέδιο του Σεπτεμβρίου, ενώ πλέον το ΥΠΟΙΚ είναι αισιόδοξο για την ολοκλήρωση της αξιολόγησης πριν τις 29 Σεπτεμβρίου. Τον Οκτώβριο επικρατεί «αισιοδοξία» ότι η αξιολόγηση θα κλείσει πριν τις 10 του μήνα. Ο Μοσκοβισί πριν το Eurogroup τονίζει ότι η Ελλάδα έχει εκπληρώσει τα 15 προαπαιτούμενα για τη δόση και ότι θα δοθεί το πράσινο φως για το σύνολο της υποδόσης των 2,8 δισ. Ευρώ. Τελικά η Ελλάδα παίρνει μόνο το 1,1 καθώς απομένουν ακόμα τρία προαπαιτούμενα (το νομοσχέδιο για την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας, θεσμικές αλλαγές στην αγορά του φυσικού αερίου, τη μεταβίβαση του 5% του ΟΤΕ στη Deutsche Telekom). Μέχρι την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, οι δανειστές δεν έχουν πάρει καμία απόφαση για οριστικό κλείσιμο της πρώτης αξιολόγησης του τρίτου μνημονίου

Με βάση όλες τις παραπάνω προβλέψεις και διαψεύσεις, μπορούμε να προχωρήσουμε σε κάποια συμπεράσματα. Η προσπάθεια των δανειστών, αλλά και της ελληνικής κυβέρνησης που υπακούει στις διαταγές τους, χωρίς χαραμάδα διαφυγής, φαίνεται ότι περιστρέφεται όχι γύρω από τον άξονα της διάσωσης της Ελλάδας, αλλά από αυτόν της παράτασης χρόνου. Κάθε δήλωση, κάθε κοινό ανακοινωθέν της Ευρωζώνης, κάθε νέα προθεσμία για την λύση του ελληνικού ζητήματος, απλώς παρατείνει το αδιέξοδο, προσφέροντας μόνο πολιτικό χρόνο σε όσους συμπράττουν σε αυτήν την πολιτική. 

«Δεν είναι στραβός ο γιαλός. Εσείς στραβά αρµενίζετε και υποθηκεύετε το παρόν και το µέλλον, την αξιοπρέπεια και τη κυριαρχία του λαού και του τόπου µε αυτή την αποτυχηµένη στρατηγική». Όσο η Ελλάδα παραμένει εγκλωβισμένη σε αυτό το παράλογο παιχνίδι, χωρίς ορατό δρόμο διαφυγής, οι φράσεις αυτές του Αλέξη Τσίπρα από το 2012 θα παραμένουν διαχρονικές.