του Κωνσταντίνου Πουλή
Όταν γραφόταν το «κατακυριεύσατε την Γην» στην Παλαιά Διαθήκη δεν υπήρχαν τα τεχνολογικά μέσα για να επιφέρει ο άνθρωπος τέτοιας κλίμακας περιβαλλοντικές καταστροφές. Έτσι, το να λέει η Eldorado ότι η μεταλλευτική δραστηριότητα στην περιοχή ξεκινά από τα αρχαία χρόνια είναι μάλλον παραπλανητικό. Σήμερα, η μεγιστοποίηση του κέρδους συγκρούεται άμεσα με την προστασία του περιβάλλοντος. Όσους ευφημισμούς και αν χρησιμοποιήσουμε για να παραστήσουν οι εταιρείες ότι τους καίγεται καρφάκι, αυτός είναι ο λόγος για τον οποίον το οικολογικό ζήτημα ήταν πάντοτε πρωτίστως πολιτικό.
Ακούω συχνά τον φιλελεύθερο δημοσιολόγο να αποφαίνεται υπερηφάνως ότι “καπιταλισμό έχουμε, στον καπιταλισμό οι επιχειρήσεις επιδιώκουν το κέρδος”. Το ξέρω. Αυτό που δεν λέγεται σε αυτή τη φράση είναι ότι αν κίνητρο είναι το κέρδος, χρειάζεται να σκεφτούμε ποιος θα είναι τότε επαρκής λόγος για να αποδεχτεί μια εταιρεία να μειωθεί το κέρδος της.
Γιατί να συντηρήσεις ένα πλοίο; Γιατί να μην κάνεις τον πλανήτη κάρβουνο; Ποιος ο λόγος να μη θερίσεις μια ωραία περιοχή; Γιατί να μην καταστρέψεις το νερό σε μια περιοχή, αν δεν πίνεις από τις βρύσες της; Δεν βλέπω κανέναν λόγο. Αν είσαι μούσιας και μαλλιάς, με οικολογικές ευαισθησίες και πήζεις το δικό σου γιαούρτι και δίνεις στο παιδί σου μόνο ξύλινα παιχνίδια, θα σε νοιάζει το περιβάλλον, αλλά δεν θα έχεις ρυπογόνο επιχείρηση. Αν, αντιθέτως, έχεις ρυπογόνο επιχείρηση, δεν βλέπω κανέναν σημαντικό λόγο.
Πώς επιλύεται αυτό το αδιέξοδο δίλημμα; Υπάρχει μια εξαιρετική απάντηση, και λέγεται κοντολογίς “δημοκρατία”. Ιδεωδώς, αυτό σημαίνει ότι την ώρα που η εταιρεία δεν έχει κανέναν λόγο να κουτσουρέψει το κέρδος της για τα ωραία μας μάτια ή το μέλλον των παιδιών μας και άλλα ηχηρά παρόμοια, θα αναγκαστεί να το κάνει μόνο αν υποχρεωθεί. (Η Κλάιν έκανε ένα ντοκιμαντέρ για το περιβάλλον, στο οποίο συμμετέχει ο γιος της. Εξηγεί ότι το περιβάλλον είναι υπόθεση που αφορά “τον κόσμο που παραδίδουμε στα παιδιά μας”. Φέξε μου και γλίστρησα…) Για να υποχρεωθεί όμως η εταιρεία, θα πρέπει να λειτουργήσει η εξής ευθεία γραμμή: το μολυσμένο νερό και η μολυσμένη θάλασσα δεν απασχολούν τον επιχειρηματία που κολυμπάει στις Μπαχάμες και πίνει νερό από την κρήνη των αγγέλων, αλλά απασχολεί τους πολίτες που μένουν εκεί. Επειδή αυτοί είναι περισσότεροι, μπορούν να διαμαρτυρηθούν, να πιέσουν ή/και να ψηφίσουν βουλευτές και κόμματα που στηρίζουν τα οικολογικά τους συμφέροντα, τα συμφέροντα όσων περνούν το καλοκαίρι τους στο Μπραχάμι και όχι στις Μπαχάμες. Το πρόβλημα είναι ότι αυτή η διαδικασία δεν λειτουργεί έτσι, εξαιτίας ενός φαινομένου που ονομάζεται “προθαλαμισμός”, κοινώς λόμπινγκ (Εδώ μια περιγραφή του προβλήματος από κάποιον που γνωρίζει καλά το θέμα).
Δηλαδή ο μούλος πίνει το βρώμικο νερό της γειτονιάς του, αλλά τα μέσα ενημέρωσης και η κυρίαρχη πολιτική τάξη τον πείθουν να ανέχεται το εταιρικό κέρδος και την καταστροφή του περιβάλλοντος όχι απλώς ως φυσικό επακόλουθο της κερδομανίας, αλλά ως μάννα εξ ουρανού, ως το μαγικό ραβδί των πολυπόθητων επενδύσεων. Αλλιώς δεν θα είχε δουλίτσα. Όποιος κάνει τον κόπο να αντιμετωπίζει τα ζητήματα επιχειρηματολογικά και όχι περιπτωσιολογικά, θα χρειαστεί να απαντήσει: το επιχείρημα αυτό για τη δουλίτσα πού σταματάει; Οι εταιρείες που μας φτιάχνουν καφεδάκι και σοκολάτες χάρη στην εργασία ανήλικων δούλων δεν μπορούν το πουν δημοσίως αυτό, αλλά το λένε πολλοί υπερασπιστές τους. “Δουλίτσα τους δίνουμε, να λένε κι ευχαριστώ!” Αν το καλοσκεφτείς, αποτελεί ολισθηρή πλαγιά που οδηγεί στην υπεράσπιση της δουλοκτησίας. Ο εργαζόμενος θα πρέπει να λέει πάντα “πάλι καλά”, γιατί αλλιώς θα πέθαινε από ασιτία. Είναι σημαντικό που κάποιοι έχουν το θάρρος να αρθρώσουν έναν τέτοιο λόγο.
Υπάρχει μια ωραία μελέτη στην οποία μπορείτε να δείτε συγκεντρωμένες τις πληροφορίες για τους μεγαλύτερους προθαλαμιστές που φροντίζουν ώστε οι εταιρείες να χέζουν στο πιάτο που τρώμε και εμείς να λέμε ευχαριστώ. Η Volkswagen υπερηφανευόταν ότι είναι η οικολογικότερη εταιρεία, την ώρα που οι μηχανές ντίζελ που πουλούσε ξερνούσαν 40 φορές πάνω από το επιτρεπόμενο όριο ρύπανσης. Η Volkswagen ξόδεψε 3,3 εκατομμύρια ευρώ το 2014 για την ανανέωση του εταιρικού της προφίλ, με εταιρείες στις οποίες συμμετέχουν πρώην πολιτικοί, υπουργοί, και στελέχη της Lehman Brothers. Η ExxonMobil χρηματοδοτεί ομάδες και πολιτικούς που αμφισβητούν την κλιματική αλλαγή, παρότι οι ειδικοί είχαν στη διάθεσή τους τα σχετικά στοιχεία από τις αρχές της δεκαετίας του ‘80. Όλες οι σχετικές εταιρείες δημοσίων σχέσεων προσποιούνται δημοσίως ότι αρνούνται να εκπροσωπούν εταιρείες που επιδεινώνουν την κλιματική αλλαγή, αλλά στην πράξη απλώς ψεύδονται.
Ο τρόπος για να ελέγχεται δημοκρατικά ο προθαλαμισμός είναι απλός: διαφάνεια στη χρηματοδότηση και ενημέρωση. Πόσα δίνει ποιος σε ποιον. Ωστόσο, θα εκπλαγεί κανείς μαθαίνοντας ότι η εγγραφή στο Ευρωπαϊκό Μητρώο Διαφάνειας (EU Transparency Register) που επιβλέπεται από την Κομισιόν και το Ευρωκοινοβούλιο παραμένει προαιρετική.
Θα ακούμε λοιπόν δημοσιογράφους να αναπαράγουν το δελτίο τύπου της Eldorado. Θα ακούμε να μας πιπιλάνε τ’ αυτιά για τις δόξες της ελληνικής ναυτιλίας, λες και θα τις φάμε μαζί αυτές τις δόξες. Κανείς δεν θα μας πει ότι αυτά τα χρήματα πάνε σε μεταξωτές τσέπες, τόσο μεταξωτές που ανήκουν στην ειδική κατηγορία των ανθρώπων που τους ρωτούν αν θέλουν να φορολογηθούν.
Η δημοκρατία, το πολιτικό δηλαδή θαύμα της αντιστοίχισης ψήφου και φυσικού προσώπου, θα μπορούσε να αποτελεί πραγματικό κίνδυνο για τα συμφέροντα των ολιγαρχών. Ευτυχώς γι’ αυτούς, υπάρχει η προπαγάνδα. Έχετε παρατηρήσει πώς όλοι αγαπούν τον Τύπο και το ποδόσφαιρο; Καταπληκτική σύμπτωση, ε; Μπορεί άραγε να πει κανείς με σιγουριά ότι αυτοί οι δημοσιογράφοι που αναπαράγουν τα δελτία τύπου των εφοπλιστών, που εξηγούν πονόψυχα τις επιχειρηματικές κακουχίες του Κουντούρη και αναπαράγουν τα επιχειρήματα της Eldorado Gold είναι πουλημένοι κοντυλοφόροι; Πώς ξέρουμε ότι δεν έχουν απλώς πειστεί από τα επιχειρήματά τους; Αν υπάρχει κάποια βρώμικη συμφωνία, δεν ήμουν εκεί όταν γινόταν. Επειδή όμως ξέρουμε πια ότι υπήρξε τέτοια διαδικασία με τα σεμινάρια του ΔΝΤ, με το μισθολόγιο της Siemens, που περιλάμβανε και δημοσιογράφους εκτός από πολιτικούς, και με τον πακτωλό χρημάτων που ταΐζει π.χ. η Τράπεζα Πειραιώς κάποιους δημοσιογράφους, έχουμε κάθε λόγο να είμαστε καχύποπτοι.
Τα βασικά όπλα που διαθέτουμε ενάντια σε αυτό το αμαρτωλό σχήμα είναι πολύ απλά και δοκιμασμένα. Διαφάνεια, που δεν θα μας την παραχωρήσουν ποτέ, συνεπώς ενημέρωση που να χρηματοδοτείται από τους πολίτες. Αυτό το τελευταίο ξέρετε πώς γίνεται, μην τα ξαναλέω. Τα υπόλοιπα, που απαιτούν το θάρρος και το ρίσκο της πολιτικής δράσης, ακολουθούν.