του Θάνου Καμήλαλη
Πριν από 9 μήνες το σκάνδαλο φοροαποφυγής μέσω εταιριών offshore με έδρα χώρες όπως ο Παναμάς και οι Παρθένοι Νήσοι συντάραξε τον κόσμο. Πολιτικοί, διάσημοι και γνωστοί επιχειρηματίες αναγκάστηκαν να λογοδοτήσουν για «ύποπτες» (αν και τυπικά νόμιμες) πρακτικές μεταφοράς εσόδων σε απομακρυσμένες περιοχές του κόσμου με σκοπό να πετυχαίνουν χαμηλή φορολόγηση και να αποκρύπτουν τις πηγές των κερδών τους. Οι αποκαλύψεις οδήγησαν ακόμα και στην παραίτηση ενός πρωθυπουργού (του ισλανδού Σίγκμουντουρ Γκουνλάουγκσον) και προκάλεσε ισχυρό πλήγμα στον τότε βρετανό πρωθυπουργό, Ντέιβιντ Κάμερον, που παραδέχθηκε την εμπλοκή του.
Τα ελληνικά ονόματα που βρέθηκαν στις λίστες των Panama Papers περιλαμβάνουν επιχειρηματίες όπως οι Σωκράτης Κόκκαλης και Πάνος Γερμανός, τον πρόεδρο του ΣΕΒ Θόδωρο Φέσσα, τη Eurobank αλλά και τον «πρωταθλητή» των offshore, εμπλεκόμενο στο σκάνδαλο των εξοπλιστικών προμηθειών, Σπύρο Μεταξά. Ακολούθησε μία νέα διαρροή, τα «Bahama Leaks» που διέρρευσαν τον Σεπτέμβριο του 2016, όπου ξεχωρίζουν τα ονόματα των Λαυρέντη Λαυρεντιάδη, του καταζητούμενου από τις ελληνικές αρχές Γιώργου Κυριακίδη και μίας offshore που επίσης διαδραμάτισε σημαντικό ρολό στην υπόθεση των «μιζών» στα εξοπλιστικά, της Darley Consultants.
Η δημοσίευση των Panama Papers, αλλά και του σκανδάλου των Luxleaks το 2014 αποκάλυψε ένα έντελώς άδικο παγκόσμιο σύστημα, με νόμιμα «παράθυράκια» για τους ισχυρούς και υποχρεώσεις για τους ανίσχυρους. Αντιμετωπίστηκε από τις αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και τις κυβερνήσεις των κρατών – μελών της Ε.Ε. με δεσμεύσεις για την εξάλειψη τέτοιων μεθόδων και τον τερματισμό των προκλητικών φοροαπαλλαγών ισχυρών εταιρειών και προσώπων. Οι πολιτικές κινήσεις όμως που ακολούθησαν δείχνουν ότι οι υποσχέσεις και οι προσδοκίες δεν επιβεβαιώνονται.
Το «δημόσιο μητρώο εταιριών» (που δεν είναι και πολύ δημόσιο)
Λίγο καιρό πριν γίνουν γνωστά τα εκατομμύρια έγγραφα της Mossack Fonseca που χαρακτηρίστηκαν ως «Panama Papers», η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προωθούσε μία αναθεώρηση της σχετικής οδηγίας ενάντια στο ξέπλυμα χρήματος (Anti-Money Laundering Directive) Στη θεωρία, η νέα μορφή της ευρωπαϊκής οδηγίας επέβαλλε στα κράτη – μέλη να δημιουργήσουν ένα δημόσιο μητρώο εταιρειών (κανονικών και offshore) με αναλυτικά στοιχεία για τους πραγματικούς ιδιοκτήτες τους και τις χρηματικές τους ροές. Ωστόσο, σύμφωνα με την Επιτροπή, στο δημόσιο μητρώο θα είχε πρόσβαση μόνο όποιος (πολιτικός, δημοσιογράφος, απλός πολίτης) μπορούσε να αποδείξει ότι είχε «έννομο συμφέρον» (legitimate interest) από την γνώση αυτών των πληροφοριών. Η έννοια του «έννομου συμφέροντος» είναι ασαφής στο ευρωπαϊκό Δίκαιο, οπότε στην πράξη, παρέμενε άγνωστο το ποιος τελικά θα μπορούσε να έχει πρόσβαση στα μητρώα των κρατών – μελών της Ευρώπης.
Τον Ιούλιο και μετά την υπόθεση των Panama Papers, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να πραγματοποιήσει μεγαλύτερη πρόοδο, βγάζοντας την προϋπόθεση του «έννομου συμφέροντος» από την πρόταση της. Όλα έδειχναν να κινούνται προς την σωστή κατεύθυνση, δεδομένου ότι οι υπουργοί Οικονομικών της Ε.Ε είχαν ταχθεί υπέρ της περισσότερης διαφάνειας στις δραστηριότητες και την ιδιοκτησία εταιρειών από ένα ECOFIN του Απριλίου του 2016. Προθέσεις που άλλαξαν όταν ήρθε η ώρα των αποφάσεων
Οι εκπρόσωποι των κρατών – μελών της Ε.Ε που συναντήθηκαν στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 20 Δεκεμβρίου για να συζητήσουν το ζήτημα της διαφάνειας στην ιδιοκτησία εταιρειών διαφόρων ειδών, κατέληξαν σε αποφάσεις που τροποποιούν προς το χειρότερο τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Για παράδειγμα επαναφέρουν τον όρο του «έννομου συμφέροντος» για όσους επιθυμούν να δουν τα στοιχεία του «δημοσίου» μητρώου, όρο που αφήνουν ξανά ασαφή για το τι σημαίνει και ποιους αφορά. Ομάδες πολιτών όπως το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για το Χρέος και την Ανάπτυξη (EURODAD) σχολιάζουν ότι αυτά τα νέα μέτρα δεν κάνουν τίποτα για να λύσουν τα προβλήματα που ανέδειξαν αποκαλύψεις όπως των Panama Papers και των Bahama Leaks.
Αυτήν τη στιγμή, μόνο η Μεγάλη Βρετανία έχει εφαρμόσει ήδη το Δημόσιο Μητρώο εταιρειών, ενώ οι Σλοβενία, Δανία, Γαλλία, Ολλανδία και Γερμανία έχουν δεσμευτεί ότι θα προχωρήσουν στη δημιουργία του το επόμενο διάστημα. Αυτό σημαίνει ότι για την συντριπτική πλειοψηφία των χωρών της Ευρώπης (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα) οι λεπτομέρειες για πραγματικές ή «εικονικές» εταιρείες και ποιος βρίσκεται πίσω από αυτές θα παραμένουν επτασφράγιστο μυστικό.
Τα Luxleaks… αύξησαν τις μυστικές συμφωνίες
Θα περίμενε κανείς ότι η αποκάλυψη των Luxleaks θα έδινε το έναυσμα στα κράτη μέλη της Ε.Ε. να σταματήσουν τέτοιες πρακτικές, καθώς αυτές προκαλούν αθέμιτο ανταγωνισμό στη φορολογία των πολυεθνικών και σημαίνουν διαφυγόντα κέρδη για χώρες όπου δραστηριοποιούνται οι πολυεθνικές και δεν προσφέρουν τα λεγόμενα «sweetheart deals». Ωστόσο η τελευταία έρευνα του EURODAD δείχνει το εξής παράδοξο. Μολονότι μερικές μεγάλες πολυεθνικές (π.χ. Apple, Amazon, McDonald’s κ.α.), τιμωρήθηκαν με πρόστιμα δισεκατομμυρίων ευρώ για τις πρακτικές τους, οι συμφωνίες «αγάπης» στο εσωτερικό της Ε.Ε. αυξήθηκαν ραγδαία. Το 2013 καταγράφονταν 547 τέτοιες μυστικές ευνοϊκές συμφωνίες, με τον αριθμό να αυξάνεται στις 972 το 2014 και στις 1444 το 2015. Όπως υπογραμμίζει το EURODAD στην έρευνα του, το ερώτημα που παραμένει αναπάντητο είναι πόσες από αυτές τις μυστικές συμφωνίες έχουν στόχο απλώς τη «φορολογική σιγουριά» και πόσες προσφέρουν παράνομες και προκλητικές φοροαπαλλαγές στις πολυεθνικές
Στο παρακάτω γράφημα εμφανίζεται η άνοδος αυτών των μυστικών φορολογικών συμφωνιών στην Ευρώπη τα τελευταία τρία χρόνια. Όπως φαίνεται, σε χώρες όπως το Λουξεμβούργο και η Ολλανδία, που βρέθηκαν στο επίκεντρο των παράνομων φοροαπαλλαγών, τα «sweetheart deals» σημειώνουν μεγάλη και συνεχή άνοδο.
Άλλα προβλήματα που αναδεικνύει η έρευνα του EURODAD αφορούν:
- Τα «tax treaties», δηλαδή τις διακρατικές φορολογικές συμφωνίες μεταξύ της χώρας όπου έχει έδρα μία πολυεθνική και της αναπτυσσόμενης χώρας όπου δραστηριοποιείται η εταιρεία. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες χάνουν σημαντικό μέρος φορολογικών εσόδων μέσα από αυτές τις συμφωνίες, που θεωρητικά γίνονται «για να προσελκυθούν επενδύσεις». Παραδείγματα που παραθέτει το EURODAD είναι τα διαφύγοντα κέρδη 27 εκατ. Δολαρίων για το Μαλάουι, μία από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου, από τις δραστηριότητες της αυστραλιανής Paladin, αλλά η χρόνια δικαστική διαμάχη της κυβέρνησης της Ουγκάντας που διεκδίκησε με επιτυχία έσοδα από τις δραστηριότητες της πετρελαϊκής εταιρείας Heritage Oil & Gas Ltd
- Τα προβλήματα που εμφανίζονται στις προσπάθειες της Ε.Ε να καταγράψει σε «μαύρη λίστα» τις χώρες που αποτελούν φορολογικούς παραδείσους. Το πρώτο πρόβλημα στο οποίο εστιάζει το Δίκτυο αφορά το γεγονός ότι η Ε.Ε αρνείται να θεωρήσει ως φορολογικούς παραδείσους χώρες στο εσωτερικό της, όπως το Λουξεμβούργο, αλλά και «χώρες – συμμάχους» όπως η Ελβετία, η χώρα με το ισχυρότερο φορολογικό απόρρητο στον κόσμο. Το δεύτερο είναι ότι τα κριτήρια για να θεωρηθεί μία χώρα «φορολογικός παράδεισος» είναι ιδιαίτερα αυστηρά, ενώ το τρίτο ότι οι συζητήσεις γι αυτές τις πρωτοβουλίες διεξάγονται υπό καθεστώς άκρας μυστικότητας
Ολόκληρη η έρευνα του EURODAD